Κωνσταντίνος Θεοτόκης
Διηγήματα
[Κορφιάτικες ιστορίες]
Με είκοσι χαράγματα
του Μάρκου Ζαβιτζιάνου
Αναγνωστική Εταιρία
Κέρκυρας
Εκδόσεις Κείμενα
η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress
Η αποτύπωση της τραγικότητας του ανθρώπου
Έκδοση σημαντική, οι Κορφιάτικες ιστορίες, στη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τον θάνατο
του σπουδαίου Κερκυραίου λογοτέχνη Κωνσταντίνου Θεοτόκη (1872-1923), από την
Αναγνωστική Εταιρία Κέρκυρας και τις εκδόσεις Κείμενα. Παράλληλα η έκδοση αυτή
τιμά και τον σημαντικό, πρωτοπόρο χαράκτη και ζωγράφο Μάρκο Ζαβιτζιάνο, από τον
θάνατο του οποίου επίσης συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια (1884-1923), με είκοσι δικά
του χαράγματα εμπνευσμένα από το έργο του Θεοτόκη, δείχνοντας τον τρόπο που οι
Τέχνες συνομιλούν και αλληλοσυμπληρώνονται. Πρότυπο για την καινούργια, αναθεωρημένη
έκδοση αποτέλεσε η παλαιότερη εμβληματική των Διηγημάτων, (Κείμενα, 1978, 1982) από τον Φίλιππο Βλάχο, που έφερε
στο εκδοτικό προσκήνιο το έργο του Κωνσταντίνου Θεοτόκη με μια νέα προσέγγιση.
Η Εισαγωγή του Γιάννη Δάλλα («Το πρόβλημα της εντοπιότητας στην πεζογραφία του
Θεοτόκη, Η κοινωνικότητα της ανάγκης και της τιμής») συνοδεύει και την παρούσα
έκδοση, μαζί με Προλόγισμα του Θανάση Μακρή, την Εισαγωγή του Δημήτρη Ζυμάρη,
και κείμενα των: Δημήτρη Θεοτόκη, Κώστα Λιντοβόη, Νάσου Μαρτίνου, Μαρίνας
Παπασωτηρίου και Ανδρέα Ανδρέου, στον οποίο οφείλουμε και τη νέα φιλολογική,
επιμέλεια. Στο τέλος παρατίθεται το απαραίτητο Γλωσσάρι. Μια πολυπρισματική
προσέγγιση.
Στο κείμενο του φιλόλογου-σκηνοθέτη Ανδρέα Ανδρέου («Ο αγαπημένος μου σκηνοθέτης») προσεγγίζεται το έργο του Θεοτόκη από την πολύ ενδιαφέρουσα οπτική της σκηνοθετικής του δύναμης, καθώς υπογραμμίζεται η ικανότητά του να ρίχνει το κατάλληλο «φως» σε κάθε σκηνή, χαρακτηριστικό που είχε επισημανθεί και από τον Κωνσταντίνο Καβάφη σε επιστολή του στον Μάριο Βαϊάνο το 1925. Ο Δημήτρης Θεοτόκης αναφέρει στοιχεία για το αρχείο του συγγραφέα (οικογενειακό κειμήλιο). Ο φιλόλογος Κώστας Λιντοβόης («Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης και η Βόρεια Κέρκυρα») αναφέρεται στην επίδραση που άσκησε στο έργο του Θεοτόκη ο κόσμος της υπαίθρου ως προς τη γλώσσα και τα ήθη. Ο ψυχίατρος και λογοτέχνης Νάσος Μαρτίνος εισχωρεί με το κείμενό του («Η διαπραγμάτευση της εσωτερικής σύγκρουσης») στις ενδοψυχικές συγκρούσεις των ηρώων του Θεοτόκη, έχοντας ως αφορμή τρεις από τις Κορφιάτικες ιστορίες. Παρουσιάζει, έτσι, τον ζοφερό κόσμο των ηρώων του, μέσα από έναν απόλυτο ρεαλισμό, χωρίς τη διαμεσολάβηση του φανταστικού στοιχείου. Τέλος η Μαρίνα Παπασωτηρίου, δρ μουσειοπαιδαγωγικής, ασχολείται με τον Μάρκο Ζαβιτζιάνο, την παράλληλη πορεία του με τον Θεοτόκη και τα χαράγματα που συνοδεύουν τα διηγήματά του, με τέσσερα από αυτά να έχουν για πρώτη φορά ταυτοποιηθεί. Στην ουσία, επισημαίνει, πρόκειται για μια χαρακτική της ηθογραφίας, πέρα όμως από την εξιδανίκευση, στην κατεύθυνση του ρεαλισμού και του νατουραλισμού, συμβαδίζοντας, έτσι με τη συγγραφική οπτική των διηγημάτων.
Ο Θεοτόκης δεν αρκείται στην απλή καταγραφή των ηθών
και εθίμων, αλλά ψάχνει (ακολουθώντας με ανοδικά βήματα το «οικοδόμημα» του
σοσιαλιστικού ιδεολογικού μοντέλου) κάτω από τις συμπεριφορές να βρει το
οικονομικό υπόβαθρο, τις κοινωνικές συνιστώσες και κατ’ επέκταση τις πολιτικές
ιδεολογίες, που διαμορφώνουν τη συμπεριφορά των χαρακτήρων του, τόσο ως
μεμονωμένες περιπτώσεις όσο και ως συλλογικότητες, αναδεικνύοντας τη διαλεκτική τους σύνδεση. Με τον τρόπο
αυτό, οι χαρακτήρες του Θεοτόκη καθίστανται πιο κατανοητοί, με τα θετικά τους
χαρακτηριστικά να προβάλλονται ως πρώιμες εκδηλώσεις μιας αλλαγής νοοτροπίας,
και τα αρνητικά τους να αποκτούν μια επαρκή δικαιολογία.
Η έκδοση δίνει την ευκαιρία μιας εκ νέου ανάγνωσης του
έργου του Θεοτόκη, και μάλιστα των Κορφιάτικων
ιστοριών του, που αποτελούν τη στροφή του από τη θεματική του φανταστικού
στον ρεαλισμό, κυρίως τον κοινωνικό ρεαλισμό, από το διήγημα ηθών στο κοινωνικό
διήγημα, που συνιστά και την ιδεολογική του στροφή από τις αριστοκρατικές-αστικές
του καταβολές σε μια προσέγγιση των προβλημάτων μιας κλειστής κοινωνίας της
υπαίθρου, που μέσα στην ανέχεια και την άγνοια δημιουργεί θύτες και θύματα, ενώ
αδυνατεί να συλλάβει το πνεύμα μιας νέας εποχής· ο αδελφός του ιστοριοδίφης
Σπύρος Θεοτόκης εύστοχα τον χαρακτηρίζει «αριστοκράτη-σοσιαλιστή». Στα
Διηγήματά του αποτυπώνονται οι εσωτερικές συγκρούσεις των ηρώων του, που
απηχούν και τις δικές του προσωπικές αντινομίες, όντας το «μαύρο πρόβατο» της
τάξης του, παλεύοντας ανάμεσα στο πραγματικό και το ιδανικό, την ατομικότητα ως
ανάγκη και τη συλλογικότητα ως απώτερο σκοπό. Γι’ αυτό και δικαιολογημένα έχει
άρρηκτη σύνδεση το έργο του με την τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας, γεγονός
που συνηγορεί για τη διαχρονική του αξία.
Διώνη Δημητριάδου
Απόσπασμα
[…] Στα μικρά, συνθετικά στην κατασκευή και σχεδόν
ποιητικά στη σύλληψη και το αποτέλεσμα, διηγήματα, που είναι όλα μαζί προϊόντα
αφαιρέσεων και το καθένα χωριστά μια
γρήγορη ριπή και εκκένωση πάθους, παρακολουθούμε τη βίαιη αντίδραση των ηρώων,
που προκαλείται διαδοχικά από την προσβολή της ερωτικής τιμής («Πίστομα!»,
«Ακόμα;»), του προσωπικού συμφέροντος («Κάιν»), του αντρικού φιλότιμου («Τίμιος
κόσμος») και, πλατύτερα τώρα, του οικογενειακού γοήτρου («Ζωή του χωριού») ή
της υπόληψης όλου του γένους («Υπόληψη»). Έτσι περνούμε στα τελευταία μεγάλα
διηγήματα της σειράς με την αναλυτική γραφή και τη φυσική ανάπτυξη της πλοκής,
όπου η δράση κατανέμεται και σε δευτερεύοντες ρόλους και επεισόδια. Ταυτόχρονα
βλέπουμε και τη μετάταξη του διηγήματος ηθών σε διήγημα των κοινωνικών
καταστάσεων, των ψυχολογικών συγκρούσεων, των ηθικών προβληματισμών, αλλά με τη
κοινή τους κατάληξη και σφραγίδα τη συνειδητή και αναμενόμενη τραγική κάθαρση. (από
την Εισαγωγή του Γιάννη Δάλλα, σσ. 32-33).
