«Ε, ψιτ κύριος! Ποια είναι η ιστορία σου;»

ποιητική συλλογή

του Σταύρου Καμπάδαη

εκδόσεις Vakxikon

    

   Η ποιητική πρόταση του Σταύρου Καμπάδαη (η πέμπτη κατά σειρά) μας υποδέχεται με μια ακτινογραφία κρανίου στο εξώφυλλο να ξεπηδά έτσι απροειδοποίητα από το μαύρο φόντο. Στο πρώτο κιόλας ποίημά του θα μας δώσει μια εξήγηση

Παλιά στα καράβια
κάθε που πιάναμε λιμάνι
έστελνα πορτρέτο
στην καλή μου
+
από άλλον πλανόδιο
να μην ξεχνιόμαστε
Μετά όταν μ' έπιασαν
+
μπαινόβγαινα
η καλύτερη φωτογραφία μου
ήταν αυτή της σύλληψης
Να φαίνεται πως ήμουν στα άγρια
Να αποτυπώνεται όλη η αλήθεια
όχι κάτι άλλο από αυτό στην εικόνα
Τώρα στο τέλος
η προσωπογραφία
όταν χρειαστεί
κάπου να δοθεί
θα είναι
μια ακτινογραφία
από το κρανίο μου

Το βρίσκω προκλητικό άρα και ενδιαφέρον.

Κάποτε υπήρχε η τάση να ομαδοποιούμε κατά κάποιον τρόπο τους ποιητές εκτιμώντας σημεία ταύτισης ή προσέγγισης ως προς τη μορφή των στιχουργημάτων τους, τη σκέψη τους ή και την επιλογή θεμάτων. Έτσι κατατάσσονταν σε σχολές ή ρεύματα. Αυτό μπορεί να διευκόλυνε τους μελετητές της ποίησης, ωστόσο στένευε πολύ τα όρια της έμπνευσης και αντιθέτως μεγέθυνε την έκπληξη κάθε φορά που κάποιος ποιητής ξέφευγε από τα πλαίσια που η κριτική τον είχε τοποθετήσει.

Αναρωτιέμαι κατά πόσο ισχύει μια ανάλογη τάση σήμερα. Ποιητές πολλοί, ίσως περισσότεροι από ποτέ. Οι παλαιότεροι κρατούν τις συνήθειές τους, οι νεότεροι συχνά πατούν στα βήματα τα δοκιμασμένα, μην τολμώντας να προτείνουν κάτι φρέσκο κα διαφορετικό. Ψάχνοντας πιο προσεκτικά όμως ανακαλύπτεις νέες πολύ ενδιαφέρουσες προτάσεις.

Νομίζω πως μια τέτοια περίπτωση έχουμε και εδώ. Ο ποιητής με πολλή προσοχή φροντίζει τη μορφή που θα έχουν τα ποιήματά του, τοποθετεί τις λέξεις του με μια σειρά που αναδεικνύει το (αυτοτελές συχνά) νόημα της καθεμιάς, έτσι που πρέπει να επανεκτιμήσεις ως σύνολο πια το ποίημα, προκειμένου να δεις τον στόχο του. Να τολμήσω εδώ να πω ότι ίσως οι νεότεροι ποιητικοί γραφιάδες ξαναγυρίζουν στην επιμέλεια των στίχων τους; Αυτό χαρακτήριζε παλαιότερα πολλούς ποιητές, μόνο που εκείνους περισσότερο τους απασχολούσε η ρίμα και το μέτρο. Όχι, εδώ έχουμε μια ανανέωση της επεξεργασίας του στίχου, με σκοπό, πιστεύω, να δοθεί σημασία στη μορφή πρώτα και κατόπιν στο περιεχόμενο. Έτσι βλέπουμε ποιήματα στα οποία μια ανεστραμμένη πυραμίδα μάς προκαλεί να διαβάσουμε με τον προσήκοντα τρόπο το ποίημα, ώστε να αποκορυφωθεί στη μοναδική τελευταία λέξη

Η ανθρωπότητα οδηγείται

με μαθηματική ακρίβεια

στην καταστροφή

Χρόνια τώρα

συμβαίνει αυτό

Το ενδιάμεσο

διάστημα

το λέμε

ζωή

Έτσι, όμως, θα λέγαμε πως ο συμβολισμός (αγαπητός στους περισσότερους ποιητές διαχρονικά) υπηρετείται από τη μορφή και όχι από το περιεχόμενο των στίχων, οι οποίοι βαδίζουν στον προσφιλή (τα τελευταία χρόνια ιδίως) ρεαλισμό. Η μορφή αναγορεύεται σε κυρίαρχη, ικανή να καθοδηγήσει βήμα το βήμα και λέξη τη λέξη στο νόημα. Για παράδειγμα το μαθηματικό σύμβολο + (το οποίο έχει τη θέση του συνδέσμου και) δεν μπορείς να μην το προσέξεις καθώς διαβάζεις, μια που εντελώς ξεφεύγει από τα ειωθότα. Με αυτό το τέχνασμα ο ποιητής υπογραμμίζει τη σημασία των σχέσεων, με τόσο χαλαρούς δεσμούς, ώστε αν αποβάλουμε το σύμβολο + ως ξένο προς τον ποιητικό λόγο, απομένουν ασύνδετες και αιωρούμενες χωρίς νόημα.

Αυτό με οδηγεί στη σκέψη πως μπορεί η ποίηση να σταθεί συγκινώντας τον αναγνώστη της με εντελώς διαφορετικό τρόπο από τους παραδοσιακούς. Αιφνιδιάζει με τη μορφή, δεν χάνεται σε αοριστολογίες (συχνά επιφανειακές και αδιέξοδες σε πολλούς ποιητές), παρουσιάζει συγκροτημένη σκέψη και κινείται σε ρεαλιστικά πλαίσια δείχνοντας τον κόσμο όπως ακριβώς είναι. Όλα αυτά δεν είναι δευτερεύουσας σημασίας οπωσδήποτε.

Τον κόσμο, φίλε, δεν τον σώζει

κανένας super ήρωας

Οι Άτλαντες που κρατάνε τη γη

βρίσκονται πάνω στη γη

+

πατάνε γερά σε αυτή

Φυσικό είναι μια τέτοια ποίηση να αφιερώνει έστω λίγους στίχους στην αυτοαναφορικότητα. Έχουμε δει στους περισσότερους ποιητές τη θέση που έχει η ίδια η ποίηση στα ποιήματά τους. Βρήκα ενδιαφέρουσα την  προσωπική επικοινωνία του Καμπάδαη με τον ίδιο του τον λόγο:

Είναι κάτι μαλακισμένα

που δε σε αφήνουν

να κοιμηθείς βραδιάτικα

Δεν ησυχάζουν

Μιλάνε δυνατά

για παλιές γκόμενες

για φίλους που μας τελείωσαν

για νύχτες

για ποτά

για παλιές πληγές

Δε σε αφήνουν να κλείσεις μάτι

με τις φωνές

Σηκώνεσαι βραδιάτικα

τα κυνηγάς

τα πιάνεις

+

τα κάνεις ποιήματα

[…]Δεν θέλω να

λέγομαι ποιητής

Θέλω απλά να

γράφω το ημερολόγιό μου

κάθε 3-4 χρόνια[…]

Με αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζεται η ποίηση, σε μια κατευθείαν συνομιλία με την αλήθεια της και όχι με τις φαντασιώσεις της. Την προτιμώ έτσι, χωρίς τα φτιασίδια της, με το ελάχιστο αλλά πολύτιμο βάρος της ειλικρίνειας που έχουν οι λέξεις της. Γιατί, όπως φαίνεται άλλωστε, η ποίηση εδώ παρουσιάζεται εξαιρετικά λιτή, με μόνο τον απαραίτητο αριθμό λέξεων, μια που υπολογίζει στην επικοινωνία με τον αναγνώστη που θα κατανοήσει τον λόγο και θα συμπληρώσει μόνος του τα σημαινόμενα. Η ποίηση όμως έτσι λειτουργεί. Σημαίνει και δείχνει, δεν εξηγεί. Γι’ αυτό και της ταιριάζει η μεταφορικότητα στον λόγο.

Ερωτική πράξη

Αφαίρεσα

τον ήχο

+

έβαλα

ένα πλάσμα

που δεν είχε ξαναδεί

το ανθρώπινο είδος

να τους παρατηρήσει

Όταν τελείωσε

αυτή η πράξη

μου είπε

το πλάσμα

«Γιατί ο ένας

θέλει να αφαιρέσει

τη ζωή από τον άλλον;»

Οι παραπάνω στίχοι μέσα στη λιτότητά τους δίνουν ένα βαθύ βλέμμα στον έρωτα, έτσι όπως δεν έχουν καταφέρει πολλοί άλλοι, σίγουρα πλουσιότεροι σε εκφράσεις και μεγαλύτεροι σε έκταση, να δώσουν.

Μια φρέσκια πνοή στα ποιητικά πράγματα βλέπω εδώ. Με τη διάθεση να δει μπροστά και όχι να αντλήσει από τα περασμένα. Το παρελθόν έχει από μόνο του εγκατασταθεί μέσα μας, οπότε εκόντες άκοντες το φέρουμε το βάρος του. Το σημαντικό είναι προς τα πού κοιτάζουμε και, εν προκειμένω για την ποίηση, προς τα πού στρέφεται το βλέμμα όταν αναζητά το έναυσμα για τη γραφή. Ο Σταύρος Καμπάδαης μοιάζει να έχει συμφιλιώσει μέσα του τις χρονικές διάρκειες, όσο κι αν αυτές συγχέουν τα όριά τους αναπόφευκτα.

[…]εσύ γυρνάς να δεις πίσω;

-         Όχι ποτέ

Φοβάμαι

μη μεταμορφωθώ

σε στήλη άλατος

Η αλήθεια είναι πως, με τα πιο απλά λόγια, την πιο απροσχημάτιστη καθημερινότητα αλλά ταυτόχρονα με τη βαθιά γνώση της οριοθέτησης της ποίησης από την πεζότητα και την ωμότητα του πλαισίου της ζωής, γράφεται ποίηση. Σκληρή συχνά, εύστοχη και περιεκτική, ακόμα και ευαίσθητη με τους συσχετισμούς που επινοεί. Μια ποίηση που συνδιαλέγεται με τον αναγνώστη εκείνον που ερευνά τους νέους τρόπους έκφρασης και τους βρίσκει καμιά φορά πολύ ενδιαφέροντες.

Μια τελευταία παρατήρηση αφορά το εξώφυλλο του βιβλίου. Αγαπημένη επιλογή των εκδόσεων Vakxikon, προκειμένου για ποιητικές συλλογές, το μαύρο χρώμα που μπορεί να αναδείξει ως φόντο το κεντρικό θέμα. Νομίζω πως πρόκειται για μια εξαιρετική ιδέα που χλευάζει κάθε πολύχρωμη (συχνά ανθοστόλιστη) σύνθεση που συναντάμε αλλού. Άλλωστε το μαύρο δεν είναι το ωραιότερο χρώμα;

Διώνη Δημητριάδου