Ηθικές επιστήμες Μαρτίν Κόαν μετάφραση-σημειώσεις: Έφη Γιαννοπούλου εκδόσεις Κίχλη η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικο Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

 

Ηθικές επιστήμες

Μαρτίν Κόαν

μετάφραση-σημειώσεις: Έφη Γιαννοπούλου

εκδόσεις Κίχλη

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικο Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Η ανατομία μιας δικτατορίας • Fractal (fractalart.gr)

 

η ανατομία μιας δικτατορίας

Τους εξουσιαστικούς μηχανισμούς με τους οποίους επιβάλλεται ένα δικτατορικό καθεστώς τους αντιλαμβάνεσαι με τον άμεσο τρόπο των απαγορεύσεων και των διώξεων, με το ανηλεές κυνηγητό των πολιτικών αντιπάλων και των αντιφρονούντων. Ωστόσο, τα πλοκάμια της ανελευθερίας εισχωρούν βαθύτερα και εγκλωβίζουν τον μέσο πολίτη, τον αφελή, τον μη πολιτικοποιημένο, που αγνοεί πως κατ’ ουσίαν αυτόν στοχεύει το καθεστώς για να διατηρήσει επί μακρό διάστημα την εξουσία που σφετερίστηκε. Έτσι, η λειτουργία των θεσμών πρέπει να είναι απολύτως σύμφωνη με τις «αρχές» που διατρανώνονται ως πολιτικό πλαίσιο. Όσοι ζήσαμε σχολικά και φοιτητικά χρόνια εν μέση δικτατορία γνωρίζουμε ακριβώς πώς λειτουργεί ο μηχανισμός της άμεσης αλλά κυρίως της έμμεσης επιβολής. Ο Μαρτίν Κόαν, ένας από τους σπουδαίους σύγχρονους συγγραφείς της Λατινικής Αμερικής, γράφει τις «Ηθικές επιστήμες» θέλοντας να δείξει τους τρόπους που η δικτατορία της Αργεντινής, εκεί στις αρχές της δεκαετίας του ’80, προσπαθεί να χτίσει την εθνική συνείδηση των νεαρών μαθητών μεταβάλλοντας το Εθνικό Κολλέγιο του Μπουένος Άιρες (πρώην Κολέγιο των Ηθικών Επιστημών) σε μια μικρογραφία της κοινωνίας, με το ίδιο κλειστοφοβικό κλίμα και την πειθαρχία στα όρια της υπερβολής· ένα φυτώριο για τους αυριανούς πειθήνιους και άκριτους υποστηρικτές του καθεστώτος. Το ενδιαφέρον σ’ αυτό το μυθιστόρημα, στο οποίο η λογοτεχνική γραφή (με την αλήθεια των γεγονότων αλλά και τη μυθοπλασία) αναδεικνύεται ανώτερη της όποιας πολιτικής ανάλυσης, είναι ο κύριος χαρακτήρας, η εικοσάχρονη Μαρία Τερέζα που αναλαμβάνει καθήκοντα επιμελήτριας ενός τμήματος του σχολείου. Η άγνοια των συνθηκών που επικρατούν στην πατρίδα της, ενδεχομένως και η αφέλειά της σε ένα βαθμό, την καθιστούν πιστό πιόνι ενός μηχανισμού που χρειάζεται ακόμα και αυτήν προκειμένου να λειτουργούν σωστά και ρυθμισμένα στην εντέλεια όλα τα γρανάζια της μηχανής. Τι θα συμβεί, όμως, όταν η Τερέζα θα πάρει πολύ σοβαρά τον ρόλο της, θα νιώσει πως αυτή κυρίως ενσαρκώνει τον κανονισμό του σχολείου, και θα θελήσει να αναδείξει τις ικανότητές της απέναντι στον επικεφαλής των επιμελητών; Η υποψία της ότι κάποιοι μαθητές (ίσως μόνον ένας) καπνίζουν κρυφά, θα την οδηγήσει σε μια καθημερινή επίσκεψη στις τουαλέτες των αγοριών, όπου κρυμμένη σε μια από τις καμπίνες θα αναμένει να συλλάβει τον δράστη και να πάρει τα εύσημα του προϊσταμένου της. Εδώ, όμως, ο Κόαν θα αναπτύξει όλη την τέχνη της γραφής του αλλά και θα αποκαλύψει τη σκέψη που βρίσκεται πίσω από το εγχείρημά του να επιλέξει αυτό το θέμα για το βιβλίο του. Η έννοια που τον απασχολεί είναι η ηθική, το βαθύ υπόστρωμα που στηρίζει αυταρχικές πολιτικές εξουσίες εκφρασμένο συχνά ως σεξουαλική διαστροφή, και που εδώ βρίσκει τον τόπο της στο σχολικό περιβάλλον, στις αντιδράσεις μιας νεαρής κοπέλας που αγνοεί τη λειτουργία του έρωτα και που θα βρεθεί από ακούσια/εκούσια  ηδονοβλεψίας απρόσμενα στη θέση του θύματος, με θύτη ακριβώς αυτόν που προσπαθεί να εντυπωσιάσει.

Μια πλοκή σε αργό ρυθμό, με σκόπιμες επαναλήψεις που οδηγούν στην κορύφωση την κατάλληλη στιγμή. Στο φόντο της μυθοπλασίας η αληθινή ιστορία, ο πόλεμος των Φώκλαντ και η κατάρρευση του καθεστώτος. Ένα σπουδαίο μυθιστόρημα ως γραφή και ως σύλληψη, που σε κάνει να σκεφτείς πόσο η λογοτεχνία μιας τέτοιας αξίας μπορεί να συνδράμει την ιστοριογραφία εν είδει μαρτυρίας, κι ας είναι με τον μανδύα της μυθοπλασίας. Πλούσιες σε πληροφορίες οι Σημειώσεις της μεταφράστριας  Έφης Γιαννοπούλου, που έτσι προσθέτει ένα ακόμη θετικό πρόσημο δίπλα στην εξαιρετική απόδοση της ψυχρής και αποστασιοποιημένης γλώσσας του αρχικού κειμένου και κυρίως του κλειστοφοβικού κλίματος. 

Αποσπάσματα

Φαντάζεται, παρ’ όλ’ αυτά, ποιες λέξεις θα χρησιμοποιούσε αν έπρεπε να περιγράψει σε κάποιον πώς είναι αυτό το πράγμα που μόλις είδε ή που νομίζει πως είδε και δεν της έρχεται στο μυαλό καμία. Καμία, απολύτως τίποτα, το μυαλό της κενό. Κι όμως θα ορκιζόταν, αν μια τέτοια περίπτωση επέτρεπε τον όρκο, ότι τα πράμα αυτού του αγοριού το είδε στ’ αλήθεια. (σ. 206)

 

Ούτε για μια στιγμή δεν της περνά απ’ το μυαλό ότι η αντικανονική συμπεριφορά των μαθητών που καπνίζουν στην τουαλέτα μπορεί να συνεχιζόταν όσον καιρό εκείνη είχε διακόψει την επιτήρηση τους. Δεν το διανοείται καν. Σε μια αντιστροφή όρων που και η ίδια ακόμη ίσως έβρισκε παράλογη, αν τη συλλογιζόταν, τείνει να υποθέτει πως δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να παραβιαστεί ο κανονισμός χωρίς να είναι παρούσα εκείνη, που τον ενσαρκώνει. (σσ. 236-237)

Διώνη Δημητριάδου