Σάββατο 27 Μαΐου 2023

Προνόμιο Ποίημα του Γρηγόρη Σακαλή

 

Προνόμιο

Ποίημα του Γρηγόρη Σακαλή

 



Προκάτ σκέψεις

προκάτ ιδεολογίες

αντρικοί ρόλοι

γυναικείοι ρόλοι

τι διάλογος μπορεί να γίνει

με αυτές τις συνθήκες

η ζωή γεμάτη πλήξη

χωρίς καμιά έκπληξη

όλα τα συναισθήματα

σε κανάλια

η ευτυχία όνειρο απατηλό

ατομική επιδίωξη

χωρίς ενδιαφέρον

για τον διπλανό

γι’ αυτό και είναι ανέφικτη

παρά μόνο

μια οικονομική άνεση

κάνει μια μειοψηφία

να φαίνεται προνομιούχα.

 

Γρηγόρης Σακαλής

(photo: David Hurn)

Ελευθερία Παπουτσάκη Αόριστος Ιστορίες και στιγμιότυπα απ' την ανάποδη εκδόσεις Νήσος Γράφει ο Παναγιώτης Χαλούλος

 Ελευθερία Παπουτσάκη

Αόριστος

Ιστορίες και στιγμιότυπα απ' την ανάποδη

εκδόσεις Νήσος

Γράφει ο Παναγιώτης Χαλούλος

 

Διαβάζουμε στο πρώτο διήγημα «Αόριστος», που δίνει και τον τίτλο στο βιβλίο της Ελευθερίας Παπουτσάκη, το πρώτο της βιβλίο:

«Πάει ένας μήνας από τότε που προσπαθούσα να εξηγήσω στον Μανόλη τον ψαρά τους χρόνους. Ναι, τους χρόνους!

«Ο Ενεστώτας είναι για το παρόν: τρώω, γράφω, πίνω, κοιμάμαι. Ο Μέλλοντας για κάτι που θα γίνει: Θα πάω σινεμά. Ο Αόριστος για το παρελθόν: χάρηκα, πόνεσα, έφαγα, πήγα. Χθες πήγα σινεμά».

«Αύριο θα πάω σινεμά, Αόριστος», επέμενε.

«Όχι, είναι Μέλλοντας. Αφού δεν έχει γίνει κάτι τέτοιο, είναι Μέλλοντας. Η φράση “Χθες πήγα σινεμά” είναι Αόριστος».

«“Αύριο στις 10 μ.μ. θα πάω σινεμά”, Μέλλοντας. “Αύριο θα πάω σινεμά”, Αόριστος», μου είπε, χρησιμοποιώντας και τις δύο φορές τον ίδιο χρόνο.

…«Μα αφού αυτό δεν είναι αόριστο! Είναι συγκεκριμένο. Αναφέρεται η ώρα ακριβώς».

Σωστά! Δεν είναι καθόλου αόριστο. Μα καλά, γιατί αυτόν το χρόνο τον είπανε Αόριστο;…»

 

Δεν είχα σκεφτεί ποτέ την… αοριστία αυτή που μπορεί να δηλώνεται από τον γραμματικό χρόνο Μέλλοντα!...

Διαβάζοντας τα επόμενα διηγήματα έψαχνα να εντοπίσω άλλες αοριστίες, που θα δικαιολογούσαν τον τίτλο της συλλογής αυτής μικρών διηγημάτων και νομίζω πως βρήκα κι άλλες.

Όποιος δεν θέλει να παραδεχτεί ότι χρειάζεται ψυχοθεραπεία ή ψυχολογική υποστήριξη από ειδικό, για να το πούμε πιο ήπια, αφού πολλούς τρομάζει ο όρος ψυχοθεραπεία, ψάχνουν δικαιολογία και πρόφαση αναβολής ή άρνησης και τέτοιες δικαιολογίες μάς αναφέρει η Ελευθερία Παπουτσάκη αρκετές στις σελ. 53-54 με τον τίτλο «Περιορισμοί» και πιστεύω πως δείχνουν ότι οι προφασιζόμενοι αφήνονται να ζουν σε μια αοριστία όταν δεν αποφασίζουν να θέσουν τη ζωή τους σε κάποια πλαίσια κανονικότητας, να τακτοποιήσουν με κανόνες την καθημερινότητά τους. «Θέλω να ξεκινήσω θεραπεία, αλλά φοβάμαι»… Ένας γενικός και αόριστος φόβος! Ή «Θέλω να ξεκινήσω θεραπεία, αλλά δεν προλαβαίνω».

Κάποιες μάλιστα δικαιολογίες-περιορισμοί προκαλούν ίσως θυμηδία, όπως για παράδειγμα:

«Θέλω να ξεκινήσω θεραπεία, αλλά να πηγαίνω αργά το βράδυ, μετά το μπαρ, για να είμαι μεθυσμένη…

Πρέπει να ξεκινήσω θεραπεία, αλλά θέλω να πηγαίνω στα βόρεια προάστια για να είναι σίγουρα δεξιός, όπως εγώ.

Πρέπει να ξεκινήσω θεραπεία, αλλά μόνο εάν ο χώρος της βρίσκεται στα Εξάρχεια, γιατί είμαι αναρχικός…

Θέλω πολύ να ξεκινήσω θεραπεία, αλλά μόνο εάν φοράει κοσμήματα σαν της αδελφής μου…

Εάν ξεκινήσω ομαδική και βρω εκεί σύντροφο, μήπως θα μας διώξει από την ομάδα;…»

Ίσως όλοι μας, λίγο ή πολύ, σε κάποια φάση της ζωής μας αισθανθήκαμε πως μας χρειάζεται ψυχολογική υποστήριξη από κάποιον ειδικό ή, κι ας μην το συνειδητοποιούμε, μας είναι αναγκαία ψυχοθεραπεία. Πρέπει όμως και να ταιριάξει το δίδυμο ψυχοθεραπευτή και θεραπευόμενου, για να έχει θετικά αποτελέσματα η ψυχολογική ενίσχυση και υποστήριξη.

Αφηγείται μια θεραπευόμενη: «Εάν θέλετε να ξεκινήσετε μαζί της θεραπεία, να θυμάστε ότι ο Τζακομέτι από πάνω της είναι ένα σκίτσο με τον Πύργο του Άιφελ. Έτσι θα την αναγνωρίσετε και δεν την πειράζει που το αποκαλύπτω. Άλλωστε αυτή είναι κάθε φορά άλλη για τον καθένα, καθώς η θεραπευτική διαδικασία, όταν είναι δυαδική και όχι ομαδική, φτιάχνεται από το συνδυασμό των δύο μοναδικών ανθρώπων. Μαζί προχωρούν, μαζί προχωράμε». Και σε άλλη αφήγηση βλέπουμε να έχει η σχέση κάτι από τα γνωρίσματα του ερωτικού μεταξύ των δύο ή μάλλον μονομερώς, από την πλευρά του θεραπευόμενου προσώπου, που φαντασιώνεται το άλλο πρόσωπο ως κρυφό αντικείμενο του πόθου, κάτι όμως που στην πραγματικότητα δείχνει τη μεγάλη ανάγκη, μέσα στην αοριστία και αβεβαιότητα μιας αγχώδους ή χαώδους ζωής, για αποδοχή του ατόμου από τους άλλους: «Μου είχε γίνει απαραίτητος. Ο τρόπος που μιλούσε, ο τρόπος που με κοίταζε, οι εκφράσεις, οι ερωτήσεις του. Δύο ώρες πριν ετοιμαζόμουν όπως στα πρώτα ραντεβού· πρώτα μπάνιο, μετά μακιγιάζ και ύστερα τρεχάλα δίπλα του. Μια ώρα καταδική μας, πληρωμένη, σαν σε οίκο ανοχής χωρίς κόκκινο φως και με τσατσά την ψυχή μου. Εσύ… Τεράστιος ήσουν στην καρέκλα, τεράστιος και μέσα μου..» Διαβάζουμε σε άλλο διήγημα: «Τη θαυμάζω απεριόριστα και ως εκ τούτου θα πρότεινα σε όλους να πηγαίνουν σε αυτήν».

Αυτό βέβαια, όπως φαίνεται από τις αφηγήσεις στο βιβλίο, δεν επιτυγχάνεται πάντα. Κάποιες φορές οι αμφιβολίες για την προσωπικότητα ή τις μεθόδους του ψυχολόγου-ψυχοθεραπευτή δεν αφήνουν περιθώρια για μια σχέση εμπιστοσύνης: «Το σίγουρο πάντως είναι πως έγινα πάρα πολύ καχύποπτη απέναντι στους ψυχολόγους, τους οποίους έκτοτε συλλήβδην θεωρώ περισσότερο ή λιγότερο εκμεταλλευτές, περισσότερο ή λιγότερο ανεπαρκείς και ποτέ πλήρως επαρκείς». Κρίσεις, που έχουν σαφώς υποκειμενικότητα! Στο διήγημα με τον τίτλο «Οχτώ» η αφηγούμενη ηρωίδα διακρίνεται από ιδιαίτερη αστάθεια στη σχέση της με τους ψυχίατρους: «Άλλαξα οχτώ ψυχιάτρους και κατάπια εκατοντάδες φάρμακα: ταβόρ, λαντόζ, ζολόφτ, …ζάναξ, …ζιπρέξα. Και πέρασαν και περισσότερα από δεκαέξι χρόνια… Τον θεώρησα επιπόλαιο. Προηγουμένως είχε προτείνει και στη μητέρα μου, που με συνόδευσε ως εκεί, να παρευρίσκεται στην αίθουσα… Το ίδιο βράδυ ισχυρίστηκα – ψευδόμενη – ότι ένιωσα καλύτερα από ποτέ… Έτρεξα σε ένα πάρτι, χόρεψα, προσποιήθηκα, φλέρταρα, κρύφτηκα πίσω από μάσκες και προσωπεία…»

Συνεπώς είναι κάτι αόριστο αν θα αποδεχτεί ο ένας τον άλλο, όπως αόριστη εντύπωση έχει πολλές φορές κάποιος για την κατάστασή του και σπανιότερα έχει συνείδηση της αναγκαιότητας ψυχοθεραπείας, όπως στην παραδοχή: «Τις κρίσεις πανικού τις νιώθεις να έρχονται. Εφίδρωση, κρύος ιδρώτας και κόμπος στο στομάχι. Φοβάσαι ότι θα ξαναπάθεις κρίση πανικού και παθαίνεις…». Έτσι λοιπόν η παραδοχή: «Εγώ πήγα εκεί από περιέργεια. Δεν είναι κάτι ασυνήθιστο στον κύκλο μου. Οι περισσότεροι φίλοι και φίλες μου κάνουν ψυχοθεραπεία, αλλά… όλοι αυτοί κάτι έχουν· πάσχουν. Εγώ δεν έπασχα ή, αν έπασχα, τότε δεν το έβλεπα…». Και αλλού: «…Ποτέ δεν θα έπαιρνα φάρμακα, ψυχοφάρμακα. Το πρώτο συνθετικό της λέξης ήταν αρκετό για να με κάνει να ανατριχιάζω. Δεν τα είχα καθόλου ανάγκη, μια χαρά θα ήμουν και χωρίς αυτά, σκέφτηκα. Κράτησα πάντως τη συνταγή σε ένα συρτάρι συντροφιά με τα υπόλοιπα ενθύμια. Την κράτησα». Η μόνη βεβαιότητα ότι την κράτησε, όλα τα άλλα στη ζωή της έμειναν σε μια αβεβαιότητα, σε μια αοριστία!...

Κι όμως, η απόρριψη του ψυχοθεραπευτή κάποια φορά μπορεί να έχει, αυτή η ίδια η απόρριψη, θεραπευτική ιδιότητα. Μα, πώς γίνεται, θα αντιτείνει κανείς απορώντας! Στο διήγημα, λοιπόν, με τον τίτλο «Άσπρες κάλτσες» αυτό που ενοχλεί σε κάθε επίσκεψη τον θεραπευόμενο είναι ότι βλέπει τις άσπρες κάλτσες του και δυσκολεύεται η μεταξύ τους σχέση, ώστε, αφού μετά από επτά χρόνια διέκοψε και επανήλθε, «Είχε έρθει η δική του σειρά να με απορρίψει. Διευκρίνισε ότι η σχέση μας δεν ήταν προωθητική…», λέει. Και τότε λυτρώθηκε, αφού πήρε σημαντικές αποφάσεις και προχώρησε σε μεγάλες αλλαγές. «Του το χρωστάω. Όλα εκείνα τα χρόνια στην πραγματικότητα απέρριπτα τον παλιό μου εαυτό, εκείνον με τις άσπρες κάλτσες, αφού κι εγώ φορούσα άσπρες κάλτσες συστηματικά και ανέφελα έως τη στιγμή που εκείνη μου επισήμανε απαξιωτικά, και συνάμα τρυφερά, πόσο γελοίες ήταν και πως δεν θα μου επέτρεπε να τις ξαναφορέσω».

Ιστορίες καθημερινών ανθρώπων, που ζουν ανάμεσά μας, ή ανθρώπων που μας μοιάζουν τόσο κάποιες φορές, αφού θα μπορούσαμε να βρισκόμαστε στη θέση τους, να έχουμε αντιδράσεις και στάσεις ζωής ίδιες, παρόμοιες ή διαφορετικές, να αποφασίζαμε να ζητήσουμε ψυχολογική στήριξη από ειδικό, παρότι κάποιες φορές βρίσκεται δίπλα μας ένα πρόσωπο ικανό να μας ακούσει και να γνωρίζει πώς να μας υποστηρίξει και τυχεροί είναι όσοι έχουν μια τέτοια ευκαιρία (έτσι κι αλλιώς όμως τα πρόσωπα του περιβάλλοντός μας όσες ικανότητες σε αυτό κι αν διαθέτουν, δεν έχουν τη γνώση και τη μέθοδο του ειδικού, του ειδικευμένου στην ψυχοθεραπεία), ή να αναβάλαμε επ’ αόριστο την επίσκεψή μας σε ψυχολόγο ή ψυχίατρο. Ένα βιβλίο, που έχει χιούμορ σε κάποια σημεία και διαβάζεται ευχάριστα από τον καθένα, ενώ δεν θα συνέβαινε αυτό, αν ήταν ένα επιστημονικού ενδιαφέροντος κείμενο πάνω στα ζητήματα αυτά!...

Τα διηγήματα δεν έχουν όλα την ίδια ή περίπου την ίδια έκταση σε σελίδες. Άλλα εκτείνονται σε μία ή δύο-τρεις σελίδες και άλλα καταλαμβάνουν αρκετά περισσότερες. «Ιστορίες και στιγμιότυπα απ’ την ανάποδη» είναι ο υπότιτλος και, όπως ομολογεί η ίδια η συγγραφέας, πρόκειται  για δώδεκα πραγματικές ιστορίες ψυχοθεραπείας σε πρώτο ενικό πρόσωπο, όπως τις αφηγήθηκαν στην συγγραφέα τρεις άντρες και έξι γυναίκες, αποδέκτες ψυχοθεραπείας, ενώ τρεις από τις ιστορίες είναι της ίδιας της Ελευθερίας, σίγουρα η πρώτη αναφορά στην ψυχοθεραπεύτριά της, ο «Αόριστος» και η τελευταία, ο Επίλογος-«Αόριστος β΄».

Το βιβλίο «Αόριστος» η Ελευθερία Παπουτσάκη το αφιερώνει στη μνήμη της μητέρας της, που σχετικά πρόσφατα έχασε, και της ψυχοθεραπεύτριάς της, της οποίας την απώλεια βίωσε επίσης πρόσφατα και για την οποία γράφει στο τελευταίο κείμενο με τίτλο «Αόριστος β΄», ως Επίλογο, στο βιβλίο:

«Εκείνη, η θεραπεύτριά μου, με έπλασε, μαλάκωσε τις γωνίες μου, απάλυνε τα τραύματα. Υπήρξε στιβαρή… Και έφυγε. Προφανώς με εγκατέλειψε. Το παιδί θυμώνει με την εγκατάλειψη… Σίγουρα δεν μπορεί να είναι εδώ. Θα ήταν πολύ καλή στο να δουλέψουμε μαζί την απώλεια του ίδιου της του θανάτου. Θα αναλύαμε πώς νιώθω που πέθανε, θα μιλούσαμε για το δικό της θάνατο…

Εκείνη ήταν η σκηνοθέτρια. Εκείνη θα έριχνε την αυλαία. Και την έριξε.»


***

 

Η Ελευθερία Παπουτσάκη γεννήθηκε το 1977 στην Αθήνα. Είναι γέννημα-θρέμμα Πλακιώτισσα και αθεράπευτη λάτρις της πρωτεύουσας. Σπούδασε Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης στο ΕΚΠΑ και έκανε μεταπτυχιακό στη Νεότερη Ιστορία στο Πάντειο. Από το 2009 εργάζεται ως καθηγήτρια στη Μέση Εκπαίδευση, σε δημόσια σχολεία. Εκτός από την Αθήνα έζησε στο Βερολίνο, στη Χίο και την Κάλυμνο. Γράφει από μικρή. Αυτό είναι το πρώτο της βιβλίο. Έχει επίσης ανθολογίσει και προλογίσει μια ποιητική συλλογή των μαθητών της: Τα χαϊκού της Γκράβας, εκδόσεις Book Lab, 2022. Αγαπάει πολύ τα λουλούδια και την τέχνη. Πρωτίστως το θέατρο, το χορό, τη ζωγραφική και τη λογοτεχνία. Είναι παντρεμένη και έχει ένα γιο.

 

Τετάρτη 24 Μαΐου 2023

Λαχταρώ την αιωνιότητα επιλογή ποιημάτων Άλεξαντρς Τσακς Μετάφραση: Πηνελόπη Ζαλώνη Εισαγωγή: Γιώργος Ρούσκας εκδόσεις Βακχικόν η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

 

Λαχταρώ την αιωνιότητα

επιλογή ποιημάτων

Άλεξαντρς Τσακς

Μετάφραση: Πηνελόπη Ζαλώνη

Εισαγωγή: Γιώργος Ρούσκας

 εκδόσεις Βακχικόν

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Ο σπόρος όλων • Fractal (fractalart.gr)

 


 

Ο σπόρος όλων

 

Ναι, είμαι ένας κόκκος σκόνης. Η αρχή και το τέλος.

Σαν κόκκος σκόνης λάμπω: είμαι ο σπόρος όλων!

 

 

 

Έχουμε πολλές φορές επισημάνει την προσφορά των εκδόσεων Βακχικόν, που με τη σειρά τους «Ποίηση απ’ όλο τον κόσμο» έχουν αναλάβει να παρουσιάσουν ποιητές σημαντικούς στη χώρα τους, ωστόσο σχεδόν ή και εντελώς άγνωστους στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Τον σπουδαίο ποιητή, λοιπόν, της Λεττονίας Άλεξαντρς Τσακς, μας προτείνουν, σε μετάφραση από την Πηνελόπη Ζαλώνη και σε κατατοπιστική εισαγωγή από τον Γιώργο Ρούσκα. Έναν ποιητή που άνοιξε τον δικό του προσωπικό, όσο και πρωτοποριακό δρόμο στην ποίηση της εποχής του, συνδυάζοντας τον ρομαντισμό με τον ρεαλισμό, εντάσσοντας στη θεματική του τον κόσμο της πόλης, τις ανθρώπινες φιγούρες μέσα σε μια (τόσο πρώιμη για την εποχή του) θεώρηση της ζωής τους από την τραγική της διάσταση – αντικρούοντας τη μέχρι τότε περισσότερο ρομαντική και λυρική απεικόνιση της ζωής της υπαίθρου.

Η γλώσσα του, παράλληλα, έχει μια απίστευτη ζωντάνια, σχεδόν θα την έλεγες σύγχρονη, κι ας αφορά ένα δημιουργό που έζησε και έγραψε τόσα χρόνια πριν – η ζωή του σύντομη, (1901-1950)–, οι εικόνες του απηχούν κάτι περισσότερο από τη δική του εποχή, έχουν διαχρονικότητα, φθάνουν με απίστευτη ομοιότητα μέχρι τα δικά μας χρόνια:  Καταρρέει ο χρόνος μας σαν ένας παλιός τοίχος από τούβλα,/ όμως, καθώς πέφτει, θέλει να θάψει/ όλους εκείνους που θέλουν να χαμογελάσουν/ ενώ αυτός σκορπίζεται σαν  πρωινή ομίχλη. («Χρόνος υπό κατάρρευση»). Μιλάει για την πόλη του, τη Ρίγα, τους δρόμους, τις γειτονιές της, τα πρόσωπα των ανθρώπων της, αντλώντας τα μοτίβα της ποίησης του από πεζές αφορμές, δείχνοντας μετά τις αληθινές διαστάσεις του θέματός του, Κίτρινη λάμπα, εσύ, γιατί στέκεσαι στη γωνία/ μέρα και νύχτα σαν μόνιμος φρουρός/ στη ζοφερή αυτή γειτονιά με τους τόσους πενθούντες/ με πρόσωπα βαριά, λυπημένα και σκληρά; («Στη λάμπα της γειτονιάς»).



Ένας ποιητής που διαβάζεται σήμερα, παραμένοντας επίκαιρος (ίσως και προκλητικός ακόμα, όπως τότε στον καιρό του) όταν γράφει: Ω, η μεγαλύτερη φρίκη της εποχής είναι ότι – / αυτά τα φουγάρα των εργοστασίων,/ τα κτίρια και τ’ αεροπλάνα/ σκαρφαλώνουν ήδη ψηλότερα απ’ την ανθρώπινη καρδιά («Ω, η μεγαλύτερη φρίκη») ή αλλού: Η δυσωδία της σκόνης και του αίματος/ πυκνώνει πάνω απ’ τον κόσμο (στο εξαιρετικό ποίημα «Ανησυχία»), όταν, όπως αρμόζει σε ποιητή, προβάλλει την ανησυχία του για την πορεία του κόσμου. 

Ο Γιώργος Ρούσκας θεωρεί πως κοντά στον δικό του ποιητικό τρόπο βρίσκεται ο Βάρναλης, ο Ρίτσος, ο Βρεττάκος, ο Λειβαδίτης, και δεν έχει άδικο, τουλάχιστον ως προς τη θεώρηση του Τσακς για τις πραγματικές διαστάσεις της ζωής, πίσω από την όποια σκόπιμη εξιδανίκευση ή ωραιοποίηση,  και τη διάθεσή του να τις μεταφέρει στην ποίησή του εν είδει χρέους. Αν ο όρος «στράτευση» δεν ήταν φορτωμένος με τόσες αμαρτίες, θα του ταίριαζε, καθώς δηλώνει με τα ποιήματά του, πέρα από κάθε δέσμευση και καθοδήγηση άνωθεν, μια αυθεντική αίσθηση πως του αναλογεί ως ποιητή η ευθύνη να ανασηκώσει τον μανδύα για να φανεί ό,τι υποκρύπτεται, να αφυπνίσει όσους περισσότερους μπορεί. Ο θυμός μου,/ τον οποίο είχα κρύψει σ’ ένα σκεπασμένο μπολ/ γλίστρησε στα δάχτυλά μου/ και πέταξα έξω/ όλα τα λουλούδια, τη φλοξ και τη μυρτιά./ Τράβηξα τις κουρτίνες/ ώστε οι περαστικοί ν’ αναρωτιούνται – είναι κανείς εκεί; («Μπαλάντα της χαράς μου»).

Μια ποίηση κατ’ εξοχήν ανθρωπιστική, που στοχεύει τόσο στο θυμικό του όσο και στη λογική του ανθρώπου, κυρίως με την εικονοπλαστική της δύναμη να τον παρουσιάζει μέσα στην καθημερινότητά του, δείχνοντας τα τρωτά όσο και την πιθανή ανατροπή τους, την άλλη εικόνα της ζωής. Και τότε βλέπω – / σαν μια απαίσια ουρά/ η γλώσσα μου/ υψώνεται και χτυπάει/ ενάντια στις παγκόσμιες ακτές/ με μια απότομη μικρή κραυγή:/ «Πού είναι ο ήλιος;»/ Σείομαι/ και διαλύομαι στην  τελευταία σταγόνα τα κραυγής μου. («Ανησυχία»). Μπορεί η ποίηση να αλλάξει το σκηνικό του κόσμου, όπως τον βιώνουμε και τον έχουμε συνηθίσει; Ίσως όχι. Ωστόσο, προσπάθειες όπως αυτή του Τσακς, δείχνουν τον τρόπο, κηρύσσοντας την ανησυχία ως αντίδοτο στον εφησυχασμό.

 

Διώνη Δημητριάδου

 

 

Σάββατο 20 Μαΐου 2023

«Florilegio» Ο Jose Antonio Moreno Jurado ανθολογεί από την ποίηση του Γιώργου Δουατζή και μεταφράζει στα ισπανικά

 


«Florilegio» 

 Ο Jose Antonio Moreno Jurado

ανθολογεί από την ποίηση του Γιώργου Δουατζή 

και μεταφράζει στα ισπανικά



ΝΕΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΑΤΖΗΣ ΠΟΡΤΡΕΤΑ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Εκδόσεις Κάκτος

 ΝΕΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΟΥΑΤΖΗΣ

ΠΟΡΤΡΕΤΑ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

 Εκδόσεις Κάκτος

 


Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει αυτοβιογραφικές συνεντεύξεις-πορτρέτα πέντε προσωπικοτήτων πολιτικών, οι οποίοι με την παρουσία και το έργο τους καθόρισαν τη διαμόρφωση του πολιτικού σκηνικού έως σήμερα, άφησαν ισχυρά ίχνη στην πρόσφατη πολιτική ιστορία και δίνουν σημαντικά ιστορικά στοιχεία για μια συγκεκριμένη περίοδο, μιας και όλοι ήταν σχεδόν συνομήλικοι, γεννημένοι στο διάστημα μίας δεκαετίας (από το 1914 έως το 1924). Οι ξεχωριστές ματιές του καθενός, αναλόγως της πολιτικής του θέσης, δίνουν μια κυκλική θεώρηση των γεγονότων που σημάδεψαν την πολιτική ζωή επί μισό αιώνα και αποτελούν σημαντική ψηφίδα στην πολιτική ιστορία της χώρας.

Εύκολα θα διαπιστώσει ο αναγνώστης αν οι συνομιλητές του Γ. Δουατζή χαρακτηρίζονταν από σεμνότητα, εγωπάθεια, αντίληψη του κοινού καλού, διάθεση πραγματικής προσφοράς στον τόπο, αν διέθεταν όραμα, φιλοσοφική́ διάσταση σκέψης, γενναιότητα, μικροψυχία, ευαισθησία και πολλά́ άλλα. Με την αποφυγή́ κάθε παρέμβασης, την τήρηση ίσων αποστάσεων και σεβασμό στα χαρακτηριστικά της γλώσσας του καθενός, φωτίζονται πτυχές  της προσωπικότητάς τους, αποκαλύπτονται αρκετά στοιχεία που συνέθεταν το εγώ τους, τη ματιά τους για την πολιτική, τους ανθρώπους, τον εαυτό τους και τον κόσμο.

Παρασκευή 19 Μαΐου 2023

Ιστορίες από ένα περασμένο μέλλον Μιχάλης Μακρόπουλος εκδόσεις Κίχλη η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

 

Ιστορίες από ένα περασμένο μέλλον

Μιχάλης Μακρόπουλος

εκδόσεις Κίχλη

η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

«Ιστορίες από ένα περασμένο μέλλον» του Μιχάλη Μακρόπουλου (κριτική) – Ο χρόνος εκτός χρονικού περιορισμού (bookpress.gr)


 

 

Ιστορίες έξω από τα όρια του χρόνου

 

Οι ιστορίες του Μιχάλη Μακρόπουλου έχουν ενδιαφέρον, φυσικά,  αυτές καθεαυτές, καθώς προσεγγίζουν με τον ιδιαίτερο τρόπο τους (γνώριμο σε όλες τις γραφές του ώς τώρα) να μιλούν για έναν απροσδιόριστο, δυστοπικό μελλοντικό χρόνο προσεγγίζοντας ταυτόχρονα ένα εν δυνάμει ανάλογο επίσης σύγχρονο τοπίο. Επίσης ενδιαφέρον, ωστόσο, προκαλούν όσα αναφέρονται στο τέλος του βιβλίου του για κάποιες από τις αφορμές που οδήγησαν στα συγκεκριμένα διηγήματα, γεννημένα τα περισσότερα με τρόπο ανεξιχνίαστο, αλλά όχι «εν κενώ», όπως θα πει ο δημιουργός τους. Το «Συνφούντ» έχει την ακουστική αφορμή του στον ήχο που έκανε ένας κρίκος καθώς κτυπούσε στον ιστό της σημαίας σε μια παραλία. Η «Φωτογράφος» είναι ο απόηχος των φωτογραφιών της Νορβηγίδας Λένε Μαρίε Φόσεν με τις απισχνασμένες μορφές, η εμβληματική, ψυχολογική ταινία Περσόνα του Μπέργκμαν τον οδηγεί λυτρωτικά στον δικό του «Πλανήτη με τους δύο ήλιους», ο παράλογος κόσμος του Καμύ αλλά και ο φοβικός κινηματογράφος του Κρόνενμπεργκ οδήγησαν στο «Έτσι», τέλος οι αρχέγονες εικόνες του αριστουργηματικού «Ισμαήλ» άντλησαν την έμπνευσή τους από το μουσικό άκουσμα Y των The Pop Group, κυρίως όμως από το εξώφυλλο του δίσκου. Αυτές οι αναφορές ενδιαφέρουν ως μια αποκαλυπτική εικόνα του «υλικού» που βρίσκεται πίσω από μια γραφή – άλλωστε θα μας εξέπλητταν οι αφορμές  πολλών έργων, αν είχαμε, όπως εδώ, τη δυνατότητα να τις γνωρίσουμε. Δείχνουν την κατεύθυνση προς την οποία πήγε αυτή τη φορά η δημιουργική έμπνευση – μια «συνομιλία των διηγημάτων της συλλογής με τις ποικίλες αφορμές, που βρίσκουν όλες τον κοινό τους τόπο, εικόνες και ακούσματα που συγκλονίζουν (το καθένα με τον δικό του τρόπο) αναταράσσοντας τον έσω κόσμο και εκβάλλοντας σε πρωτότυπες, νέες συγγραφικές εικόνες.

Εννέα ιστορίες όλες κι όλες, με την καθεμία από αυτές να έχει μέσα της τον σπόρο της μεγέθυνσης σε μια μεγαλύτερη και πληρέστερη (σε εκδοχές πλοκής) ιστορία. Εδώ, όμως,  ο Μακρόπουλος θέλησε να αναμετρηθεί με τη μικρή φόρμα, αποδεικνύοντας πως έχει τον τρόπο να εγκιβωτίσει σε λίγες σελίδες (αν εξαιρέσουμε λίγες εκτενέστερες) μια ενδιαφέρουσα ιδέα, να την επεξεργαστεί, να δημιουργήσει διακριτές μορφές ηρώων με έντονο αποτύπωμα.

Ξεχωρίζω δύο από αυτές, όσο κι αν η επιλογή είναι δύσκολη, καθώς η κάθε ιστορία έχει τη δική της άξια μνείας ταυτότητα. Οι «Σφαίρες», με το ιδιότυπο εκκρεμές, με το σφαιρίδιο στην άκρη ενός σπάγκου που πέφτει από ψηλά πάνω σε ένα πανομοιότυπο, μόνο για να το θέσει κι αυτό σε κίνηση, να λειτουργήσει έτσι η αδιάκοπη ίδια πορεία, μια κανονικότητα, ευκταίος στόχος πλέον της ζωής. Το μοναχικό αγόρι της ιστορίας, με τη μοναδική λέξη (το όνομά του Χρίστος) να τον συνδέει με το παρελθόν μιας κανονικής ζωής, όταν τα πράγματα περιέκλειαν το νόημά τους σε ισάριθμες λέξεις· τώρα η λέξη Χρίστος τα έχει όλα μέσα της, χωρίς όμως, να μπορεί να λειτουργήσει σαν κώδικας επικοινωνίας σε μια ζωή χωρίς πραγματικά πρόσωπα. Μόνο πλάσματα-φαντάσματα, σκιές που προξενούν φόβο. Καθημερινή, βραδινή διαδρομή του μέχρι τον τοίχο από όπου αναβλύζει το ελάχιστο ίχνος αληθινής ζωής, το νερό. Το όνομά του θα το δώσει και στο πλάσμα με τα μεγάλα μάτια, που απρόσμενα θα συναντήσει και θα το πάρει μαζί του, γιατί δεν είναι σκιά, δεν είναι φάντασμα. Και το παιδί θα νιώσει την τρυφερότητα, χαμένη έννοια, ξεχασμένη αίσθηση. Οι σφαίρες θα χτυπούν η μία την άλλη σε μια υπόσχεση διάρκειας, υπόσχεση ζωής.

Η δεύτερη ο «Ισμαήλ», είναι η πιο πλήρης από κάθε άποψη ιστορία του βιβλίου, τόσο στα μέσα που χρησιμοποιεί (τρόπους και τεχνικές αφήγησης) όσο και στην προέκταση του νοήματος – το πιο ισχυρό αποτύπωμα στην αναγνωστική πρόσληψη. Η συμπύκνωση της ιστορίας (με όλα τα αρχέγονα στοιχεία, ακόμη ζωντανά στις μεταπλάσεις τους, που την καθιστούν διαχρονική) στην αναζήτηση μιας δύναμης που να υπερβαίνει την ανθρώπινη οντότητα, ακόμα και με παράλογο τρόπο (ή κυρίως έτσι), της προσδίδει την κεντρική θέση στη συλλογή, καταδεικνύοντας την ισχυρή αντίστιξη ανάμεσα στη θεωρούμενη ανθρώπινη δύναμη και σε ό,τι την ξεπερνά, αλλά και τη διατήρηση αυτού του ισχυρού δίπολου σε όποια εποχή του παρελθόντος, στην τωρινή ή  σε όποια υποθετικά μελλούμενη.


Οι ιστορίες του Μακρόπουλου δεν αφορούν μόνο μια προβαλλόμενη στο μέλλον συνθήκη, ούτε όμως απηχούν μονοσήμαντα μια σημερινή εποχή, φέροντας μέσα τους τη δυσοίωνη πρόβλεψη. Ανήκουν όλες σε μια πολύ ενδιαφέρουσα μυθοπλασία, με τη δύναμη να εμπεριέχει τον χρόνο εκτός χρονικού περιορισμού – αν ποτέ μπορεί μια τέτοια έννοια να συλληφθεί από την ανθρώπινη λογική. Γι’ αυτό τον λόγο όλες μοιάζει κάτι να θυμίζουν από το παρελθόν, ταυτόχρονα κάτι να  υπονοούν από το σήμερα αλλά και κάτι να προβλέπουν από το μέλλον. Αυτή είναι και η αξία της λογοτεχνίας, και συγκεκριμένα αυτής της ιδιαίτερης γραφής. Δεν ανήκει πουθενά και όλα τα εμπεριέχει.

 

Διώνη Δημητριάδου

 

Απόσπασμα

 

Ποιοι ήταν οι Παλιοί; ρωτούσε σιωπηλά ο καθένας τους τα περεντίζε, όμως εκείνα παρέμεναν βουβοί γρίφοι. Γιατί οι πρόγονοί τους, αυτοί που έφτιαξαν το Φσhάτι και τους άφησαν κληρονομιά τα μjιέτε και τα περεντίζε, δεν τους άφησαν  μαζί ιστορίες για το τί είχαν βρει φτάνοντας στον τόπο και τί είχε υπάρξει πρωτύτερα; Και πόσο παλιά έζησαν αυτοί οι πρόγονοι; Οι χωριανοί ένιωθαν μετέωροι, σαν να είχαν γεννηθεί μεσ’ από μια ομίχλη, που με τις ιστορίες τους πάσχιζαν να τη διαλύσουν, μα αυτή παρέμενε πυκνή, σκεπάζοντας ό,τι υπήρξε κι αφήνοντάς τους σαν μισοξεριζωμένα δέντρα, να πολεμούν με λίγες ρηχές ρίζες να κρατηθούν στο παρελθόν για  να πετάξουν κλαριά προς το μέλλον.

Τί ’ναι ο θεός; ρωτούσε κάθε μέρα η Ρεζάρτα τα περεντίζε, κι εκείνα της αποκρίνονταν μόνο με το επίμονο αίνιγμα της ακατανόητης χρήσης τους. (σ. 154).

 

 

Ο Κώστας Βάρναλης πάντα επίκαιρος, πάντα "ζωντανός"! (φωτογραφίες από την εκδήλωση)

 Ο Κώστας Βάρναλης

πάντα επίκαιρος, πάντα "ζωντανός"!

(φωτογραφίες από την εκδήλωση)




Οι εκδόσεις Κουκκίδα και το περιοδικό Σταφυλή, με αφορμή το αφιέρωμα του περιοδικού (τχ. 4) στον Κώστα Βάρναλη, σας προσκαλούν το Σάββατο, 27 Μαΐου 2023, στις 14:00 στο Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο (Θεμιστοκλέους 37, Αθήνα) στην εκδήλωση-συζήτηση για τον σπουδαίο άνθρωπο και δημιουργό.
Ομιλητές:
Σταύρος Σταμπόγλης
Ευσταθία Δήμου
Διώνη Δημητριάδου













Πέμπτη 18 Μαΐου 2023

ΝΕΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ Κόκκινο έσταζαν οι λέξεις Κριτικά κείμενα για το ποιητικό έργο του Γιώργου Δουατζή Επιμέλεια: Γιώργος Ρούσκας εκδόσεις Στίξις

 ΝΕΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ

Κόκκινο έσταζαν οι λέξεις 

Κριτικά κείμενα 

για το ποιητικό έργο του Γιώργου Δουατζή

Επιμέλεια: Γιώργος Ρούσκας

εκδόσεις Στίξις



Από τις Εκδόσεις Στίξις κυκλοφορεί ο πρώτος τόμος με κριτικά κείμενα για ποιητικό έργο του Γιώργου Δουατζή. Το βιβλίο Κόκκινο έσταζαν οι λέξεις (που κυκλοφορεί και σε ψηφιακή μορφή) επιμελήθηκε ο Γιώργος Ρούσκας, και περιλαμβάνει δεκαπέντε κριτικά κείμενα (κατά αλφαβητική σειρά) των: Γκυ-Βουβάλη Δάφνη-Μαρία, Δασκαλάκη Κατερίνα, Δημητριάδου Διώνη, Δήμου Ευσταθία, Ευαντινός Νικόλας, Καλογεροπούλου Αλεξία, Καλογεροπούλου Έφη, Κοψιδά-Βρεττού Παρασκευή, Κρεμμύδας Κώστας, Μπούρας Κωνσταντίνος, Ξυνογιαννακοπούλου Τζίνα, Παπαδοπούλου Μάρθα,  Παπακωνσταντίνου Δημήτρης, Σταμπόγλης Σταύρος, Χλωπτσιούδης Δήμος.

 

 Επιπλέον, σε ψηφιακή μόνο μορφή, κυκλοφορεί και ο δεύτερος τόμος με ενενήντα συνολικά κριτικές από σαράντα επτά κριτικούς, οι οποίες καλύπτουν χρονικό διάστημα σαράντα έξι ετών (1976-2022). Πενήντα πέντε από αυτές αναφέρονται στο ποιητικό και τριάντα πέντε στο πεζογραφικό έργο του Γ. Δουατζή, δημοσιευμένες σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης. Υπάρχουν, επίσης, εισηγήσεις από την τιμητική ημερίδα για το έργο του ποιητή την οποία διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (2008) και ομιλίες σε παρουσιάσεις βιβλίων του.

Παρουσιάζονται κριτικές ανά βιβλίο με αύξουσα χρονολογική σειρά. Ο ποιητής άρχισε να εκδίδει συστηματικά από το 2001 και μετά, οπότε και είχε απεμπλακεί από την εργασία του στην τηλεόραση, διότι δεν ήθελε να εκληφθεί ότι επωφελείται από τη μεγάλη δημοσιότητα που του είχαν προσδώσει οι τηλεοπτικές του εμφανίσεις.

Έγραψαν κατά αλφαβητική σειρά:

1. Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ
2. Κώστας Αξελός
3. Κώστας Γεωργουσόπουλος
4. Γιώργος Γιαννέλης
5. Γιάννης Δάλλας
6. Κατερίνα Δασκαλάκη
7. Διώνη Δημητριάδου
8. Παναγιώτης Ελ Γκεντί
9. Νικόλας Ευαντινός
10. Κώστας Θερμογιάννης
11. Φώτης Καγγελάρης
12. Έφη Καλογεροπούλου
13. Νίκος Κουτσιανάς
14. Νίκος Κωνσταντόπουλος
15. Μαρία Λαμπαδαρίδου Πόθου
16. Τάσος Λειβαδίτης
17. Διονύσης Μαρίνος
18. Βασίλης Μαζωμένος
19. Νίκος Μαθιουδάκης
20. Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης
21. Μάριος Μπέγζος
22. Απόστολος Μπενάτσης
23. Λαμπρινή Μπενάτση
24. Γιάννης Μυλόπουλος
25. Τόλης Νικηφόρου
26. Ασημίνα Ξηρογιάννη
27. Δήμητρα Παπαϊωάννου
28. Μάρθα Παπαδοπούλου
29. Μαρία Παπαδοπούλου
30. Θεοχάρης Παπαδόπουλος
31. Γιάννης Η. Παππάς
32. Τίτος Πατρίκιος
33. Βασίλης Πολυχρονόπουλος
34. Χρυσοξένη Προκοπάκη
35. Θεοδόσης Πυλαρινός
36. Τούλα Ρεπαπή
37. Πέπη Ρηγοπούλου
38. Γιώργος Ρούσκας
39. Ιφιγένεια Σιαφάκα
40. Σταύρος Σταμπόγλης
41. Κώστας Σκανδαλίδης
42. Σωκράτης Λ. Σκαρτσής
43. Μάνος Στεφανίδης
44. Πασχαλία Τραυλού
45. Κώστας Τσιβιλίκας
46. Θάνος Χρήστου
47. Δήμος Χλωπτσιούδης

 «Κόκκινο έσταζαν οι λέξεις» - Κριτικά κείμενα για το ποιητικό έργο του Γιώργου Δουατζή • Ανοικτή Βιβλιοθήκη (openbook.gr)

 «Κριτικές προσσεγγίσεις (1976-2022) στο Ποιητικό και πεζογραφικό έργο του Γιώργου Δουατζή» • Ανοικτή Βιβλιοθήκη (openbook.gr)

Ο ΣΙΧάνθρωπος Νίκος Κουτσογιάνης εκδόσεις Οδός Πανός η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

 

Ο ΣΙΧάνθρωπος

Νίκος Κουτσογιάνης

 εκδόσεις Οδός Πανός

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Η πραγματική αξία μιας ενδιαφέρουσας γραφής • Fractal (fractalart.gr)

 


 

Η πραγματική αξία μιας ενδιαφέρουσας γραφής

 

Συνήθως το παραμύθι καθώς και η παραβολή χρησιμοποιούνται στη μυθοπλασία, προκειμένου να διαφανεί, πίσω από τις σκόπιμα παραποιημένες στερεότυπες εικόνες, η αλήθεια των πραγμάτων ή έστω η θέαση του κόσμου μέσα από τη ματιά της συγκεκριμένης γραφής κάθε φορά.  Ο Νίκος Κουτσογιάννης, σ’ αυτή την πρώτη του εμφάνιση στη γραφή, επιλέγει τη μείξη της φαντασίας και του ρεαλισμού για να δώσει μια ιστορία  (παραμύθι την ονομάζει, μόνο που αφορά τους ενήλικες) συνεχών ανατροπών. Με βοηθό το λεπτό χιούμορ του, διεισδυτικό στην ουσία των πραγμάτων, με ήρωες/αντιήρωες να πρωταγωνιστούν κόντρα σε ό,τι θεωρείται δεδομένο (όπως ο Πατέρας και ο Γιος, ο Λύκος –α, ο Λύκος, τι φιγούρα κι αυτή στην ιστορία του Κουτσογιάννη!–, ο Βάτραχος, ο Παπάς, ο Κόμης, ο Καθηγητής, η Λόλα, ο Αστυνόμος, ο Κόρακας, το Γουρούνι και άλλοι), με σκληρότητα που εμπεριέχει μια απρόσμενη ευαισθησία (μόνο που πρέπει  να την ανακαλύψεις πολύ βαθιά σκάβοντας ως αναγνώστης), φτιάχνει μια ιστορία πρωτότυπη στη δομή της και ξεχωριστή στη χρήση της γλώσσας. Ο Κουτσογιάννης γνωρίζει καλά τις δυνατότητες του λεκτικού κώδικα, να αποδίδει με το ελάχιστο δυνατό «σώμα» όλο το νόημα, αλλά και να αιφνιδιάζει, να σοκάρει συχνά, προκειμένου να καταστήσει κατανοητή τη βασική ιδέα που διέπει όλο το βιβλίο.


Η αποσύνθεση των πάντων, η αποσυναρμολόγηση, θα λέγαμε, του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε (όπως σκόπιμα μας τον έχουν μάθει), το άλλο «πρόσωπο» κάθε θεωρούμενης ανώτερης δύναμης, τα βασικά και πρωταρχικά «λάθη» που έγιναν στη δημιουργία του κόσμου, οι έννοιες του Θεού, του Θανάτου, της γνωστικής τυφλότητας, της άλλης, της αόρατης όψης του κόσμου, η αμφισβήτηση των «ιερών κειμένων» (όπως κι αν τα θεωρήσουμε ως προς την προέλευσή τους), η αδυναμία των απλών ανθρώπων να κατανοήσουν «τι στην ευχή συμβαίνει  εδώ» και, πολύ περισσότερο, να μπορούν να επέμβουν για να σώσουν ό,τι κι αν σώζεται. Όλα αυτά και άλλα πολλά εκτυλίσσονται στην παράδοξη αυτή ιστορία, που μόλις αριθμεί γύρω στις εκατόν σαράντα σελίδες – χρειάζεται άλλωστε κάτι περισσότερο σε έκταση μια καλή γραφή, όπως αυτή εδώ, για να πει όσα θέλει; Διάσπαρτα στο βιβλίο σκίτσα του συγγραφέα, υπογραμμίζουν (με τις λεζάντες τους) και συμπληρώνουν την ευφάνταστη αυτή αφήγηση.

 

«Δηλαδή δεν υπάρχει σωτηρία;» συμπέρανε ο πατέρας. «Μάλλον θα πρέπει να  παραδεχτούμε ότι αποτύχαμε» είπε ο γιος και ο πατέρας έξυσε το μέτωπό του σκεφτικός. «Αυτή τη φορά θα καταστρέψω τον κόσμο οριστικά» δήλωσε μετά συγκινημένος. «Δεν είναι εύκολο» απάντησε ο γιος «οι άνθρωποι έχουν γίνει σχεδόν το ίδιο δυνατοί με εμάς». «Ξέρω κάποιον που μπορεί να αναλάβει αυτή την αποστολή» είπε ο πατέρας, «αρκεί να μην του την αναθέσουμε». «Δεν εννοείς τον… ;» ταράχτηκε ο γιος. Ο πατέρας όμως φαινόταν αποφασισμένος. (σ. 16).

 

Όμως ο Θάνατος το ξανασκέφτηκε, όπως πάντοτε ελέγχει δυο φορές, πριν μας ακουμπήσει στην πλάτη, αφού μετά κανένα σφάλμα δεν είναι δυνατόν να επανορθωθεί. Κατάλαβε λοιπόν ότι ήταν η ευκαιρία που περίμενε για να θέσει σε εφαρμογή το παλιό του σχέδιο, και γι’ αυτό πλησίασε τον Βάτραχο […] «Κατάλαβες;» χαμογέλασε πονηρά, «εμείς θα γίνουμε οι κυρίαρχοι του σύμπαντος! Αύριο κιόλας θα ξεκινήσεις το ταξίδι σου για να διαλέξεις αυτούς που θα χτίσουν τον καινούργιο κόσμο!». (σ. 21).



 

Δεν ξέρω, αλήθεια, αν η συγγραφική πρόθεση (αλλά και γιατί να μας ενδιαφέρει άλλωστε η αρχική αιτία μιας γραφής;) ήταν να προτείνει κάτι περισσότερο από μια καινούργια, φρέσκια στην έμπνευσή της εικόνα του κόσμου μας. Μα και  μόνο αυτό να είναι, καθόλου λίγο ας μη λογίζεται, καθώς θυμάμαι μια θέση του Κορνήλιου Καστοριάδη (πάντα τόσο επίκαιρη!) που έριχνε το βάρος στην αποκάλυψη της πραγματικότητας με όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά της, και όχι στο τι θα μπορούσε να την αντικαταστήσει. Είναι, ίσως, παράλογο, μπροστά σε έναν κόσμο που καταρρέει από το βάρος πολλών αιώνων που βρίθει από λανθασμένες επιλογές, να έχουμε έτοιμη και πλήρη την εικόνα της αντικατάστασής του. Η λογοτεχνία, στο μερίδιο που της αναλογεί, ας αξιολογηθεί στον βαθμό που μπορεί να τραβήξει τον μανδύα αποκαλύπτοντας τι υπάρχει από κάτω. Αυτό κατορθώνει και ο Κουτσογιάννης με τον ΣΙΧάνθρωπό του, ταράζοντας για λίγο (έστω) τα νερά του εφησυχασμού μας. Με φαντασία και ρεαλισμό ταυτόχρονα (και όχι αντιστικτικά), για όποιον εννοεί τη φαινομενική αντίφαση αυτού του οξύμωρου. Χαρακτηρίζει άλλωστε ο ίδιος την ιστορία του: «Ένα αντι-αισιόδοξο παραμύθι θρησκευτικής φαντασίας και καπιταλιστικού ρεαλισμού».    Σημαδιακό για τον ίδιο το σχόλιο/λεζάντα του σκίτσου του στο οπισθόφυλλο του βιβλίου (με το ψάρι που περπατά αντί να κολυμπά): «γιατί υπάρχουν ψάρια που μισούν το νερό». Μπορούμε να πούμε πως η θέα του κόσμου από την αντίπερα (πάντα δημιουργική) όχθη, επιτρέπει –αν όχι κάτι άλλο– πάντως ενδιαφέρουσες γραφές. Όχι, όμως, πως και αυτό είναι κάτι λίγο. Ίσα ίσα, για πρωτοεμφανιζόμενο, είναι πολύ σπουδαίο.


Διώνη Δημητριάδου

 

Σάββατο 13 Μαΐου 2023

Γιώργος Αρχιμανδρίτης Τίτος Πατρίκιος Μιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω Συνομιλίες Εκδόσεις Πατάκη η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

 

Γιώργος Αρχιμανδρίτης

Τίτος Πατρίκιος

Μιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω

Συνομιλίες

Εκδόσεις Πατάκη

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

Γιώργος Αρχιμανδρίτης: «Τίτος Πατρίκιος – Mιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω» (diastixo.gr)

 


«Καμιά φορά μου λένε, μου προσάπτουν ή με κατηγορούν –και έχω υποστεί δριμύτατες κατηγορίες, ακόμη και επιθέσεις– ότι  έχω αλλάξει ιδέες. Συνήθως όμως δε λένε ότι τα πράγματα είναι που πρώτα αλλάζουν, και μετά αλλάζουν οι ιδέες μας». (σ. 119). Ο Τίτος Πατρίκιος παρουσιάζει με τα παραπάνω λόγια την αναπόφευκτη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στο σκεπτόμενο υποκείμενο και στις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που, καθώς αλλάζουν, άλλοτε απειλούν να το καταπιούν και άλλοτε το προκαλούν να  «συνομιλήσει» γόνιμα και δημιουργικά μαζί τους. Πόσο ανθεκτικός μπορεί, αλήθεια, να είναι κανείς απέναντι στα πράγματα που αλλάζουν, ποιες βασικές θεμελιώδεις αξίες της ζωής του θα διατηρήσει, και  με πόση δύναμη θα αναμετρηθεί με τα κάθε φορά καινούργια δεδομένα; Η ερώτηση αυτή, διαχρονική και πάντα επίκαιρη, θα μπορούσε να αποτελεί μία κατευθυντήρια αναγνωστική οδό στο βιβλίο του Γιώργου Αρχιμανδρίτη, απότοκο των συνομιλιών του, στο διάστημα από το 2007 έως το 2020, με τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, μια περιδιάβαση στη ζωή του και στις ιδέες του. Στον Πρόλογο του βιβλίου ο Αρχιμανδρίτης αναφέρεται στον στόχο του όλου εγχειρήματος: «να φωτιστεί συνολικά η φιλοσοφία και η στάση ζωής του και να γίνει μια σφαιρική αποτίμηση των γεγονότων, των καταστάσεων και των εμπειριών που συνέπραξαν με τον γόνιμο πυρήνα της ποίησης του κι έπλασαν το προσωπικό και το πνευματικό του σύμπαν». (σ. 10). Γεγονότα, καταστάσεις και εμπειρίες ξετυλίγονται μέσα από τη συνομιλία με τον ποιητή, αποκαλύπτοντας τα καθοριστικά στοιχεία της ζωής του και, άρρηκτα δεμένα με αυτά, τα χαρακτηριστικά της ποιητικής του, που τον καθιέρωσαν ως έναν από τους πιο σημαντικούς (αλλά και επιδραστικούς) μεταπολεμικούς ποιητές μας.

Η συνομιλία αβίαστα κινείται μέσα στον χρόνο, για να δείξει τις πρώτες επιρροές που δέχτηκε ο ποιητής –όταν ακόμη ήταν πολύ μακρινή η υποψία ότι θα ακολουθούσε με σοβαρότητα και συνέπεια τον ποιητικό δρόμο– με τις ταυτόχρονες ιδεολογικές παραμέτρους (από τις οικογενειακές καταβολές αλλά και από τη συγκυρία των συνταρακτικών γεγονότων που σημάδεψαν τη νεαρή του ηλικία) που καθόρισαν την πολιτική του ταυτότητα από πολύ νωρίς. Όπως προχωρά η ιδιόμορφη αφήγηση (γιατί μοιάζει με αφηγηματικό λόγο περισσότερο παρά με συνέντευξη/συνομιλία), και δένουν τα γεγονότα μεταξύ τους, συντίθεται το σκηνικό της πολύ ενδιαφέρουσας ζωής του ποιητή αλλά και του πολιτικά ενεργού πολίτη – με μια συνείδηση που, ακόμη ζωντανή, νιώθει το χρέος να αντιδρά απέναντι στα σημαντικά γεγονότα της εποχής, συμμετέχοντας με την ποίηση και τη σκέψη. Καθώς ο ποιητής αφηγείται, απαντώντας στις εύστοχα προκλητικές ερωτήσεις, παρεμβάλλει αποσπάσματα από την ποίησή του, δείχνοντας την απόλυτη (όσο και φυσική) συνομιλία του έργου του με την προσωπική του ζωή αλλά και τις πολιτικές συνιστώσες του καιρού του.



Από τη σχέση αυτή και από τη στάση του απέναντι στην εξελισσόμενη ιστορία, προκύπτει και η αντίληψή του για την ευθύνη που έχει ως πνευματικός δημιουργός. […] κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα/ κανένας στίχος δεν κινητοποιεί τις μάζες./ (Ποιες μάζες; Μεταξύ μας τώρα – / ποιοι σκέφτονται τις μάζες;/ Το πολύ μια λύτρωση ατομική, αν όχι ανάδειξη.)/ Γι’ αυτό κι εγώ δε γράφω πια/ για να προσφέρω χάρτινα τουφέκια/ όπλα από λόγια φλύαρα και κούφια./ Μόνον μιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω/ να ρίξω λίγο φως στην πλαστογραφημένη μας ζωή./ Όσο μπορώ κι όσο κρατήσω. (σ. 100, απόσπασμα από το ποίημα «Στίχοι, 2», από τη Μαθητεία, 1957). Έτσι, με τους στίχους του αυτούς, γραμμένους τόσο νωρίς, θα απαντήσει ο ποιητής στην ερώτηση για τον ρόλο της ποίησης. Θα πει και αλλού πως «η ουσία της ποίησης είναι το ξανακοίταγμα των πραγμάτων. Όχι απλώς η σύλληψη της πραγματικότητας, αλλά το ξανακοίταγμά της, η συνειδητοποίηση της συνεχούς αλλαγής της». (σσ. 111-112).  Αυτή η ανασύνθεση της ζωής, στενά συνδεμένης με το έργο της ποίησης, φαίνεται σε όλη τη διάρκεια της συνομιλίας. Και είναι αυτή η σχέση των δύο που οδηγεί στη θέση πως η ποίηση (αλλά και η τέχνη στο σύνολό της) προσφέρει τη θέα σε μια άλλη πραγματικότητα, που περικλείει μέσα της μια διαφορετική δυναμική· το τι θα αποδεχθείς από αυτή τη νέα θέα στα πράγματα, τι θα διαφοροποιήσεις με τη σειρά σου, αποτελεί εν τέλει την προσωπική επιλογή, μια επιλογή που αφορά τόσο τον δημιουργό όσο και τον αποδέκτη του έργου. Ο Πατρίκιος είναι ξεκάθαρος ως προς αυτή τη συνθήκη: «η μεγάλη ποίηση είναι ταυτόχρονα αυτοβιογραφία και του ποιητή και του αναγνώστη. Όχι βιογραφία, αλλά αυτοβιογραφία. Ο αναγνώστης ανασυνθέτει τη δική του ζωή μέσα από τη μεγάλη ποίηση». (σ. 101). Και είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ποίησης του Τίτου Πατρίκιου να κάνει τον αναγνώστη με ιδιότυπο τρόπο «συμμέτοχο».

Υπάρχουν πολλοί, διαφορετικοί, τρόποι προσέγγισης αυτού του ενδιαφέροντος βιβλίου. Ένας τρόπος είναι να εστιάσουμε στην κίνηση του χρόνου με τις εναλλαγές του να διαμορφώνουν σταδιακά τη συνείδηση του ποιητή, σε μια κατεύθυνση πάντα συνεπή με τις βασικές αρχές του, έκδηλες στην παρουσία του τόσο ως ποιητή όσο και ως πολιτικά σκεπτόμενου ανθρώπου, πέρα από αγκυλώσεις και ιδεοληψίες. Με μια μακρά πορεία από την αντίσταση στα χρόνια της Κατοχής, τις διώξεις τις εξορίες, τα χρόνια στο Παρίσι, την κριτική στάση απέναντι στον Μάη του ’68, στη μαρξιστική ιδεολογία και την εφαρμογή της, ο Τίτος Πατρίκιος δηλώνει ακόμη την παρουσία του σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του τόπου. Απέναντι στον χρόνο που τρέχει, θέλει να προλάβει να πει όσα ακόμη δεν έχει πει, συγκατοικεί πάντα με το παρόν και γράφει: «Σκέψου  να μην πρόφταινα […] ν’ αντιληφθώ τα πράγματα που αλλάζουν».

 

Διώνη Δημητριάδου