«Άλμπα» του Θωμά Τσαλαπάτη

από τις εκδόσεις Εκάτη

«Παραμέρισε πυξίδες και χάρτες. Εδώ θα βρεις τη διαδρομή σου μοναχά σαν κλείσεις τα μάτια.»

Καλό είναι να έχεις κατά νου το παραπάνω, όταν αποφασίσεις να αναμετρηθείς με την Άλμπα, είτε μ’ αυτό το όνομα εννοείς τον τόπο Άλμπα είτε το κορίτσι Άλμπα. Γιατί εδώ μέσα σ’ αυτές τις σελίδες θα συναντηθείς και με τις δύο εκδοχές αυτής της παράδοξης ύπαρξης.

Μπορεί ένας τόπος να παραπέμπει στο άτοπον; Αυτός ο τόπος με τις επτά συνοικίες ανοίγεται μέσα από το πουθενά, σαν να ξεφυτρώνει μέσα σε αχανή έρημο. Και μας επιτρέπει να δούμε τη ζωή των ανθρώπων του, ενώ όλα τα σημαίνοντα στις εικόνες παραπέμπουν στη «μη ζωή». Καθώς οι μεταφορικές έννοιες διαδέχονται η μία την άλλη, νομίζεις ότι κατανοείς και πάλι διαψεύδεσαι. Ο ποιητής σού έχει βάλει στο χέρι τον μίτο για να περπατήσεις με ασφάλεια στους δρόμους της πόλης και να γυρίσεις πάλι πίσω στα γνώριμα και οικεία. Με τη σειρά σού ανοίγει τις συνοικίες της (επτά κατά τα λεγόμενά του όμως με ανακολουθίες και ελλείψεις) μέσα σε επτά αντίστοιχα μέρες της εβδομάδας (μόνο που η Πέμπτη δεν υπάρχει, μόνο ονομάζεται). Παρεμβολή στην πορεία αυτή, την πιο πεζόμορφη, θα έχεις με την ποιητική Άλμπα-κορίτσι. Αν όμως για μια στιγμή νομίσεις πως δικός της είναι ο ρόλος της μυθικής Αριάδνης,

έχεις λαθέψει. Ίσα ίσα σου τραβά παραπλανητικά τον μίτο που κρατάς να μη χαθείς. Μαζί της κινδυνεύεις.

Αν από αυτόν τον τόπο απουσιάζει ο χώρος (αν και περιγράφεται) με αποτέλεσμα τα όντα που τον κατοικούν να υπερίπτανται του πραγματικού, μετέωρα και ασταθή, είναι αναμενόμενη και η αοριστία του χρόνου. Η λειψή εβδομάδα που αποτελεί το χρονικό πλαίσιο αυτής της περιήγησης δεν αποτελεί απτό, μετρήσιμο χρόνο.

«Το παρόν που ζουν οι κάτοικοι της Άλμπα είναι αποκλειστικά μνήμη. Μνήμη του βιώματος και μαζί μνήμη αυτού που δεν έχει ακόμη βιωθεί. Στην Άλμπα, το παρόν είναι ο χρόνος και η στιγμή ηλικία».

Στην προμετωπίδα του βιβλίου δυο λόγια δανεικά από τον Ίταλο Καλβίνο και τις «Αόρατες πόλεις» του:

«Η κάθε πόλη παίρνει σχήμα από την έρημο στην οποία αντιστέκεται»

Αυτή η εύστοχη επιλογή έτσι εισαγωγικά, δένει απολύτως με το κείμενο που ακολουθεί δίνοντας τη διαλεκτική σχέση που αναπτύσσει ο άνθρωπος με τον χώρο του, τη μία από τις δύο βασικές παραμέτρους της ζωής του, δημιουργώντας μέσα  στο χάος τις οριοθετημένες κοινωνίες του. Θαρρεί πως κατόρθωσε να δαμάσει το ασύμμετρο και αχανές, πλανάται όμως. Όσο για την αναμέτρησή του με την άλλη παράμετρο, αυτήν του χρόνου, η ήττα είναι ολοκληρωτική. Αυτό όμως το γνωρίζει από την ώρα που θα γεννηθεί, με μια περίεργη άδηλη, εσωτερική γνώση που συν τω χρόνω  μεταλλάσσεται  σε σοφία.

Τα εισαγωγικά λόγια του Καλβίνο σου δημιουργούν την αίσθηση πως εισέρχεσαι σε μια έρημη πόλη, στην οποία όμως σιγά σιγά συναντάς ανθρώπους, ασχολίες, αντικείμενα. Παραδόξως μια ακίνητη, ωστόσο, πόλη.

«[…] και όλοι οι κάτοικοι κοιτάνε τα ίδια τοπία, ζούνε τον ίδιο ορίζοντα. Τις μέρες με καθαρό ουρανό ή τις νύχτες με μεγάλη ξαστεριά, εμφανίζονται αχνά στο βάθος προορισμοί μέχρι πρόσφατα κρυμμένοι. Τις μέρες αυτές η αυτάρκεια των κατοίκων μετατοπίζεται, έστω λίγα εκατοστά. Είναι οι μέρες αυτές που οι κάτοικοι ονομάζουν ταξίδι[…]»

Διαβάζοντας τα ποιήματα του Θωμά Τσαλαπάτη είχα την ίδια αίσθηση με αυτήν όταν διάβαζα το «Σύσσημον» του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Και εκεί και εδώ νιώθεις να εισέρχεσαι σε ένα σύμπαν ποιητικό (και δεν νοείται εδώ κάποια συνάφεια ή συγγένεια νοηματική των ποιημάτων) το οποίο αποτελείται από ψηφίδες, αρχικά τυχαίες, που συναποτελούν μια εικόνα. Σ’ αυτήν δεν λείπει τίποτα μα και ούτε περισσεύει κάτι. Το βιώνεις και το κατανοείς ως όλον αδιαίρετο, χωρίς να μπορεί να σπάσει στα επιμέρους κομμάτια του. Όλο, από την αρχή ως το τέλος (αυτό το αντιλαμβάνεσαι με μια δεύτερη ή και τρίτη ανάγνωση) είναι μια αφήγηση των ανθρώπων ως προς τον τόπο ή τους τόπους που τους καθορίζουν ως προς τον χρόνο που τους γεννά και τους διαγράφει.

Μια συσχέτιση, αν βοηθά στην κατανόηση, μπορεί να γίνει – καθόσον ο ποιητής την προκαλεί με τον τίτλο «Τετάρτη της στάχτης» που χαρίζει σε μία από τις ημέρες της εβδομάδας – με το ποίημα του Έλιοτ «Τετάρτη των τεφρών». Εδώ ένα απόσπασμα σε απόδοση Αριστοτέλη Νικολαΐδη:

«Ο σωστός χρόνος κι ο σωστός τόπος δεν είν’ εδώ 

Ούτε τόπος χάρης γι’ αυτούς που αποφεύγουν τη μορφή

Ούτε χρόνος να χαρούν γι’ αυτούς που περπατούν στον θόρυβο

κι αρνούνται την φωνή.

Μήπως η πεπλοφόρος αδελφή προσευχηθεί

Για κείνους που βαδίζουν στο σκοτάδι, που επέλεξάν σε και

σε μάχονται

Κι εκείνους που σπαράζουν στο καβούκι τους

μεταξύ εποχής, χρόνου και χρόνου, μεταξύ

Ώρας και ώρας, λέξης και λέξης, δύναμης και δύναμης,

εκείνους που προσμένουν

Στο σκοτάδι; Η πεπλοφόρος αδελφή θα προσευχηθεί»

Ο χώρος και ο χρόνος σε ασαφή περιγράμματα, η απώλεια παρούσα, το σκοτάδι για όσους περπατούν στον χωροχρονικό αυτό λαβύρινθο. Κοιτάς και το εξαιρετικής αισθητικής εξώφυλλο με το σχέδιο του Κώστα Ρουσσάκη  στο λευκό φόντο, και βλέπεις το αντιφέγγισμα στα αντιθετικά χρώματα των γεωμετρικών του σχημάτων. 

Σ’ αυτό το ανεστραμμένο τοπίο ταιριάζει ο καθρέφτης

"Οι γηραιότεροι της πολιτείας της Άλμπα
Κάθε χάραμα βουτούν τα χέρια τους στον καθρέφτη
να ταιριάξουν τα αντικείμενα στη σωστή τους θέση
Κάθε χάραμα βουτούν τα χέρια τους στον καθρέφτη
Βάζουν όσα είναι αριστερά, αριστερά
Όσα είναι δεξιά, δεξιά
ζητώντας να διορθώσουν
την εκεί μέσα αντιστροφή"

Εδώ ο άνθρωπος σε αναμέτρηση με τον εαυτό του, όσο κι αν αυτό είναι περισσότερο το είδωλό του, μια που δεν κατορθώνει να αντιπαλέψει τον χρόνο που γράφει πάνω του.

Στο τέλος θα κλείσει αυτό το ποιητικό σύμπαν η Άλμπα – κορίτσι, απόλυτος κυρίαρχος

«[…] όρθια

στην πρωτεύουσα των πραγμάτων

με μια λέξη λιγότερη.»

Με κλειστά τα μάτια, όπως μας παρότρυνε ο ποιητής, περπατιέται αυτός ο τόπος. Ίσως γιατί έτσι δεν μετρά τόσο η κατανόηση όσο η αίσθηση που σου δημιουργεί, ακόμη κι αν αυτή συμβαδίζει με τον κίνδυνο. Γιατί εδώ, αξίζει εν κατακλείδι να το πούμε, κάνεις μια διαπίστωση. Όταν διαβάζεις κάτι που σελίδα τη σελίδα σε συνεπαίρνει και νιώθεις αμηχανία από πού να το πιάσεις για να μην καταστρέψεις το όλον, τότε κάτι σπουδαίο συμβαίνει στον χώρο της ποίησης.

Διώνη Δημητριάδου

(η πρώτη ανάρτηση έγινε στο περιοδικό Fractal http://fractalart.gr/almpa-thomas-tsalapatis/)