Πέμπτη 27 Ιουνίου 2019

Ρηχό νερό, σκιές Άκης Παπαντώνης εκδόσεις Κίχλη η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress


Ρηχό νερό, σκιές

Άκης Παπαντώνης

εκδόσεις Κίχλη
η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress
https://www.bookpress.gr/kritikes/elliniki-pezografia/papantonis-akis-kichli-richo-nero-skies-dimitriadou?fbclid=IwAR0ZWQjb6GT3jCUeOtaZ7GbWHeewR9yyg4zKcVpFhzATCjm4qnaSU6fvpu0




τα ρηχά νερά της πραγματικότητας
Πόσο ρηχή μπορεί να είναι η πραγματικότητα που ορίζεται ως παρόν; Κι ας φαίνεται να περικλείει το άπαν του κόσμου μας. Στιγμές μονάχα είναι, μηδαμινής χρονικής έκτασης, έτσι όπως χάνονται αν δεν προφτάσουμε να τις αποτυπώσουμε ως βιώματα. Το γεγονός καταγράφεται, ωστόσο είναι πολύ μοναχικό, αν το δούμε αποκομμένο από το παρελθόν του αλλά και από τα μελλούμενα που θα σύρει αναπόφευκτα μαζί του. Το πριν και το μετά ενός γεγονότος. Πόσο πριν αλήθεια πρέπει να πάμε για να δούμε όσα δεν προβλέψαμε, κι ας ήταν ορατά τα σημάδια στον ορίζοντα; Αλλά και πόσο μετά μπορούμε να φανταστούμε την πορεία μας με το φορτίο του σημαδιακού γεγονότος στις πλάτες μας;
Ο Άκης Παπαντώνης μετά την εντυπωσιακή του πρώτη εμφάνιση με τη νουβέλα Καρυότυπος (Κίχλη, 2014) έρχεται με το σπονδυλωτό μυθιστόρημά του να μας οδηγήσει ξανά σε ένα τοπίο παράδοξου ρεαλισμού. Στον Καρυότυπο επρόκειτο για ένα εργαστηριακό περιβάλλον, μέσα στο οποίο ο ήρωας έψαχνε τις απαρχές της δικής του ζωής. Υπαρκτό και αληθινό σκηνικό, ωστόσο με μια παράξενη, απρόβλεπτη προσέγγιση. Στο μυθιστόρημα Ρηχό νερό, σκιές ο πυρήνας της ιστορίας είναι τραγικά αληθινός. Το σκηνικό όμως και η αύρα της ιστορίας αποπνέει μια ακινησία. Κάτι σαν στάσιμο νερό μιας λίμνης που καθρεφτίζει απόντα πρόσωπα. Δεν θα μπορούσε, ωστόσο, να αποδοθεί με ευκρινέστερα και ευστοχότερα συγγραφικά υλικά η ζωή γύρω από το γεγονός που αποτέλεσε την αφορμή για να γραφεί το βιβλίο.
Ξημερώματα της 26ης Απριλίου του 1986. Η έκρηξη του αντιδραστήρα Νο. 4 του πυρηνικού σταθμού παραγωγικής ενέργειας «Β. Ι. Λένιν». Γνωστό το γεγονός, χαραγμένος στη μνήμη ο πανικός που ακολούθησε, η αμφιβολία για την ασφάλεια των γειτονικών χωρών, αφού τα ραδιενεργά στοιχεία βοηθούντων των ανέμων διανύουν χιλιάδες χιλιόμετρα για να επικαθήσουν στο έδαφος. Αυτό που λιγότερο σκεφτόμασταν τότε (επηρεασμένοι από την ανησυχία για τη δική μας επιβίωση) ήταν οι κοντινές περιοχές στο ατύχημα. Ο Παπαντώνης θα δομήσει την πλοκή της ιστορίας του εστιάζοντας στην πόλη Πρίπιατ, που ιδρύθηκε το 1970, ως πυρηνική, κλειστή  πόλη για να εξυπηρετήσει τον κοντινό σταθμό πυρηνικής ενέργειας του Τσερνόμπιλ. Έφθασε να έχει πληθυσμό περίπου 50.000, μέχρι τη στιγμή που εκκενώθηκε, το απόγευμα της 27ης Απριλίου 1986, την επόμενη μέρα της καταστροφής του Τσερνόμπιλ. Ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι που ένιωσαν πάνω τους κυριολεκτικά τις συνέπειες μιας πυρηνικής έκρηξης;
Ο Παπαντώνης θα πλησιάσει μυθοπλαστικά τέσσερις οικογένειες και θα δείξει τους χρόνους (το πριν, το τότε και το μετά) που έγραψαν στη ζωή τους και την άλλαξαν για πάντα. Οι προσωπικές αναμνήσεις των ηρώων της ιστορίας (στην ουσία τέσσερις ιστορίες που συμπορεύονται) πάνε πίσω στον χρόνο· κυρίαρχες αρχικά, δεν επιτρέπουν τη συνειδητοποίηση του τι συμβαίνει – συχνά αρνούμαστε να εννοήσουμε τις πραγματικές διαστάσεις ενός γεγονότος, όταν μας συναντά απρόσμενα. Γιατί η ζωή έχει τη δική της λογική, έχει τη μνήμη που επαναφέρει ξανά και ξανά τις εικόνες της και καμιά φορά δεν έχει χώρο για τα καινούργια που συμβαίνουν. Όταν έρθει η ώρα της συνειδητής παρέμβασης στα χρονικά διαστήματα, ίσως είναι πολύ αργά.
Δεν έχει σημασία όμως τι θα θυμόταν και τι όχι, άλλωστε τα χρόνια κυλούν σαν νερό και η μνήμη δεν είναι παρά ένα αστείρευτο πηγάδι ψέματα.
Η συλλογική μνήμη ενός λαού που πέρασε από τη βία δύο παγκοσμίων πολέμων (η πρώτη γενιά είχε αφηγηθεί πολλά, η δεύτερη έχει να μεταφέρει δικά της επίσης πολλά), άνθρωποι που πίστεψαν πως η ζωή τους, όπως τους την παρουσίαζαν, ήταν εξασφαλισμένη τουλάχιστον ως προς τις βασικές βιοτικές ανάγκες, πίστεψαν και τους ιθύνοντες που τους μίλαγαν για τα ασφαλή μέτρα που λαμβάνονταν, ώστε ποτέ να μην κινδυνεύσουν από τη γειτνίασή τους με τη ραδιενέργεια.  Η τρίτη γενιά δεν ήθελε να ξέρει τίποτα από αυτά· όπως πάντα συνεχίζει αμέριμνη την καθημερινότητά της, ώσπου να καταργηθούν όλα μεμιάς.
Ο Παπαντώνης έχει επικεντρώσει το ενδιαφέρον του όχι στο ατύχημα αυτό καθεαυτό αλλά στην ανθρώπινη παρουσία, στους εκ των πραγμάτων αυτόπτες μάρτυρες της καταστροφής, αυτούς που μόνον ως συνολικό αριθμό θυμάτων κατέγραψε η επίσημη εκδοχή της ιστορίας: από το ατύχημα πέθαναν επιτόπου δύο από τους εργάτες του σταθμού. Μέσα σε τέσσερις μήνες, από τη ραδιενέργεια και από εγκαύματα λόγω της θερμότητας, πέθαναν 28 πυροσβέστες που έσπευσαν στο χώρο του ατυχήματος και διαπιστώθηκαν 19 επιπλέον θάνατοι ως το 2004. Επιπλέον, υπολογίζεται ότι επηρεάστηκε η υγεία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων εξαιτίας της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος με ραδιενέργεια. Οι ποσοστιαίες αυξήσεις των καρκίνων ήταν άνω του 15% στους πληθυσμούς που εκτέθηκαν, με χιλιάδες θανάτους από καρκίνο και λευχαιμία να συνδέονται με το ατύχημα. Νούμερα μόνον. Ωστόσο, η Σβέτα, ο Βάνια, ο Μαξ, ο Βιτάλι, Ιρίνα, ο Ντμίτρι, ο Πέτια, η Ρεγγίνα, η Ρεβέκκα ήταν πρόσωπα με όνομα και αληθινή ζωή – κι ας αποκτούν υπόσταση μόνο μέσα από τη μυθοπλαστική φαντασία του συγγραφέα.
Την ιστορία δεν τη γράφουν οι πεσόντες και οι μάρτυρες, Ρεγγίνα. Τη γράφουν εκείνοι που το ’βαλαν στα πόδια, οι αόρατοι, εκείνοι που δεν τους πρόσεξε ποτέ κανείς. Τη γράφουν όσοι επέζησαν για να τη διηγηθούν. […] Ποτέ δεν υπάρχει αρκετό σκοτάδι για να ξεφορτωθούμε το παρελθόν. Ούτε καν μετά το τέλος. Ποιος βγαίνει κερδισμένος όταν τα δέντρα χάνουν τα φύλλα τους; Ο χρόνος που θα ’ρθει; Ή μήπως ο χρόνος που χάθηκε; Όλο και κάποιοι θα ζήσουν σ’ αυτά τα δωμάτια μετά από εμάς. Όλο και κάποιοι θα τα γεμίσουν με τις φωνές και τα γέλια τους. όλο και κάποιοι θα ποτίσουν με το χνότο τους τους ψευτότοιχους.
Η εντελώς προσωπική γλώσσα του συγγραφέα (προσεγμένη όπως και στον Καρυότυπο) κατόρθωσε να δώσει την αίσθηση του αληθινού – κάπως έτσι θα φανταζόμασταν τον περιβάλλοντα χώρο του ατυχήματος, κάπως έτσι θα διαγράφονταν οι φιγούρες των προσώπων.

[…] φορούσαν και οι τρεις τους λευκά πουκάμισα και είχαν και οι τρεις τα μαλλιά κολλημένα στο μέτωπο, λες και αυτή η ομοιομορφία δήλωνε μια επιπλέον θλίψη·  
Με μια αποστασιοποίηση από τη ζωή, με έναν σκεπτικισμό ως προς την αξία των ουσιαστικών πραγμάτων, με μια απαξίωση για τη βία που ασκούν οι ίδιοι εθισμένοι στη βία που ασκείται έτσι κι αλλιώς πάνω τους.
Η Ρεγγίνα είχε αρπάξει το πουλί με το δεξί της χέρι, το καλό, το είχε καθηλώσει στο στρώμα και του είχε στρίψει τον λαιμό. [...] «Ας το αφήσουμε εδώ, στο περβάζι. Να μαραίνεται. Να καταλάβουν και τα υπόλοιπα πως δεν θέλουμε άλλη ομορφιά».
Αν το μυθιστόρημα του Παπαντώνη είχε χρώμα, αυτό θα ήταν το γκρίζο. Αν μπορούσες να το αγγίξεις, θα ένιωθες στην αφή το υγρό τοπίο του. Η φωτογραφία του εξωφύλλου είναι του συγγραφέα. Ακριβώς στα χρώματα της κλίμακας του γκρίζου που έχεις ως αίσθηση διαβάζοντας. Και με μια υγρασία που διαπερνά την εικόνα, όπως διαβρώνει τις λέξεις του κειμένου. Τα νερά εδώ είναι ρηχά· η σκοτεινιά του τοπίου δεν είναι από το ανύπαρκτο βάθος αλλά από τις σκιές που καθρεφτίζονται μέσα τους. Σκιές ανθρώπων που απώλεσαν το παρόν τους.

Διώνη Δημητριάδου

Δύο ποιήματα της Λίνας Βαταντζή μαζί με δύο φωτογραφίες επιζωγραφισμένες από τον Teun Hocks


Δύο ποιήματα της Λίνας Βαταντζή
 μαζί με δύο φωτογραφίες επιζωγραφισμένες από τον Teun Hocks




Αναληθές συμπέρασμα



Η άνοιξη
υποχωρεί (χωρίς
αναμνήσεις)
ένα συναίσθημα
αφήνει

κενό
αντίληψης απτικής

μια παρουσία
φωτός
αντιπαλεύει (το σκοτάδι)

στο βάθος της σπηλιάς
ωρύεται η σοφία

α
πραγμα
-το-
ποιητη

αλήθεια απο-
χαιρετισμού (χωρίς
υποσχέσεις)
στην μελλοντική
εκλογή εποχής




Προσωπείο

Σε περιπάτους
συζητήσεις
και καφέδες
νομίζεις ότι
το χαμένο χρόνο
κερδίζεις

Αντίκρυ κάθεστε
μόνος σου αντιλαμβάνεσαι -
Διάσταση απόψεων
αγεφύρωτο ποτάμι
η πραγματικότητα σου

Φοράς το προσωπείο
της σύγκλισης -
αποστομώνεις τυπικά
τους περίεργους

Μα δεν ξεγελάς το ποίημα

Κάθε απούσα φράση
θυμίζει
το όνειρο
που απέρριψες
όταν αναλώθηκες 
σε διαπραγματεύσεις
μοναξιάς.

Λίνα Βαταντζή

Η Λίνα Βαταντζή ζει και εργάζεται, ως εκπαιδευτικός, στη Νάουσα Ημαθίας. Είναι πτυχιούχος της Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με μεταπτυχιακή εξειδίκευση στη διδασκαλία της γλώσσας του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου Πάτρας. Έχει εκδώσει την ποιητική συλλογή «Χρόνος Προσέγγισης-Χώρος Απομάκρυνσης» (2018). Δημοσιεύει ποιήματά σε ηλεκτρονικές σελίδες, αρθρογραφεί στον τύπο και διαχειρίζεται το προσωπικό της ιστολόγιο  https://poesyandpoem.blogspot.com Συμμετείχε με οκτώ ποιήματα στο ομιλούν βιβλίο «Λάμψεις Ποιητικές» για άτομα με περιορισμένη όραση (https://youtu.be/pTp1I6f8u6c ), όπως, επίσης, με ανάγνωση ποιημάτων της στην εκδήλωση «Προσφυγιά και Μετανάστευση-Ανέντιμη Καταδίκη» στο αρχαίο θέατρο της Μίεζας.





Τετάρτη 26 Ιουνίου 2019

8 προτάσεις για ανάγνωση επιλέγει και σχολιάζει η Διώνη Δημητριάδου η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal https://www.fractalart.gr/8-protaseis-gia-anagnosi/


8 προτάσεις για ανάγνωση

επιλέγει και σχολιάζει η Διώνη Δημητριάδου
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
https://www.fractalart.gr/8-protaseis-gia-anagnosi/





Ελένη Αντωνιάδου
 Κείμενα για τον Τίτο Πατρίκιο 
– Ως πού μπορεί να φτάσει ένας «Χωματόδρομος»
εκδόσεις βακχικόν 2019

Δεκατέσσερα κείμενα-μελετήματα της Ελένης Αντωνιάδου για τον Τίτο Πατρίκιο, τα οποία χρονολογούνται από το 1998 ως σήμερα, ενσωματώνουν πολυετή έρευνα στη ζωή και το έργο του ποιητή. Πρόκειται για ομιλίες σε εκδηλώσεις, εισηγήσεις σε συνέδρια, παρουσιάσεις βιβλίων του Τίτου Πατρίκιου, που συγκεντρώνονται εδώ σε έναν τόμο συνιστώντας έτσι μια ευρύτερη και εμπεριστατωμένη μελέτη για τον ποιητή, καθώς μέσα σε τέσσερις ενότητες (Η ζωή και το έργο, Η συνομιλία με τους ομότεχνους, Οι τόποι, Τα βιβλία) καλύπτουν το σύνολο του έργου του, φωτίζουν πτυχές της ζωής και της σκέψης του, αναδεικνύουν τις επιδράσεις που δέχθηκε αλλά και την ιδιαίτερη ταυτότητα, το προσωπικό του ίχνος στην ποίηση από τα μεταπολεμικά χρόνια ως σήμερα. Ο ξεχωριστός τρόπος, που χρησιμοποιεί η Αντωνιάδου για να προσεγγίσει τον Πατρίκιο ως άνθρωπο και ποιητή, φανερώνει την προσωπική σχέση φιλίας που τους συνδέει· έτσι τα κείμενα αυτά δεν αποτελούν στεγνά φιλολογικά μελετήματα αλλά ζωντανές αποτυπώσεις της προσωπικότητας του ποιητή, δείχνοντας ταυτόχρονα το εύρος και το βάθος των γνώσεων της φιλολόγου και κριτικού Ελένης Αντωνιάδου. Φωτογραφικό υλικό συμπληρώνει την ενδιαφέρουσα αυτή έκδοση.

Νίκος Καχτίτσης
 Η Ομορφάσχημη
 εκδόσεις Κίχλη 2019
Το αφήγημα του Νίκου Καχτίτση είχε γνωρίσει ως τώρα τρεις εκδόσεις (Διαγώνιος 1960, Κέδρος 1976, Στιγμή 1986) για να βρει την πληρέστερη μορφή του στις εκδόσεις Κίχλη. Η άσκηση, όπως την ονομάζει ο συγγραφέας αφορά την επινοημένη ιστορία (στηριγμένη ωστόσο σε μια αληθινή που αποτέλεσε το πρότυπο) μιας Εβραίας αυστριακής καταγωγής, η οποία διηγείται ένα κομμάτι της ζωής της ξανά και ξανά σε μια προσπάθεια αναπαραγωγής του τραύματος που βίωσε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ένας από τους ακροατές της θα είναι και ο συγγραφέας-αφηγητής, ο οποίος έτσι θα τη μεταδώσει στον πρώτο δικό του ακροατή και κατόπιν σε όλους εμάς τους προνομιούχους αναγνώστες. Μια ιστορία που θα μπορούσε να ενταχθεί στον κύκλο του Ολοκαυτώματος, ωστόσο βρίσκεται μόνο στο περιθώριο των ανάλογων διηγήσεων (επινοημένων ή αληθινών). Δεν επικεντρώνει στο θέμα του Ολοκαυτώματος αλλά στη βίωση και επεξεργασία της προσωπικής τραυματικής εμπειρίας. Στην ουσία είναι μια ιδιόμορφη αναπαραγωγή της αρχικής ιστορίας στην αναζήτηση της κάθαρσης από αυτό το τραύμα. Όσο κι αν αυτό μένει στην πραγματικότητα ανεπούλωτο, η αφήγησή του και η διοχέτευσή του στους πολλούς διαφορετικούς αποδέκτες –συνιστώντας μια μορφή αυτοθεραπείας– μπορεί να οδηγήσει σε μια ιδιόμορφη επίσης κάθαρση. Ένα «δοκίμιο» επομένως (βοηθούσης της λογοτεχνικής, μυθοπλαστικής επεξεργασίας) πάνω στο θέμα της μάταιης ίσως επούλωσης των τραυματικών βιωμάτων. Στην έκδοση θα βρούμε Επιστολές του Νίκου Καχτίτση προς τον Γιώργη Παυλόπουλο, τον Τάκη Σινόπουλο και τον Ε. Χ. Γονατά, που ρίχνουν φως στη δημιουργία της Ομορφάσχημης, καθώς και ένα κατατοπιστικό κείμενο της εκδότριας Γιώτας Κριτσέλη που μας προσφέρει την εικόνα της ηρωίδας του Καχτίτση μέσα ακριβώς από τις επιστολές του δημιουργού της. Μεγάλο μέρος του  βιβλίου καταλαμβάνει η μελέτη του Ηλία Γιούρη, ερμηνευτική της νουβέλας του Καχτίτση, με θέμα το τραύμα και τη μαρτυρία ως αφορμή της αφήγησης αλλά και συνακόλουθα ως κατά το δυνατόν ιαματικής συνθήκης.  

Νικόλας Σεβαστάκης
 Άνθρωπος στη Σκιά – μια ελληνική ιστορία
 εκδόσεις Πόλις 2019
Πολιτικό μυθιστόρημα με το ουσιαστικό περιεχόμενο του όρου είναι η νέα συγγραφική κατάθεση του Νικόλα Σεβαστάκη. Δεν είναι μόνον το θέμα του (η δημιουργία μέσα από πολλές και διαφορετικές συνθήκες ενός τρομοκράτη) που το καθιστά πολιτικό, αλλά κυρίως ο τρόπος που προσεγγίζεται ένα ακανθώδες πρόβλημα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Ο Σεβαστάκης παραθέτει την πορεία του ήρωα από τη σχεδόν απολίτικη στάση ως τη συνειδητή συμμετοχή στον ένοπλο αγώνα χωρίς να ηθικολογεί, χωρίς να παίρνει ανοιχτά θέση υπέρ ή κατά της τρομοκρατίας. Παρουσιάζει τη σταδιακά διαμορφούμενη προσωπικότητα του Φάνη Αυγερινού (ή «Μαύρου»), εστιάζοντας ταυτόχρονα στην εικόνα που διαμορφώνουν οι άλλοι για το πρόσωπό του – ένα εύστοχο σχόλιο εδώ για την εκτίμηση των συγκαιρινών της πρώιμης τρομοκρατίας, στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, τότε που υπήρχε σε μεγάλο βαθμό ιδεολογική ταύτιση με το «σκεπτικό» των επιλεγμένων δολοφονιών ή έστω αποδοχή εν σιωπή. Το μυθιστόρημα (με επινοημένα τα πρόσωπα όσο και τα γεγονότα) αποτελεί  μια προσέγγιση στο προφίλ ενός τρομοκράτη από την πιο ανθρώπινη πλευρά, με μια οπτική που ξεχωρίζει μέσα στις συναφείς συγγραφικές καταθέσεις. Άλλωστε το γεγονός ότι απουσιάζει η (ίσως αναμενόμενη από πολλούς) σαφής ιδεολογική τοποθέτηση του συγγραφέα (η έμμεση ωστόσο αναφορά είναι εμφανής – ακόμη και από την επιλογή του θέματος) αποδεικνύει και την πρόθεσή του να βγάλει ο αναγνώστης τα συμπεράσματά του συνεκτιμώντας τα δικά του βιώματα και τις δικές του προσλαμβάνουσες από την ταραγμένη και πολυσήμαντη εκείνη εποχή. Η αυτοκτονία του ήρωα (η οποία χρονικά προτάσσεται στην αφήγηση με το σχήμα του πρωθύστερου) δεν θα χρειαστεί διευκρινίσεις από την πλευρά του συγγραφέα. Ο κάθε αναγνώστης μπορεί να ερμηνεύσει κατά το δοκούν – σημαντική πρωτοτυπία μιας γραφής που παραμένει ανοιχτή στη συμμετοχική δράση του αναγνώστη-αποδέκτη.

Άλις Όσβαλντ
 Μνημείο Πεσόντων
 μετάφραση Μυρσίνη Γκανά
 εκδόσεις Μελάνι 2018
Η ιστορία (καθώς και η μυθική της εκδοχή) διασώζει τους επιφανείς, τους καταγράφει επιμελώς ή τους τραγουδά κατά περίσταση· τους άλλους, τους πολλούς, τους καταπίνει μες στο πλήθος τους και όταν τους μνημονεύει μόνο συλλήβδην τους εννοεί. Κι όμως χωρίς το πολυπληθές δικό τους σώμα κανείς απ’ τους περιώνυμους δεν θα είχε τίποτα να πει και τίποτα να διασώσει στη μνήμη των επιγιγνομένων. Στη λήθη, λοιπόν; Ναι, εκτός αν η λογοτεχνία, με τη δική της δύναμη να παρεμβαίνει και να διεισδύει στις πίσω σελίδες της ιστορίας και του μύθου, αναλάβει το σωστικό των ονομάτων έργο. Η Άλις Όσβαλντ, με την οξφορδιανή κλασική της παιδεία ανίχνευσε στο κείμενο της Ιλιάδας και ανέσυρε 214 ονόματα πεσόντων (χωρίς να δίνει σημασία αν ήταν από την πλευρά των Αχαιών ή των Τρώων, μια που ο θάνατος για όλους ίδιος είναι, ισοπεδωτικός των διακρίσεων) και στο έξοχο ποιητικό της κείμενο τους «τραγουδά» με τον δικό της τρόπο – ή τους μοιρολογεί αν αυτό συνάδει καλύτερα με την περίσταση. Κι αφού για τον καθένα πει κάτι για τη δική του συμμετοχή στον αγώνα, εστιάζει στην ώρα του θανάτου, για να συμπληρώσει με εκλεκτή ποιητική παρομοίωση το συνοδευτικό μοιρολόι του νεκρού ήρωα. Έτσι είναι σαν να ξαναγράφει το έπος της πτώσης της Τροίας· μόνο που το κοιτάζει από την πλευρά των αφανών πεσόντων δημιουργώντας σπουδαίο λεκτικό μνημείο γι’ αυτούς. Κι επειδή τα ποιητικά κείμενα απαιτούν μια μετάφραση επίσης ποιητική, το κείμενο της Όσβαλντ ευτύχησε στα χέρια της ποιήτριας Μυρσίνης Γκανά.

Εύα Μ. Μαθιουδάκη, Κωστής Σχιζάκης
 Ο Φταίχτης
εκδόσεις Καστανιώτη
Ενδιαφέρουσα η σύμπραξη των δύο, προκειμένου να προκύψει η από κοινού γραφή του μυθιστορήματος. Και εύστοχο εγχείρημα, όταν δεν μπορείς να διακρίνεις τις διαφορές στο ύφος του ενός και του άλλου αλλά διαβάζεις το ενιαίο αποτέλεσμα, χωρίς «ραφές», χωρίς χάσματα. Το πρωθύστερο σχήμα, η καταστρατήγηση της ευθείας, γραμμικής χρονικής πορείας, καθιστούν πιο εύκολα διακριτές τις αιτίες – γιατί εδώ ψάχνουμε το πώς και το γιατί μιας συμπεριφοράς, μιας έκκεντρης παρουσίας, συχνά αποσυνάγωγης, και ο φταίχτης δεν θα μπορούσε να εντοπιστεί  μονοσήμαντα, σε μία μόνο δεδομένη χρονική στιγμή. Απαιτείται η αναζήτηση σε παλαιότερα γεγονότα, η διήθηση του παρελθόντος στο παρόν, η εκ νέου μετάλλαξή του μέσα από νέες συνθήκες και νέες οπτικές. Ο Παναγιώτης, ο ήρωας του μυθιστορήματος, αρνείται με κάθε τρόπο να ενταχθεί στο σκηνικό που έχουν δρομολογήσει γι’ αυτόν οι οικογενειακές αλλά και οι κοινωνικές συνθήκες. Μια ανατομία της δεκαετίας του ’70, της αστικής και μικροαστικής Αθήνας που όλα έμοιαζε να τα επιτρέπει (αλλά όχι για όλους), ένα ψυχοδιάγραμμα ταυτόχρονα των ατόμων με τον ιδιαίτερο, πολύπλοκο  ψυχισμό. Στην ουσία μια πολυπρισματική αφήγηση, μια ταλαντούχα γραφή,  που επιτρέπει να συλλάβουμε τη συνολική εικόνα των κοινωνικών δεδομένων, των πολιτικών προεκτάσεων, και κυρίως να διεισδύσουμε στο δράμα των εγκλωβισμένων ατόμων στα γρανάζια ενός παιχνιδιού που δεν το ορίζουν. Εκτός αν, κάποια στιγμή αποφασίσουν να πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους, με όποιο κόστος για τη ζωή τους, ωστόσο με την αίσθηση πως απέδωσαν τη δική τους δικαιοσύνη. Ποιος όμως να τους κρίνει; Ποιος να κρίνει την πράξη του ήρωα στο τελευταίο κεφάλαιο; Ο αναγνώστης συνεκτιμώντας όλα τα στοιχεία, όπως του δόθηκαν στη διάρκεια της πλοκής, θα αποφασίσει για τον φταίχτη ή τους φταίχτες, για πρόσωπα και καταστάσεις.

Ολβία Παπαηλίου
 Η Αναλυόμενη
 εκδόσεις Εύμαρος
Μια αμφίδρομη ψυχαναλυτική πορεία καταγράφει στο νέο της μυθιστόρημα η Ολβία Παπαηλίου, ψυχοθεραπεύτρια η ίδια. Τα δύο πρόσωπα της ιστορίας της, η ψυχαναλύτρια  και η αναλυόμενη, θα διανύσουν μαζί τον δύσκολο δρόμο των αποκαλύψεων, θα ανταλλάξουν ρόλους εμφανώς ή όχι, θα αποσείσουν από πάνω τους η κάθε μία το δικό της άχθος μεταφέροντας στην άλλη την εμπειρία της ενσυναίσθησης, γνωρίζοντας την ιαματική  οικειότητα των σχέσεων. Μυθοπλαστικό το πλαίσιο της γραφής, ωστόσο απηχεί την πολύχρονη πείρα της Παπαηλίου, η οποία κατορθώνει να καταστήσει συμμέτοχο τον αναγνώστη στα δύσκολα μονοπάτια της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας. Η ηρωίδα αναλυόμενη καθίσταται αναδυόμενη ως ψυχική ταυτότητα, η αναλύτρια καταδυόμενη στον κόσμο της αναλυόμενης αναδύεται και αυτή από τα δικά της σκοτάδια. Όσο για τον αναγνώστη, αυτός καθόλου αμέτοχος δεν μένει, καθώς ταυτίζεται πότε με τη μία και πότε με την άλλη, μέσα από τις πολλές ευκαιρίες που του δίνονται όπως παρακολουθεί να αποκαλύπτονται πτυχές αθέατες των δύο γυναικών και να περιγράφουν κάποια δικά του ανομολόγητα τραύματα ή έστω κάποιες δικές του καλά κρυμμένες εκδοχές του χαρακτήρα του. Στο εξώφυλλο  η λεπτομέρεια (τα χέρια, καθόλου τυχαίο αυτό) της εμβληματικής έγκλειστης φιγούρας, της Έμιλυ Ντίκινσον – μια υπόμνηση ίσως του δύσβατου εσωτερικού τοπίου της ψυχής και της ακόμη δυσκολότερης απόπειρας προς εξομάλυνσή του.  

Νεκτάριος-Γεώργιος Κωνσταντινίδης
 Καγκουρό του Βασίλη Κατσικονούρη – μια σημειολογική προσέγγιση
 εκδόσεις Εύμαρος
Μια πολύτιμη μελέτη/μονογραφία καταθέτει εδώ ο Κωνσταντινίδης, κριτικός θεάτρου με ειδίκευση στη σημειολογία του θεάτρου, με αντικείμενο εξέτασης το έργο του Βασίλη Κατσικονούρη Καγκουρό.  Το έργο  προσφέρεται για ένα συσχετισμό με τα αρχαία στερεότυπα των σχέσεων (πατέρας-γιος, άνδρας-γυναίκα) αλλά και για ευρύτερες συσχετίσεις που έλκουν την αρχή τους στις πολύπλοκες κοινωνικές συνθήκες που εγκλωβίζουν το αδύναμο άτομο και το εξωθούν σε παράτολμες αποφάσεις, όταν το όνειρο της επιδιωκόμενης ευδαιμονίας δεν επιτυγχάνεται.  Το πεδίο σημειολογικής ανάλυσης του Κωνσταντινίδη περιλαμβάνει την ερμηνεία του μύθου (μύθος του Προμηθέα, μύθος του Ορφέα και της Ευρυδίκης) προκειμένου να διεισδύσει στις πιο κρυφές πτυχές του θεατρικού έργου. Συμβολικές οντότητες που χρησιμοποιεί ο Κατσικονούρης εντοπίζονται και αναλύονται, οι συσχετισμοί του Κωνσταντινίδη θα αγγίξουν τη σημερινή Ελλάδα της κρίσης, τα δρώντα πρόσωπα θα τοποθετηθούν λειτουργικά στη δομή του έργου με την αρωγή του σχήματος του Roman Jacobson, που καταδεικνύει τις πράξεις των δρώντων προσώπων και τις συνέπειές τους στον περίγυρό τους. Στο κεφάλαιο για τη λειτουργία των υπαινιγμών στο έργο του Κατσικονούρη, ο μελετητής θα επισημάνει την ονοματολογία που επιλέγει ο συγγραφέας (συμπεριλαμβάνεται εδώ και ο τίτλος Καγκουρό, απολύτως περιεκτικός υπαινικτικού νοήματος) αναζητώντας τη σχέση ανάμεσα στο είναι και στο φαίνεσθαι, στην αλήθεια και στο ψέμα – λειτουργικοί άξονες της πλοκής. Βιβλιογραφία ελληνική και ξενόγλωσση παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου. Από τη σειρά Θέατρο των εκδόσεων Εύμαρος.

Μάχη Τζαβέλλα
 Φτερά Παγωνιού
 εκδόσεις Γκοβόστη
Τα Φτερά Παγωνιού είναι  νουβέλα, όχι με κριτήριο το επιφανειακό της έκτασης αλλά το ουσιαστικό της ψυχογράφησης του ενός κεντρικού προσώπου, εδώ της ηρωίδας που μονολογώντας αυτοψυχαναλύεται στον ρόλο της κόρης μέσα στην ελάχιστη πλοκή που αριθμεί περίπου 130 σελίδες. Η σχέση μητέρας κόρης, πανάρχαια όσο και ο κόσμος, πολύμορφη και δύσκολη,  αναδύεται εδώ μέσα από την ενδιαφέρουσα γραφή της Τζαβέλλα, που ακροβατεί ανάμεσα στη ρεαλιστική εκδοχή πρόσληψης του κόσμου και στην ονειρική φαντασίωση. Ακόμη και ο συνυποδηλωτικός, μεταφορικός  τίτλος συμμετέχει στο παιχνίδι που στήνει το υποσυνείδητο εν ώρα ύπνου βαθέος. Μία πάλη αντιθέσεων, μια οξύτατη αντιπαράθεση δύο χαρακτήρων που στο πέρασμα των χρόνων έκτισαν την ακραία προβληματική σχέση. Εκεί στα όρια του πραγματικού με το φαντασιακό ή το ονειρικό θα δοθεί και η λύση του δράματος ή καλύτερα η λύση λίγο πριν η τραυματική σχέση εξελιχθεί σε τραγική και αποβεί μοιραία. Η ποθούμενη σύνθεση των αντιθέτων θα επιτευχθεί βοηθούσης της μυθοπλασίας. Η Μάχη Τζαβέλλα, στο δεύτερο βιβλίο της, μοιάζει να δείχνει την άκρη του νήματος και τη δύσβατη πορεία που απαιτείται προκειμένου να λυθούν οι χρόνιοι κόμποι των σχέσεων. Με δεδομένο φυσικά ότι η γραφή είναι μια δημιουργία ενός σκηνικού εκ του μη όντος, ιαματικού οπωσδήποτε και ελπιδοφόρου ίσως, που δεν αναιρεί ωστόσο την υπάρχουσα προβληματική πραγματικότητα. Ακριβώς όμως γι’ αυτό τον λόγο, η απόπειρα της λογοτεχνίας να λύσει γόρδιους δεσμούς την αναδεικνύει σε συνθήκη παρεμβατική στην πάσχουσα ρεαλιστική εικόνα. Δεν είναι και λίγο αυτό.
Επιμέλεια-σχολιασμός: Διώνη Δημητριάδου



Κινητή γιορτή διηγήματα Αρχοντούλα Διαβάτη εκδόσεις Νησίδες η πρωτη δημοσίευση στο περιοδικό Vakxikon.gr https://www.vakxikon.gr/kinhth-giorth-diavath/


Κινητή γιορτή

διηγήματα

Αρχοντούλα Διαβάτη

εκδόσεις Νησίδες
η πρωτη δημοσίευση στο περιοδικό Vakxikon.gr
https://www.vakxikon.gr/kinhth-giorth-diavath/








«να πάει η ψυχή στον τόπο της»



«να πάει η ψυχή στον τόπο της… » - αυτή η φράση δίνει συνοπτικά όχι μόνο το περιεχόμενο της νέας συλλογής με διηγήματα (αφηγήματα ίσως θα ήταν ευστοχότερος χαρακτηρισμός) της Αρχοντούλας Διαβάτη, αλλά κυρίως αποκαλύπτει την αφετηρία της γραφής, το κίνητρο της νέας συγγραφικής κατάθεσης. Διαβάζοντας τη μία μετά την άλλη τις σύντομης έκτασης ιστορίες του βιβλίου κατανοούμε πώς «πάει η ψυχή στον τόπο της», όπως  γράφει η ίδια στο αφήγημα «Εσείς καλά;».

Μοιρασμένες οι ιστορίες ανάμεσα σε επινοημένες μυθοπλαστικά και σε μνήμες ιδιωτικές, που η συγγραφέας τις αποκόπτει από το προσωπικό της σύμπαν για να τις αποδώσει και αυτές λογοτεχνικά. Ωστόσο, γνωρίζουμε, όσοι πιάνουμε πότε πότε το μολύβι, πως ακόμα και οι επινοημένες φέρουν μέσα τους άλλοτε εμφανώς και άλλοτε με σωτήριο ιαματικό μανδύα αληθινά κομμάτια ζωής, προσωπικής πάλι. Στην ουσία, λοιπόν, οι ιστορίες/αφηγήματα αναπαράγουν προς το αναγνωστικό κοινό τις εσωτερικές εικόνες που έχουν ήδη διανύσει τη δική τους πορεία με τον δημιουργό τους – και ως προς αυτό έχουν ήδη λειτουργήσει με τον εγγενή ιαματικό ρόλο που έχουν (ευτυχώς) όσα αποθηκεύονται στη μνήμη. Η ανάγκη της κοινοποίησής τους –είτε πρόκειται για επινοημένες λογοτεχνικές κατασκευές είτε για πολύτιμες προσωπικές εικόνες– θέτει σε λειτουργία μια ευρύτερη ιαματική συνθήκη που αφορά πρωτίστως τη συγγραφέα και δευτερευόντως (με ιδιαίτερη ένταση ωστόσο) τον αποδέκτη/αναγνώστη. Θα εστιάσω σε δύο ιστορίες (μία από την κάθε περίπτωση) προκειμένου να φανεί πιο καθαρά η παραπάνω διαπίστωση.

Το αφήγημα με τον τίτλο «Κανένας» αποτελεί και την εισαγωγή στον κόσμο της  συλλογής δίνοντας γλαφυρά τη μοναχική εικόνα των ανθρώπων της πόλης που  υποκαθιστούν την επαφή των αληθινών σχέσεων με την παρουσία εν απουσία των τεχνολογικά δημιουργημένων. Επινοημένη αυτή η μικρή ιστορία, δεν θα χρειαζόταν περισσότερα λόγια για να δείξει όχι μόνο τον μονήρη άνθρωπο στην καθημερινότητά του αλλά για να μεταφέρει μια βασανιστική σκέψη στον αναγνώστη της: πόσο απέχουμε όλοι μας από μια ακραία χάριν λογοτεχνικής απόδοσης, όμως πολύ κοντινή πραγματικότητα; Γιατί, το χειρότερο που συμβαίνει στον ήρωα της ιστορίας δεν είναι τόσο η βίωση της απομόνωσής του από τον αληθινό κόσμο όσο η αίσθηση της ευφορίας που αισθάνεται· η εικόνα του πλήθους των ανθρώπων που τάχα συναναστρέφεται μοιάζει να είναι εντυπωμένη μέσα του σαν αληθινή επικοινωνία.  Η απουσία της συνειδητοποίησης της κατάστασής του, η ανικανότητα να αντιληφθεί  το μέγεθος και το βάθος διείσδυσης της επίπλαστης πραγματικότητας στη ζωή του, αυτό είναι το επίφοβο μήνυμα της ιστορίας· και αυτό είναι που δυνάμει αφορά όλους μας.

«[…] Τώρα όμως ήθελε να ακούσει – λαχταρούσε να ακούσει φωνές ζεστές, εγκάρδιες, να δει ανθρώπους να μπαίνουν, να βγαίνουν, να τον νοιάζονται και να τον αγαπούν, να φλυαρούν, διασώζοντας το νήμα που τον ένωνε με τη ζωή, ένας απ' όλους κι αυτός να είναι, κανονικά. Σιωπή στο δωμάτιο. Ερημιά. Τι γνώμη είχε κι ο τηλεφωνητής, κανείς δεν είχε τηλεφωνήσει; Πάτησε το κουμπί –τον είχε θυμηθεί κανείς;– κι ένα σωρό μηνύματα πλημμύρισαν το δωμάτιο. «Γεια σου Αντώνη,  εγώ είμαι η Μαρία, πού χάθηκες αγόρι μου;» «Αντωνάκη, πάρε τηλέφωνο, είναι το μνημόσυνο του θείου σου την Κυριακή, ν’ ανέβεις, μαμά». «Tony, my friend, μην ξεχάσεις, στις εννιά αύριο, έχουμε πρόβα για τη συναυλία, πάρε τηλέφωνο». Ωραία ακούγονταν.
[…] Όταν άδειασε όλη η κασέτα και σώπασαν οι φωνές, πάτησε πάλι το «All» αντί για το «Νew», πήρε το μπουφάν του κι έκλεισε πίσω του την πόρτα, αφήνοντας ν’ ακούγονται πίσω όλοι εκείνοι οι άνθρωποι, δικοί του άνθρωποι, οικείοι, παρηγορημένος πάντως, ενώ πήγαινε προς το ασανσέρ».

Η δεύτερη αφήγηση αφορά προσωπική μνήμη. Πρόκειται για το «Διαβάζοντας τον Ξένο». Μια ευθεία αναφορά στο εμβληματικό μυθιστόρημα του Αλμπέρ Καμύ, όχι σε πρώτο επίπεδο τουλάχιστον στο περιεχόμενό του αλλά στο βιβλίο αυτό καθεαυτό ως αντικείμενο φθαρμένο και κακοπαθημένο από τους διαρκείς δανεισμούς του στη βιβλιοθήκη της γειτονιάς της συγγραφέως. Το εύρημα της γραφής είναι η εστίαση σε σχόλιο προσωπικό,  που προηγούμενος αναγνώστης θεώρησε πως έπρεπε να γράψει στο περιθώριο μιας σελίδας:

«Καταπληκτικός χαρακτήρας. Τσαλαπατάει και γκρεμίζει τις ηθικές τους, τα ‘πρέπει’ τους και τα μίζερα τακτοποιημένα συναισθήματά τους. είναι αληθινός, γι’ αυτό φαντάζει παράξενος. Το νόημα της ζωής του είναι πως η ζωή δεν έχει κανένα νόημα. Νομίζω με έχει σημαδέψει, μ’ έχει αλλάξει. Από την πρώτη φορά που διάβασα το βιβλίο μερικά χρόνια πριν, έχω αρχίσει να ψάχνομαι και δεν χωρώ πουθενά. Ίσως πάντως να είναι απλώς μια ψευδαίσθηση. Το μέλλον θα δείξει».

Μέσω αυτής της απρόσμενης αναγνωστικής κατάθεσης, θα θυμηθεί τη δική της επαφή με τον Καμύ, στα χρόνια του Γαλλικού Ινστιτούτου και κατόπιν τις πληροφορίες που άντλησε από αφιέρωμα περιοδικού στον συγγραφέα. Ξαναδιαβάζοντας τον «Ξένο» θα επανεκτιμήσει τον εισηγητή του Παραλόγου και ως προς τις αρετές της γραφής του αλά και ως προς τη φιλοσοφική του θέση:

«Το παράλογο της ύπαρξης, ο επαναστατημένος άνθρωπος κι εδώ, όπως σε όλα τα βιβλία του Καμύ, απέναντι στην ‘τρυφερή αδιαφορία του κόσμου’ και στην τρέλα των ανθρώπων, έτοιμων να θυσιάσουν όποιον δεν τους μοιάζει – τον ξένο».

Μια τόσο σύντομη αναφορά στον κόσμο του Αλμπέρ Καμύ, όμως με τον τρόπο που γίνεται συνοψίζει όλα τα διαβάσματα χρόνων και χρόνων στα κείμενά του. Ίαση θαυμαστή μέσω της λογοτεχνίας που αφορμή παίρνει από τη λογοτεχνία πάλι. Ή, να το πούμε αλλιώς, η μαγική αλυσίδα που συνδέει όλα όσα γράφονται με αυτούς που τα γράφουν και με αυτούς που τα διαβάζουν – συνειρμοί συγγραφικοί και αναγνωστικοί!

Όπως ξετυλίγονται οι αφηγήσεις της Διαβάτη διαγράφεται σιγά σιγά όλη η εικόνα της αγαπημένης πόλης· πρόσωπα και τόποι, εικόνες οικείες, άλλοτε αληθινές, άλλοτε φανταστικές – χωρίς στην ουσία να παίζει κάποιο ρόλο η διάκριση μεταξύ των δύο. Έτσι κι αλλιώς όλες οι ιστορίες που γράφονται έχουν μια κοινή αφετηρία: τη δημιουργική μνήμη ή φαντασία, που συνήθως όλα τα μπερδεύει και τα ξαναπλάθει, αληθινά ή μη. Έχουν όμως και κοινό στόχο: «να πάει η ψυχή στον τόπο της», να ξαποστάσει σε οικείο χώρο, να συνομιλήσει με γνώριμα πρόσωπα, από τον υπαρκτό κόσμο και από τον πλούσιο των λογοτεχνικών ηρώων, να ξαναβρεί τα ‘γράδα’ της, να ισορροπήσει. Η Αρχοντούλα Διαβάτη δείχνει εδώ με τα αφηγήματά της τους τόπους όπου θα πρέπει να περιπλανηθεί κανείς προκειμένου να συμφιλιωθεί το έσω με το έξω σκηνικό. Πολύτιμες μνήμες διαθλώνται διαπερνώντας τη γραφή και (αλλάζοντας τη διαδρομή τους από προσωπική σε κοινό κτήμα) βρίσκουν εύστοχα τον αναγνώστη. Αλλά και επινοήσεις τη γραφής μεταφέρουν μέσα τους προσωπικά βιώματα. Σε κάθε περίπτωση κείμενα που διαβάζονται, γιατί κάτι σημαντικό έχουν ενσωματώσει μέσα στο μικρό τους μέγεθος. Κάτι από τη «γιορτή της ζωής».

«Καλωσορίζοντας νέους ανθρώπους και νέες προκλήσεις με μόνο ανάχωμα τον εαυτό μας, όπως λένε οι φιλενάδες μου που όλο και εγκαταλείπουν τις συλλογικότητες που απορροφούσαν όλο τους το χρόνο παλιότερα, να καρφιτσώνουμε σημαιάκια αγάπης και συμμετοχής, καθώς προχωράμε, όσο κρατάει η γιορτή της ζωής». (Κινητή Γιορτή)

Διώνη Δημητριάδου


               


Τρίτη 25 Ιουνίου 2019

Ευθύνη του Γρηγόρη Σακαλή φωτογραφία: Vo Anh Kiet


Ευθύνη

του Γρηγόρη Σακαλή

φωτογραφία: Vo Anh Kiet




Τι κι αν ζούμε

μες στην κρίση

η ζωή δεν σταματά

οι νέοι θα ερωτεύονται

θα γίνονται ζευγάρια

θα κάνουν παιδιά

η κρίση όπως ήρθε

θα φύγει

μα πρέπει κι εμείς

να βάλουμε το χεράκι μας

μικροί, μεγάλοι

νέοι και ηλικιωμένοι

έχουμε ευθύνη απέναντι

στους εαυτούς μας

στους χθεσινούς

και τους αυριανούς

να παραδώσουμε τον τόπο

καλύτερο από πριν

να καθαρίσουμε

την κόπρο του Αυγείου

για να φυσήξει

ένας καινούργιος άνεμος

ο ζέφυρος της αλλαγής.



Γρηγόρης Σακαλής

(φωτογραφία: Vo Anh Kiet)
Ο Γρηγόρης Σακαλής γεννήθηκε και ζει στο Στενήμαχο Νάουσας. Σπούδασε Νομικά στο ΑΠΘ. Έχει εκδώσει τις συλλογές «Κίβδηλος Καιρός» και «Θαμμένος στην Άμμο», από τις εκδόσεις Πλανόδιον, τη συλλογή «Πορεία στη γύμνια», Bookstars και τις συλλογές «Κυτίο κρυφών ονείρων» και «Άχρονη μετάβαση» από τις εκδόσεις Ενδυμίων. Έχει συμμετάσχει σε ανθολογία των εκδόσεων Ενδυμίων το 2012. Η συλλογή διηγημάτων «Ιστορίες ενός παραμυθά» κυκλοφορεί σε μορφή e-book από την Easywriter.gr. Συνεργάζεται με λογοτεχνικά περιοδικά, έντυπα και ηλεκτρονικά.