Κυκλοφόρησε το νέο τεύχος, 187 του περιοδικού Οδός Πανός με σελίδες για τον Ντίνο Χριστιανόπουλο ‛Oδός Πανός® εργοτάξιο εξαιρετικών αισθηµάτων έτος 39o τχ. 187 Ιούλιος-Σεπτέµβριος 2020

Κυκλοφόρησε το νέο τεύχος, 187

 του περιοδικού Οδός Πανός

με σελίδες για τον Ντίνο Χριστιανόπουλο

‛Oδός Πανός®

εργοτάξιο εξαιρετικών αισθηµάτων έτος 39o

 τχ. 187 Ιούλιος-Σεπτέµβριος 2020

ΠEPIEXOMENA

Σελίδες για τoν Ντίνο Χριστιανόπουλο

3 Χρήστος Μαυρής: Μια συζήτηση με τον Ντίνο Χριστιανόπουλο.

Είμαι, ας πούμε, πέρα βρέχει! Μια άλλη εποχή!

***

29 Βασίλης Κοντόπουλος: Εδώ Βερολίνο

34 Μάρκος Φ. Δραγούμης: Σημειώσεις ενός μελομανούς (συνεχίζεται)

36 Παρασκευή Σιδερά-Λύτρα/Άγις Σιδεράς: Αλέξανδρος Μ. Σιδεράς (1935-2019)

42 Αλέξανδρος Π. Στεργιόπουλος: Συνέντευξη με την Ελένη Κοκκίδου

46 Βασίλης Πανδής: Leonard Cohen. Ο Κάνιε Γουέστ δεν είναι ο Πικάσο

48 Δημήτρης Ν. Μανιάτης: Μπότας

50 Ανδρονίκη Δημητριάδου: Έκσταση του Βίκτωρος Ουγκώ – ποιήματα

53 Βασίλης Κοντόπουλος: 70η Berlinale

60 Γιώργος Αναγνώστου: Δυο ποιήματα του Εmmanuel Moses (1959- )

63 Παναγιώτης Βούζης: Ο Ντίνος Σιώτης στην Αμερική

66 Γιάννης Βασιλακάκος: Η άγνωστη αλληλογραφία μεταξύ Μένη Κουμανταρέα και Γιάννη Βασιλακάκου (πριν 32 χρόνια)

78 Νίκος Παπατζέλος: Μου φτάνει

71 Γιάννης Αντωνόπουλος: Μία συνομιλία με τον Βασίλη Νικολαΐδη

80 Ο διάλογος Είρου και Χαρμίωνος

82 Μάριος Μπέγζος: Ο Νίκος Νησιώτης και ο υπαρξιακός χριστιανισμός

101 Δημήτρης Ι. Καραμβάλης: Μικρό οδοιπορικό στην ποίηση του Δ. Ι. Αντωνίου
109 Βιβλία. Γράφουν οι: Διώνη Δημητριάδου, Στέλλα Πριόβολου, Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος, Ζωή Σαμαρά, Θεοφάνης Λ. Παναγιωτόπουλος, Ιάκωβος Θήρας Καραμολέγκος, Φίλιππος Φιλίππου, Λουκάς Δ. Παπαδάκης, Κωνσταντίνος Μπαρμπούτης, Κωνσταντίνος Μπούρας, Βασίλης Λέτσιος, Αλέξανδρος Παν. Στεργιόπουλος, Γιώργος Χρονάς

153 Θέατρο. Γράφουν οι: Κωνσταντίνος Μπούρας, Αθανάσιος Βαβλίδας

157 Σπύρος Ζαχαράτος: Ελεγείο

158 Δον Σάντσο Βουλτσίδης: Συνέντευξη του σοφιολογιότατου Παπαδιαμάντη εις τον ένδοξον Καραγκιόζη

161 Δημήτρης Κράνης: Το Πορτραίτο μιας άγνωστης

163 Βασίλης Παλιγγίνης 19/05/1937 – 29/02/2020

164 Τα βιβλία μας, του 2019-2020

166 Γιώργος Ζώταλης: Ποντικοφάρμακα

167 Αθανάσιος Βαβλίδας: Μουσικές Ανταπο-κρίσεις

176 Δευτέρα

Στα βιβλιοπωλεία:

Πολιτεία

Ιανός (Αθήνα, Θεσσαλονίκη)

Πρωτοπορία (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα)

Πατάκης

Αχιλλέας Σίμος

Ελευθέριος Τζανακάκης

Βιβλιοπωλείο Οδός Πανός, Διδότου 39 και Ιπποκράτους

106 80 Αθήνα, τηλ 2103616782 - e-mail: chronas@otenet.gr

Κέντρο του Bιβλίου (Θεσσαλονίκη)

Μαλλιάρης (Θεσσαλονίκη)

Κεντρί (Θεσσαλονίκη)

και όπου ζητηθεί με αντικαταβολή.

Χρώμα μελαχρινό ένα τετράδιο με στίχους (2010-2019) Μαριάννα Παπουτσοπούλου ΑΩ εκδόσεις η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

Χρώμα μελαχρινό

ένα τετράδιο με στίχους (2010-2019)

Μαριάννα Παπουτσοπούλου

ΑΩ εκδόσεις

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal 
https://www.fractalart.gr/chroma-melachrino/

Ξεφυλλίζοντας ποιητικό τετράδιο

Πόσο σημαντικό ποιητικά μπορεί ποτέ να είναι ένα ταπεινό τετράδιο με στίχους; Και πώς μπορούνε δέκα χρόνια να χωρέσουν μέσα στις μετρημένες του σελίδες; Και πάλι, πώς να δεθούν σε ένα όλον, με αρχή, μέση και τέλος; Μα, έχει τέτοια μετρήσιμα μεγέθη η ποίηση; Κι έπειτα, όλα ετούτα τα στιχουργήματα/ιερές καταθέσεις, όταν διαβάζονται, ηχούν όπως τότε που σαρκώναν μέσα τους ηχηρές σιωπές; Και, πάνω απ’ όλα: είναι αυτό ένα κριτικό σημείωμα ανάμεσα στα όσα περιωπής γράφονται για τα βιβλία που βλέπουν το φως μιας έκδοσης;

Όχι, δεν είναι. Δεν θα γινόταν να είναι. Ακόμα κι αν ξεκινήσει η γραφή να μιλάει για τα μέτρα και τη ρυθμική των ποιημάτων, ακόμα κι αν θελήσει να ονομάσει τη θεματική τους, να τα κατατάξει σε είδη και να τα αναλύσει στη βάση μιας  θεωρητικής προσέγγισης επιστημονικά τεκμηριωμένης… ακόμα και τότε, θα απομείνουν κενά λόγια στο χαρτί, ανούσια και βαρετά. Εδώ έχουμε άλλο λόγο, διαφορετικό. Παίρνω, λοιπόν, λίγους στίχους από το «τετράδιο» αυτό και αφήνω να μιλήσουν με τον τρόπο που ξέρουν καλύτερα κι από τον εμβριθέστερο μελετητή και θεωρητικό της λογοτεχνίας. Όσο για τις συνδέσεις τους, αυτές ας διαβαστούν με τις προσωπικές προσβάσεις του προσεκτικού αναγνώστη. Έτσι, άλλωστε, διαβάζεται η ποίηση.

Από το πρώτο μέρος της συλλογής (Χρώμα μελαχρινό) διαβάζω:

Οι άνθρωποι

στήνουν οδόφραγμα

μ’ ό,τι πιο πρόχειρο τους βρίσκεται

μ’ ό,τι διαθέτουν.

(ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΙΑΣ ΜΕΡΑΣ, VI)

Χρόνια της κρίσης, ένας διαρκής, καθημερινός αγώνας. Η ποίηση (ίσως μόνο αυτή τόσο ξεκάθαρα και τίμια) μπορεί να αποτυπώσει την αίσθηση των ημερών, το ήθος των δοκιμαζόμενων ανθρώπων. Με το ελάχιστο των λέξεων, όπως εδώ. Το προ χειρός ευρισκόμενον, το πρόχειρο και διαθέσιμο να μπει ανάχωμα στην απειλή του εξευτελισμού, να σωθούμε. Η ποιήτρια αναρωτιέται:

Πώς να ’ρθει η άνοιξη

όταν σου σπάζουν το κεφάλι με κλωτσιές

(ΡΟΔΑΚΙΝΙΕΣ)

Σ’ αυτή τη χώρα όλα είναι πάλι προς εξέταση, όλα αιωρούνται μες στην αβεβαιότητα· όλοι βλέπουν στο τραπέζι σημαδεμένα τα χαρτιά:

Στην άμμο πέρσι κάποιοι τα σημάδεψαν τα χαρτιά

(ΜΟΝΣΑΝΤΟ)

Όμως  και τα πιο ζοφερά τοπία ανοίγουν κάποτε σε νότες τραγουδιστικές. Αυτά είναι τα οκτώ ποιήματα του δεύτερου μέρους της συλλογής (Κεχριμπάρια αμέθυστα), που μοιράζονται ρυθμικά ανάμεσα στην ποίηση και στο τραγούδι – στίχοι έρωτα γεμάτοι, με τον έρωτα σε όλες του τις γενναιόδωρες διαστάσεις:

Θα ξεχαστούμε μετά, θα σωπάσουμε.

Μόνο οι κλέφτες πετώντας κοπαδιαστοί

θα θυμίζουν τις φευγάτες ψυχές μας.

-Θα ’μαι ο κλέφτης στα δικά σου τα όνειρα

-Θα ’σαι η κλέφτρα στα δικά μου τραγούδια.

(ΤΡΑΓΟΥΔΙ)

Στο τρίτο μέρος (Μέσα απ’ το μάτι του χρόνου) είναι αναγκαία πλέον η επιστροφή στο προσωπικό παρελθόν. Η αναζήτηση των καταβολών, οι νεανικές προσεγγίσεις στα αινίγματα της ζωής, οι φίλοι, οι θάνατοι, τα αναπάντητα ερωτήματα. Παλιοί πόνοι.

Βρες ένα τρόπο να ζεις

χωρίς να αναδεύεις

συνεχώς τους παλιούς πόνους

(ΜΕΣΑ ΑΠ’ ΤΟ ΜΑΤΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ)

Αναγκαία, ωστόσο,  αλλά και αναπόφευκτη η επιστροφή. Σκέφτομαι πως και μόνο για το έξοχο ποίημα Ο πατέρας, θα άξιζε ετούτο το βιβλίο να δει το φως της έκδοσης· να ακουστούν στίχοι σαν κι αυτούς:

Ο πατέρας,

Βουνό που ραγίζει

Ένα βουνό που κλαίει την ήττα του

[…]

Δεν ξέρω πού χάνονται οι πατεράδες

Ίσως κοιμούνται κάτω από

Την ιστορία τους.

Καθόλου τυχαία η χρήση του αρχικού κεφαλαίου γράμματος. Να τονιστεί το κάθε γύρισμα του στίχου, η κάθε λέξη να σφραγίσει την πείρα του παρελθόντος, ακόμα και (ή κυρίως) με την ενσωματωμένη ήττα της προηγούμενης γενιάς που κανοναρχεί τη ζωή των επιγόνων. Ίσως γι’ αυτό  το τέταρτο μέρος (Οπισθόφυλλο) αφορά τους εκλεκτούς απόντες, στους οποίους αφιερώνονται τα ποιήματα. 

Κουράστηκε η Ιστορία μας να σέρνεται

πάνω στην κουρελού ενοχή της.

Ποιος θα βρεθεί να κλωτσήσει αυτό το

τόπι που κυλάει αιώνια κι ανόητα

στα χάη του κόσμου;

Να το ξυπνούσε λέει·

και να το ανάσταινε.

(ΣΚΙΑ ΤΗΣ ΣΚΙΑΣ, στη μνήμη του Θάνου)

Η Μαριάννα Παπουτσοπούλου –ποιήτρια κυρίως μέσα στις άλλες της λογοτεχνικές δραστηριότητες– δίνει σ’ αυτό το τετράδιο (όπως το ονομάζει) όχι μόνον το σκηνικό της κρίσης που πλήττει τον τόπο – αυτό το κατορθώνουν κι άλλοι ποιητές με καλύτερο ή χειρότερο τρόπο. Προσφέρει μια σύζευξη του κοινωνικού τοπίου με το προσωπικό, έτσι που να εισχωρεί το ιδιωτικό με τις δικές του απώλειες και τις ήττες μέσα στο κοινό πάθος – μια θέαση της ιστορίας με συνείδηση συμμετοχής και αναπόφευκτα συναίσθηση ευθύνης. Ξεκάθαροι οι παρακάτω στίχοι δίνουν, διαβασμένοι πιο ελεύθερα, έναν ορισμό της ποίησης:

Το αίμα μου

σαν άσπρο πια

σαν το νερό στ’ αυλάκι

τρέχει στους στίχους,

για κείνους που

ουρλιάζουνε βουβοί.

(ΠΕΡΙΠΟΛΙΕΣ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ)

Αυτός δεν θα έπρεπε να είναι ο ρόλος του ποιητή; Να αντλήσει από τον βουβό παλμό και να δώσει φωνή σε όσους δεν το μπορούν. Ναι, μα κοιτώντας πρώτα μέσα του, βαδίζοντας πάνω στα ίχνη που ευλαβικά έχει διασώσει, ίχνη παλαιότερων μα και δικά του από τα πρώτα χρόνια, τότε που όλα φαίνονταν διαφορετικά. Τώρα στην πιο ώριμη ποιητική της γραφή η Μαριάννα Παπουτσοπούλου ανοίγει το τετράδιο που μέσα του έγραφε τα τελευταία δέκα χρόνια ποιήματα και που ίσως μοιάζαν σκόρπια, μα που τελικά έδεσαν μεταξύ τους, συνομίλησαν το ένα με το άλλο – ιδανική συνθήκη για να ανοίξουν διάλογο και με τον αναγνώστη. Η ποιήτρια, το έχουμε ξαναπεί, ανοίγει απλόχερα τον κόσμο της στους άλλους. Κόσμημα και αισθητικά το Χρώμα μελαχρινό, με τη φροντίδα των εκδόσεων ΑΩ – μα κι αυτό το έχουμε ξαναπεί, ωστόσο ας τονίζεται ως γνώση της τέχνης του βιβλίου.

Διώνη Δημητριάδου

Ο καιρός θα δείξει Πόλα Βακιρλή-Γιαννακοπούλου (φωτογραφία: Kaushik Slr)

Ο καιρός θα δείξει

Πόλα Βακιρλή-Γιαννακοπούλου

(φωτογραφία: Kaushik Slr)

Άσημοι του ονείρου φτεροκόποι

βαδίζανε μπροστά στην ανηφορική ζωή

με  φτιάρια και αξίνες στους γυρτούς τους ώμους

μακρύς ο δρόμος κι ατελεύτητος

κι οι στροφές που φέρναν τον ίλιγγο

να μην έχουν τελειωμό

ένα  συνεχές  κομβόι  θρήνων τ' αχνάρια τους

και τα πρόσωπά τους ηλιοκαμένα

στο αψύ του ήλιου

Κοφτές οι ανάσες τους με τον πυρετό της νύχτας

 αναμετριούνταν, κάτω απ' το αχνό φως της σελήνης

μέχρι της αυγής το ρόδισμα

Πορεία τυραννική κι ατελέσφορη στη γιορτή της Άνοιξης

με μαραμένα ρόδα στα κουρασμένα χέρια τους

στο νυμφώνα της θεάς Παλλάδας να φτάσουν

Κι η μπάντα του δήμου να παιανίζει νυφιάτικα τραγούδια

στη θεά που ασυγκίνητη έμενε

Κανείς  στα μπαλκόνια δεν έβγαινε

κι η πομπή μοναχική πορευόταν στα σοκάκια της μνήμης

Τόσα χρόνια και τα μάρμαρα της θεάς

αρράγιστα έμειναν κάτω απ' τα φιλήματα του ήλιου

των ανθρώπων τις κακοτυχιές να συνδράμουν

Κι ο χρόνος με το κοπίδι του να τεμαχίζει

 το όνειρο των αγέννητων κοριτσιών δίχως σταγόνα αίμα

Παράξενο κι εφέτος το πέρασμα στην αιωνιότητα

σε μια πόλη που κοιμάται στη σιωπή της

Πού είναι το τέλος και πού η αρχή

 ο καιρός θα δείξει!

Πόλα Βακιρλή-Γιαννακοπούλου

«Εξημέρωση» Δημοσθένης Παπαμάρκος εκδόσεις Πατάκη η πρώτη δημοσίευση στο Culture Book

Εξημέρωση 

 Δημοσθένης Παπαμάρκος

εκδόσεις Πατάκη

η πρώτη δημοσίευση στο Culture Book

https://www.culturebook.gr/kritiki-parousiasi-vivlion/iamatiki-katvithisi-to-vathro-to-penthos-to-varathro-kritiki-apo-tin-dioni-dimitriadou.html

 Ιαματική καταβύθιση – το βάθρο, το πένθος, το βάραθρο

Η γραφή αγαπά τις καταδύσεις. Και δεν εννοείται εδώ μόνον η καταβύθιση στον πυρήνα ενός μύθου ικανού να υποστηρίξει την πλοκή και ενδεχομένως την περιπέτεια των ηρώων. Περισσότερο πρόκειται για μια εισχώρηση επώδυνη και δυνάμει εξιλεωτική στον εσώτερο εαυτό, προκειμένου να αναδυθεί κατόπιν ο λόγος αποκαθαρμένος και διαυγής. Η εικόνα, ωστόσο, αποβαίνει συχνά κρυπτικότερη και πιο δύσκολα προσβάσιμη, όσο περισσότερο η γραφή αντέχει  σθεναρά την ενατένιση του ανοίκειου και σκοτεινού τοπίου, καθιστώντας έτσι τη διαύγεια των λέξεων αμφίβολη – ίσως όμως εδώ να εντοπίζεται και η αξία μιας γραφής, όσο αυτή δυνητικά πολλαπλασιάζει τις ερμηνείες της συναντώμενη με την κάθε φορά διεισδυτική αναγνωστική διάθεση. Με άλλα λόγια, ενδεχομένως κάποιες γραφές να  αποκτούν την ουσιαστική τους υπόσταση μέσα από το μοίρασμά τους. Ακριβώς αυτή είναι η περίπτωση της (κρυπτικής στο νόημά της)  Εξημέρωσης, του πρόσφατου βιβλίου του Δημοσθένη Παπαμάρκου. 

Σταδιακή η θέαση του τοπίου, στο οποίο μας οδηγεί ο συγγραφέας. Σημείο περιστροφής του βλέμματος  το πέλαγο, εκεί που στο μέσο του υπάρχει μια σπηλιά. Αν θαρρετά εισχωρήσεις, θα δεις στο μέσο της ένα βάθρο. Το βήμα του προφητικού λόγου ή του καλλίφωνου πένθους –αρχικά αυτή η μετάλλαξη είναι αρκετή– μέχρι που  θα καθαρίσει η εικόνα και θα φανεί πως δεν είναι βήμα αλλά βάραθρο, που αδημονεί να καταπιεί κάθε ελπίδα ερμηνείας. Γιατί εδώ τον πρώτο λόγο έχει ο θάνατος, και ο λόγος των νεκρών είναι αυτός που θα ακουστεί, αν ακουστεί. Πώς γίνεται, όμως, να μιλούν όσοι στον Άδη πλέον εγκαταβιούν;

Αν νοηθεί ο ορατός και ο αόρατος κόσμος σε επίπεδα, με διαβαθμίσεις ικανές να συντηρήσουν τις (αμφίβολες σε κάθε περίπτωση) εξουσίες, δείτε πώς καταρρέει όχι μόνον το απατηλό αυτεξούσιο της θνητότητας αλλά και η ψευδαίσθηση της θεϊκής υπεροχής· όλα, και τα ανθρώπινα και τα θεϊκά, υποταγμένα  στον παντοδύναμο νόμο της Μοίρας. Κι αν η Μοίρα είναι αυτή που ορίζει τα μελλούμενα, τότε ο θάνατος είναι κοινός για όλους είτε ως ανακοπή της ευεργετικής ανάσας είτε ως κατακρήμνιση της οντότητας στη λήθη. Ο Μάντης και Πιστός είναι αυτός που θα θελήσει να δει πιο πέρα, να νοήσει τον χώρο των απόντων, να ακούσει τη γλώσσα τους – μα οι νεκροί δεν έχουν γλώσσα, μόνο αγλωσσία και αλαλία για τα δικά μας πεπερασμένα νοητικά όργανα επικοινωνίας. Μόνο προσωπικές ερμηνείες δίνουμε στις σιωπές τους, μόνο εικασίες στα σημάδια που φθάνουν ως εδώ σταλμένα από αυτούς. Κι ο Μάντης παραδίνεται στην ατολμία της εισχώρησης, στην αδυναμία της ερμηνευτικής διείσδυσης. 

Μύθος της μαντικής διαμεσολάβησης παλαιός όσο και η προσπάθεια του ανθρώπου να εννοήσει. Και δίπλα στον μύθο η ιστορία. Δύο πόλεις αδελφές, απομακρυσμένες στα δύο σημεία του ορίζοντα, τα αντιδιαμετρικά. Με κοινή μοίρα αλλά με διαφορετική συναίσθηση της κοινής ευθύνης που ορίζεται από την αδελφοσύνη. Η Μίλητος και η Σύβαρις. Η ύβρις, η νέμεσις, ο πόλεμος, η καταστροφή, η άλωση, η αδυναμία εξιλέωσης, τα αντικριστά σημεία που ορίζουν τον χώρο του δράματος. Και ο Μάντης καταμεσής στο πέλαγος, μέσα στη σπηλιά να αναζητά τη λύση. Γιατί σ’ αυτόν έδωσε ο θεός το χάρισμα εναποθέτοντας ανάμεσα στα δόντια του τη φωνή του:

Ο ίδιος ο θεός με ξεχώρισε με τη μανία που από παιδί αφρίζει τον νου μου, και με τα χρόνια έμαθα να πλέω σε αυτή την τρικυμία που ποτέ της δεν παύει, μόνο υψώνει μια στιγμή το κορμί της στον ουρανό κι ύστερα πάλι ορμάει στην άβυσσο που βαθαίνει με κάθε της χτύπημα. Κι έτσι όποιος θέλησε έστω και για λίγο να σταθεί στις κορυφές της γκρεμίζεται μαζί με την επιθυμία του. (σελ. 11)

Ο μύθος, δίπλα του η ιστορία σε άρρηκτη σύνδεση, που μόνον η λογοτεχνία κατορθώνει, και σε άφευκτη συνέχεια του νήματος το σήμερα. Πάλι η θάλασσα, πάλι το χάλκινο χέρι του πολέμου, πάλι σώματα που ξεβράζονται από την απέναντι ακτή στις παραλίες των νησιών· ζωές καταργημένες. Η τραγική συνέχεια. Και ίσως μόνο μια ταραγμένη φύση μπορεί να κυριευθεί από την επιθυμία να δει πιο πέρα από την ορατή δυνατότητα – με όποιο κόστος απογοήτευσης στη θέα του ερέβους, στην αδιαπερατότητα του κόσμου για την ανθρώπινη νόηση. 

Ο Δημοσθένης Παπαμάρκος με εύστοχο υπότιτλο καθόρισε και το περιεχόμενο του μικρού (αλλά τόσο περιεκτικού) βιβλίου του: Νεκρογραφία. Γραφή νεκρών το προτιμώ, όχι γραφή για τους νεκρούς. Ίσως γιατί με τη σιωπή τους έχουν μιλήσει. Αν οι γλώσσες, με την ευπροσήγορη πολυσημία τους ή την ακατάληπτη συχνά αδυναμία τους, προσιδιάζουν στην αδιάκοπη επιθυμία των ανθρώπων για επικοινωνία, τότε η τραγική σίγαση της φωνής, η σιωπή των θανόντων ανταποκρίνεται απολύτως στην απροθυμία τους να αποκαλύψουν όσα σε απύθμενα πηγάδια φυλάσσονται αυστηρά – ο νόμος της ζωής: μαθαίνεις όταν πάψεις να βλέπεις, όταν δεν συσκοτίζεται πια ο νους σου από τα ορατά των πραγμάτων, κατά το οιδιπόδειο νόημα του κόσμου. Έτσι ο Μάντης θα κατέλθει εις Άδου τόπο, μόνο για να ανακαλύψει πως:

Για τις κεράτινες πύλες του Κάτω Κόσμου απ’ όπου διάβηκα κι ανέβηκα, δεν μπορώ να μιλήσω. Από τον κόσμο των νεκρών επέστρεψα νεκρός, γιατί δεν αντίκρισα είδωλο του θανάτου. Δεν υπάρχει αναπαράστασή του, μόνο αυτός ο ίδιος. (σελ.35)

Είναι άραγε ιαματική αυτή η καταβύθιση; Έρχεται στον νου μου το Ρήμα το Σκοτεινόν του Οδυσσέα Ελύτη, ένας παράλληλος λόγος στην Εξημέρωση, ας μου επιτραπεί ο συνειρμός. Όσοι στα σκοτεινά τοπία εναποθέτουν τις γραφές τους –και ο Παπαμάρκος αναμφίβολα ανήκει σ’ αυτούς τους εκλεκτούς– φέρουν το βάρος  μιας απόπειρας εξήγησης, με όποια αντίδραση δυνατόν να προξενήσει ο κρυπτικός τους λόγος. Θα μπορούσε, λοιπόν, να επαληθεύσει ο Παπαμάρκος τους δύο ακροτελεύτιους στίχους του Ελύτη από το εν λόγω ποίημα: Aυτά στη γλώσσα τη δική μου. Kι άλλοι άλλα σ' άλλες. Aλλ'/H αλήθεια μόνον έναντι θανάτου δίδεται. (Οδυσσέας Ελύτης, Ρήμα το σκοτεινόν, Ελεγεία της Οξώπετρας, Ίκαρος 1991).  Ιδιαίτερες φωνές, ξεχωριστές καταβυθίσεις στο ανελέητο σκότος. Θαρρώ πως έχουν την ιαματική τους δράση τόσο στους ίδιους που επιχειρούν την καταγραφή τους όσο και σ’ αυτούς που θα θελήσουν την κοινωνία του λόγου. Ίαση ψυχής που σωματοποιεί τις ακριβές θεάσεις με έξοχες γραφές και εκλεκτές αναγνώσεις.

 Διώνη Δημητριάδου

Δοκιμασία Ποίημα του Γρηγόρη Σακαλή μαζί με μια φωτογραφία του Alan Schaller

Δοκιμασία


Ποίημα του Γρηγόρη Σακαλή

μαζί με μια φωτογραφία του Alan Schaller

Ήταν ένα Πάσχα με ήλιο

ήταν ένα Πάσχα σκοτεινό

οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης

πάλευαν να το φέρουν

στα ίσια του

μα ο κόσμος ήταν μουδιασμένος

όσοι σκέφτονται

γιατί πολλοί το αποφεύγουν

έτσι λύνουν τα προβλήματα

δεν είναι μόνο ο ιός

αυτός θα περάσει

είναι η ζωή μπροστά μας

η δική μας

των παιδιών μας

που διαγράφεται δύσκολη

η ανεργία

η δουλειά για 300 ευρώ

η φυγή στην ξενιτειά

η πατρίδα μας

που δεν είναι ελεύθερη

και θα τη δέσουν

ακόμη περισσότερο

αυτά και άλλα πολλά

που όλοι μας

τα ξέρουμε

κι έχουμε μπροστά μας

αγώνα μεγάλο.



Γρηγόρης Σακαλής

Ο Γρηγόρης Σακαλής γεννήθηκε και ζει στο Στενήμαχο Νάουσας. Σπούδασε Νομικά στο ΑΠΘ. Έχει εκδώσει τις συλλογές «Κίβδηλος Καιρός» και «Θαμμένος στην Άμμο», από τις εκδόσεις Πλανόδιον, τη συλλογή «Πορεία στη γύμνια», Bookstars και τις συλλογές «Κυτίο κρυφών ονείρων» και «Άχρονη μετάβαση» από τις εκδόσεις Ενδυμίων. Έχει συμμετάσχει σε ανθολογία των εκδόσεων Ενδυμίων το 2012. Η συλλογή διηγημάτων «Ιστορίες ενός παραμυθά» κυκλοφορεί σε μορφή e-book από την Easywriter.gr. Συνεργάζεται με λογοτεχνικά περιοδικά, έντυπα και ηλεκτρονικά.

           

Περιοδικό "Καρυοθραύστις" τεύχος 4 με αφιέρωμα στον Πρόδρομο Χ. Μάρκογλου

Περιοδικό "Καρυοθραύστις" τεύχος 4

με αφιέρωμα στον Πρόδρομο Χ. Μάρκογλου

Επιλογές από την πεζογραφία η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

Επιλογές από την πεζογραφία 

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

https://www.fractalart.gr/epiloges-apo-tin-pezografia/

*Χαρά Νικολακοπούλου, Μπαμ! (μαύρη κωμωδία), ΑΩ 2020

*Θανάσης Χατζόπουλος, Ιστορικός Ενεστώς, Πόλις 2020

*Χρίστος Ρ. Τσιαήλης, Ψωμί, Γκοβόστης 2017

*Βερονίκη Δαλακούρα, Ένα απόγευμα, η ομίχλη, Κουκκίδα 2018

*Γιώργος Πετράκης, Όλα τα κακά σκορπά, Γαβριηλίδης 2019

*Βαγγέλης Γονιδάκης, Μη το γελάς, Ταξιδευτής 2019

*Ευσταθία Δήμου, Κλέφτες κι αστυνόμοι, Γκοβόστης 2020

*Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ, Φυσορρόος, Βακχικόν 2019

Χαρά Νικολακοπούλου, Μπαμ! (μαύρη κωμωδία), ΑΩ 2020

Στα χνάρια της πρωτοπρόσωπης χειμαρρώδους αφήγησης, που επιτρέπει την εκδήλωση συναισθημάτων και αποκαλύπτει τις πιο κρυφές πτυχές του ήρωα, η Χαρά Νικολακοπούλου προσφέρει την ηρωίδα της σε μια αποκαλυπτική αυτοανάλυση. Η Αγγελική του «Μπαμ!» εκπροσωπεί εκείνο το είδος ηρώων που κάτω από κανονικές συνθήκες πρόσληψης θεωρούνται απολύτως αρνητικοί. Πώς αλλιώς να χαρακτηρίσεις μια γυναίκα που με συνειδητή ευχέρεια και χωρίς καθόλου ενοχικό αίσθημα ξεμπερδεύει μια κι έξω με όσους την προκαλούν; Η αποσυνάγωγη αυτή περσόνα διασώζεται στην αναγνωστική συνείδηση λόγω της ευρηματικής γραφής – η Νικολακοπούλου προτίμησε να προσδώσει στην ιστορία της το σωτήριο χιούμορ, ικανό να δράσει καταλυτικά απέναντι σε οποιαδήποτε ηθική ένσταση. Και η αλήθεια είναι ότι, όπως είχε φανεί και στη συλλογή διηγημάτων της «Μια τρυφερή καρδιά στο βάθος και άλλες ιστορίες» (Θράκα 2018), διαθέτει το ταλέντο να βλέπει τα τραγικά πράγματα από την πιο σαρκαστική, αυτοσαρκαστική και άρα χιουμοριστική πλευρά τους. Μια πτυχή συγγραφική που δεν την είχαμε διακρίνει στις «Μέλισσες ιέρειες» (Γαβριηλίδης 2015) ούτε φυσικά στις επιστημονικού χαρακτήρα μελέτες της. Προσωπικά εκτιμώ ότι η αληθινή συγγραφική της φλέβα χτυπάει σ’ αυτό το είδος που τώρα μας παρουσιάζει  σκηνοθετώντας μια μαύρη κωμωδία, όπως εύστοχα χαρακτηρίζει την ιστορία της. Η Mona Lisa του Fernando Botero,  που κοσμεί το εξώφυλλο της άψογης αισθητικά έκδοσης, χαμογελάει όχι αινιγματικά αλλά ευχαριστημένη, ίσως έτοιμη ακόμη και να σκάσει στα γέλια.

Θανάσης Χατζόπουλος, Ιστορικός Ενεστώς, Πόλις 2020

Ο Θανάσης Χατζόπουλος στις είκοσι μία ιστορίες (δεκαπέντε νεκρολογίες και έξι μικρά διηγήματα θανάτου) του βιβλίου επιχειρεί μια αναμέτρηση με όσα ορίζουν την κανονικότητα της ζωής – όπως αυτή έχει στερεοτυπικά γίνει αποδεκτή. Τα πρόσωπα των ιστοριών παρουσιάζονται με τη λιτή αυστηρότητα ενός δελτίου δηλώνοντας με επίσημη γλώσσα (ευρηματική η χρήση της καθαρεύουσας υπογραμμίζει το ασύμπτωτο με την εποχή μας) τη γέννηση, τα βασικά γεγονότα της ζωής και καταλήγοντας στον θάνατο (κάποτε πρόωρο), σημείο στο οποίο επικεντρώνεται η προσοχή ίσως και η αφορμή της σύνταξης του κειμένου. Ιστορίες θανάτου, θα μπορούσαν να είναι, αν δεν δήλωναν μέσα στη συντομία τους το νόημα της ζωής. Οι επινοημένοι βίοι των ηρώων αποκτούν αξία μέσω του θανάτου τους· αυτός τελικά ιστορείται καθιστώντας μάταιη την όποια οίηση γύρω από ζωές τάχα σπουδαίες. Εδώ πρόκειται για απλούς βίους, μέσα στην κανονική ροή της ζωής, που όμως ιχνηλατείται από τη σκιά της βεβαιότητας ενός επερχόμενου τέλους. Σε κοινό τόπο παραπέμπει ο τίτλος της συλλογής, καθόσον αυτές οι ζωές του παρελθόντος υπογραμμίζουν την επαναληπτική μοιραία πορεία – αναφέρονται στο παρελθόν αλλά δίνουν τραγικό περιεχόμενο στο σήμερα και στο αύριο. Παράδειγμα η νεκρολογία του Ανέστη Πρωτονοτάριου, ο οποίος μετά από τριάντα πέντε χρόνια που συνέτασσε τη στήλη με τα Κοινωνικά στην εφημερίδα γνωρίζοντας την άφευκτη επαναληπτικότητα της ανθρώπινης μοίρας, είδε το όνομά του να συμπεριλαμβάνεται στη μακρά σειρά των δημοσιευμένων θανάτων. Πίσω από τις ελάσσονες ιστορίες των προσώπων διαγράφεται η άλλη ιστορία των σημαντικών γεγονότων, από τις αρχές του 20^ου αιώνα ως το 2004. Στο προσκήνιο, ωστόσο, της λογοτεχνίας μετρούν μόνο οι ατομικές περιπτώσεις – ικανά δείγματα ζωής και κυρίως τελευτής του βίου.

Χρίστος Ρ. Τσιαήλης, Ψωμί, Γκοβόστης 2017

Μέσα σε δεκατέσσερις ιστορίες παρακολουθούμε το διαδοχικό πέρασμα από τον υπαρκτό κόσμο, τον προσιτό στις αισθήσεις, στον φαντασιακό, εξίσου ικανό να συνεγείρει τη συνείδηση με τη δική του πραγματικότητα – όσο κι αν αυτό φαίνεται εκ πρώτης όψεως οξύμωρο. Ο Τσιαήλης αποδεικνύεται δεινός χειριστής της γλώσσας, καθώς δημιουργεί ένα προσωπικό σύμπαν γραφής, στην ουσία παίζοντας με τις λέξεις και οδηγώντας στο έπακρο τις δυνατότητές τους. Στις ιστορίες του συνυπάρχουν ίσοις όροις τα έμψυχα με τα άψυχα ανοίγοντας έτσι νέους δρόμους στην αφήγηση. Αν και θεματικά οι ιστορίες διαφέρουν, υπάρχουν συνδετικοί ιστοί που τις συνέχουν σε ένα όλον. Έτσι, θα δούμε, πέρα από το ύφος και τον τρόπο γραφής, να διατρέχουν το αφηγηματικό σώμα ένας δυνατός (μέσα στην ταπεινότητά του) μαγνήτης, μία βόμβα (απειλητική στην καταστροφική της ισχύ) και οπωσδήποτε ένας δρομέας, που όπως ο ίδιος ο συγγραφέας αντέχει να διανύει τις μακρινές αποστάσεις μεταφέροντας την ασθμαίνουσα φωνή του σ’ εμάς. Ξεχωρίζω την ιστορία με τον ευφυή τίτλο «Αντιχρονιστικότητα» για τον τρόπο που χειρίζεται το (στην ουσία ασύλληπτο για την ανθρώπινη αντιληπτική ικανότητα) θέμα της χρονικής διάρκειας. Η ζωγραφική έμπνευση του Νταλί που έλιωνε τα εικαστικά του ρολόγια δένει απρόσμενα με την καθημερινότητα. Κοινός παρονομαστής μια αλήθεια: ο χρόνος δεν ελέγχεται, δεν κατανοείται. Μέσα του κινούμαστε και μέσα του καταστρεφόμαστε. Μια πολύ ενδιαφέρουσα γραφή.

Βερονίκη Δαλακούρα, Ένα απόγευμα, η ομίχλη, Κουκκίδα 2018

Δεκατρία διηγήματα στεγασμένα κάτω από έναν τίτλο που θα μπορούσε να παραπέμπει και σε ποιητική συλλογή. Με κύρια άλλωστε ιδιότητα την ποιητική η συγγραφέας προσφέρει εδώ μια σύζευξη των δύο ειδών. Οι ιστορίες της καταργούν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της μικρής αφήγησης προσεγγίζοντας την ποιητική φόρμα. Χαλαρή γραφή ως προς τη θεματική, ύφος υπαινικτικό και γλώσσα με δισήμαντες προεκτάσεις. Σ’ αυτή τη νέα μορφή που προσδίδει στην πεζογραφία εμφανής είναι η ειλικρίνεια με την οποία απευθύνεται στον αναγνώστη με τη βοήθεια της πρωτοπρόσωπης φωνής. Η εσωτερικότητα του λόγου προσιδιάζει περισσότερο σε στοχαστικά κείμενα και λιγότερο σε διηγήματα – δεν υπάρχει, ωστόσο, καμία απαγορευτική προδιαγραφή για να αποκλειστεί μια διαφορετική οπτική στη μικρή φόρμα. Άλλωστε θα πρέπει να συμφιλιωθούμε με την αλήθεια πως η γραφή στην ουσία της μία είναι, ενιαία ως σύλληψη αρχική και ποικίλη και συνδυαστική των ειδών ως μορφή τελική. Ξεχωρίζω ενδεικτικά το έξοχο «Φωνή μετάλλαξη», το οποίο ξεκινά σαν ένα ταξίδι φίλων για να εξελιχθεί σε μια συνάντηση με τη Σίμια του θεού και μέσω αυτής να μεταλλαχθεί ο αφηγηματικός μονόλογος σε πορεία ενδοσκόπησης, με τον ίδιο τρόπο που το τοπίο μεταμορφώνεται από ρεαλιστικό σε παράξενα υπερβατικό. Η συλλογή διηγημάτων της Δαλακούρα μπορεί να διαβαστεί είτε σαν μια καινοτόμος πεζογραφική εκδοχή είτε σαν στοχασμοί με αφορμή εσωτερικά πάθη ή εξωτερικά ερεθίσματα. Ακόμη, όμως, κι αν διαβαστεί ως ένα (ενιαίο) μακροσκελές ποίημα, ο αναγνώστης θα είναι κερδισμένος.

Γιώργος Πετράκης, Όλα τα κακά σκορπά, Γαβριηλίδης 2019

Πρόσωπα έξω από χρόνο και χώρο. Ιστορίες προσώπων που ακροβατούν έξω από τυποποιημένα σχήματα και κυρίως χωρίς συγκεκριμένο θεματικό άξονα. Κι όμως, σε προσελκύει η αλήθεια τους, η αναμέτρησή τους με τον εαυτό τους σε έναν καθρέφτη που διαρκώς παραλλάσσει την εικόνα τους. Τι ακριβώς ζητάνε; Κάπου ανάμεσα στο πραγματικό και στο φανταστικό τοπίο που δημιουργεί η προσεγμένη γραφή στήνεται το σκηνικό των διηγημάτων.  Και είναι ακριβώς εκεί που οι αδύναμοι ήρωες αποκτούν φωνή, τη φωνή που τους δίνεται για όσο διαρκεί του καθενός η ιστορία. Σε τελευταία ανάλυση, ακόμη και η πιο ταπεινή και αφανής παρουσία δικαιούται ένα βήμα, λίγο φως δημοσιότητας για να μιλήσει. Τότε ξεχύνεται η βαθύτερη επιθυμία για μια ανάσα ζωής, όπου κι αν γίνεται να βρεθεί, σε ρεαλιστικό ή σε επινοημένο περιβάλλον – όλα θεμιτά. Έχει ενδιαφέρον η περίπτωση του Πετράκη, γιατί σ’ αυτό το πρώτο του βιβλίο δεν επέλεξε καθόλου την πεπατημένη οδό μιας προσωπικής καταγραφής αλλά μετέφερε και μοίρασε το μοναχικό τοπίο σε ποικίλους ήρωες δείχνοντας πως η έννοια του κενού (κοινή όσο και απευκταία αίσθηση) αφορά τον μέσο άνθρωπο. Δημιούργησε έτσι δεκαπέντε ιστορίες που μπορεί να μην είναι απολύτως θελκτικές θεματικά, όμως προδιαγράφουν μια ενδιαφέρουσα συγγραφική πορεία. Δείτε, για παράδειγμα, την ανάμειξη του πραγματικού με το φανταστικό στο διήγημα «Καπέλο από την έρημο» χτίζοντας ένα σύμπαν όπου ο Ερρίκος Ντυνάν χαιρετά τον ήρωα σε ένα θάλαμο νοσοκομείου την ίδια στιγμή που αυτός επινοεί τρόπους να βιώσει μια τραγική απώλεια.  

Βαγγέλης Γονιδάκης, Μη το γελάς, Ταξιδευτής 2019

Ιστορητής και παραμυθάς ο Γονιδάκης δουλεύει τη γραφή του μέσα από τη μνήμη. Οι ιστορίες που αφηγείται σ’ αυτό το πρώτο του βιβλίο έχουν πολλή θάλασσα, και δεν γινόταν αλλιώς. Ναυτικές ιστορίες από τη μια, που απηχούν την πολύχρονη δική του επαφή με τη θάλασσα και τη ζωή των ναυτικών. Ιστορίες από την Κύθνο, το νησί του, από την άλλη, έτσι όπως τις έζησε, τις άκουσε, τις είδε και τις μετέτρεψε σε ελκυστικές αναγνώσεις. Η μαστοριά στη χρήση της γλώσσας δίνει ζωή στις αφηγήσεις του, καθώς ο τρόπος ομιλίας ακολουθεί κάθε φορά με ευστοχία και ακρίβεια το πρόσωπο που μιλάει. Γιατί ο Γονιδάκης κάνει ευρεία χρήση του διαλόγου στις ιστορίες του, κατά τη συνήθεια των παλαιών γραφιάδων που κατόρθωναν να μεταφέρουν ολοζώντανα το ήθος των προσώπων μέσα από το ύφος της γλώσσας τους. Στα αφηγηματικά και στα διαλογικά κομμάτια φαίνεται η τέχνη μιας γραφής που μιλάει με ευθύτητα και ειλικρίνεια χωρίς συγγραφικά τεχνάσματα που θα πρόδιδαν την αυθεντικότητα. Αυτό είναι και το μεγαλύτερο πλεονέκτημα του συγγραφέα. Η ζωή όπως είναι, με την κακοτυχιά και τον θάνατο να ισοζυγιάζει με τη γελαστική αντίσταση του ανθρώπου. Η μείξη του τραγικού με το κωμικό στοιχείο –αυτό το δίπολο της ζωής– χαρακτηρίζει την αίσθηση του κόσμου όπως τον αντιλαμβάνονται οι ήρωες του βιβλίου απηχώντας τη στάση του συγγραφέα/δημιουργού τους που χωρίζει στα δύο το βιβλίο του – στην ουσία συμπληρώνοντας το ένα μέρος με το άλλο σαν δύο όψεις ενός και του αυτού. Από τις πιο σημαντικές νέες εκδόσεις.

Ευσταθία Δήμου, Κλέφτες κι αστυνόμοι, Γκοβόστης 2020

Τα διηγήματα της συλλογής θα μπορούσαν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες. Κάποια από αυτά (τα πιο μακροσκελή) επικεντρώνουν στην πλοκή της ιστορίας επιμένοντας σε λεπτομέρειες (περιγραφής και αφήγησης) και σε εξηγήσεις προς τον αναγνώστη θυμίζοντας παλαιότερες τεχνικές γραφής. Κάποια άλλα, σαφώς συντομότερα, προτιμούν τις ευφυείς στροφές της αφήγησης, ξαφνιάζουν με τον περιεκτικό τους λόγο και κινητοποιούν τον αποδέκτη να σκεφτεί, να εισχωρήσει στην ιστορία με τις δικές του προσλαμβάνουσες  και (γιατί όχι;) να τη συμπληρώσει ο ίδιος με τον δικό του τρόπο. Αυτά τα μικρά διηγήματα αποκαλύπτουν περισσότερο την ικανότητα της Δήμου να στήσει το θέμα της με τα ελάχιστα υλικά και να το αποδώσει με ικανοποιητική πληρότητα. Μένω στην εξαιρετικά σύντομη ιστορία «Βάλε καφέ», χτισμένη μέσα σε δύο μόλις παραγράφους και σε τριάντα έξι αράδες. Κι όμως κατορθώνει να δείξει, παρά τη στενότητα της έκτασης, τη διαπροσωπική σχέση μέσα στη συγκαταβατική αφενός συμβίωση αλλά και στην κατ’ εξαίρεση αλλαγή του ρόλου των δύο προσώπων. Σκέφτομαι πόσο θα είχε καταστραφεί η έξοχη μετάλλαξή τους, αν είχε αναλυθεί σε μακροσκελές κείμενο με τις απαραίτητες εξηγήσεις. Η Δήμου είναι σημαντική πεζογράφος, όταν αρκείται σε όσα το ίδιο το θέμα μπορεί να δώσει μέσα στη συνοπτική του πολυσημία.

Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ, Φυσορρόος, Βακχικόν 2019

«Του σπαραγμού» και «Της αθωότητας», τα δύο μέρη στα οποία χωρίζεται η συλλογή διηγημάτων με τον παράξενο τίτλο Φυσορρόος. Ο σπαραγμός του πρώτου μέρους έρχεται πίσω από τις εικόνες και τις λέξεις, δεν κραυγάζει, μόνο υπόκωφος ξεχειλίζει από τις ιστορίες. Όλες με αναφορά στην τραγική μοίρα της  Κύπρου μετά την εισβολή του ’74. Όχι, δεν πρόκειται για μια ακόμη καταγραφή των γεγονότων ούτε για ένα ακόμη δείγμα γραφής των Κύπριων λογοτεχνών με εστίαση στην ανοιχτή πληγή. Το ενδιαφέρον στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν αφορά στη θεματική που επιλέγει ο συγγραφέας αλλά στον τρόπο που αφηγείται. Σε ρόλο σκηνοθέτη καθοδηγεί την κάμερα και αιχμαλωτίζει το τοπίο έξω από το κεντρικό πλάνο. Για παράδειγμα, ο εγκαταλελειμμένος παπαγάλος στη στοιχειωμένη πόλη της Αμμοχώστου δίνει τον σπαραγμό της ερήμωσης και της απώλειας των οικείων καλύτερα από τη δυνατότερη αφήγηση των γεγονότων. Μέσα στη μοναδική φράση που πεισματικά επαναλαμβάνει (την πόλη έκτισε ο Τεύκρος, ο γιος του Τελαμώνα), έρχεται στην επιφάνεια όλο το δίκιο της Κύπρου. Στιγμιότυπα που υπαινικτικά δείχνουν όλο το τοπίο χωρίς ίχνος λυρισμού. Με απλή, λιτή αφήγηση. Στο δεύτερο μέρος στο προσκήνιο είναι η αθωότητα των χρόνων πριν να συμβεί το κακό. Μνήμες από την παιδική και εφηβική ηλικία, αφηγήσεις που άκουσε ο συγγραφέας και εδώ μεταφέρει με τον τρόπο του· λιτή η γραφή και σ’ αυτές τις ιστορίες χωρίς νοσταλγικές υπερβολές. Τα δύο μέρη της συλλογής δένουν μεταξύ τους όχι μόνον από τον τρόπο της γραφής αλλά και ως αντιστικτικές συνθήκες. Η τραγική πραγματικότητα και η αθωότητα της άγνοιας πριν να συμβούν όλα αυτά. Το κακό και η αποφόρτισή του. Τέλος η λέξη με τις μαγικές ιδιότητες, φυσορρόος,  ικανή άραγε να αποσείσει το κακό; Μια γραφή αξιοπρόσεκτη, διαφορετική.

Διώνη Δημητριάδου