Σκέψεις πάνω στο ‘ανολοκλήρωτο’ της τέχνης.

Μπορεί ποτέ να ισχυριστεί κανείς από τους εμπλεκόμενους στην περιπέτεια της τέχνης ότι ολοκλήρωσε, ότι τελείωσε με το αντικείμενο που τον απασχολεί; Αν ναι, τότε μήπως θεωρεί και αυτονόητα απορρέον και το ‘τέλειον’ του έργου του; Άρα και την επίτευξη του σκοπού του, καθόσον το τέλος συμπίπτει με τον σκοπό εννοιολογικά; Κάθε τόσο, πιστεύω, νέες εκδοχές προκύπτουν και θέτουν σε αμφισβήτηση την ‘τελεία’ που έβαλε στο δημιούργημά του. Έχω στο μυαλό μου τα ‘Σχεδιάσματα’ του Σολωμού σαν παράδειγμα.

Όμως δεν εννοώ μονάχα τους ποικίλους προκαταβολικούς, κατά κάποιον τρόπο, σχεδιασμούς της σκέψης του. Αυτοί, αν ο δημιουργός δεν ανήκει στους υποστηρίζοντες τον αυτοματισμό της καλλιτεχνικής δημιουργίας, θα μπορούσαν να μην έχουν τελειωμό. Φυσικά στην περίπτωση αυτή δεν θα είχαμε ποτέ στη θέα του κοινού κανένα έργο. Αναφέρομαι στην ώθηση που νιώθει ο ποιητής, ας πούμε, να ‘επιδιορθώσει’ επεμβαίνοντας και σε δημοσιευμένα έργα του, αλλάζοντας συχνά την ουσία και όχι μόνο βασανιστικές στη σκέψη του λεπτομέρειες.

Ακόμη περισσότερο, ωστόσο, εννοώ τους ανοιχτούς λογαριασμούς που έχει με το έργο του θεωρώντας την ολοκλήρωσή του μόνο κατά σύμβαση δυνατή. Κατά αυτήν την έννοια, οπωσδήποτε, το κάθε έργο τέχνης αποτελεί απλώς μια πρόταση του δημιουργού προς κάθε καλοπροαίρετο αποδέκτη, ο οποίος εν δυνάμει το συνεχίζει, φυσικά με τη δική του εν μέρει οπτική, και αυτονόητα το ‘ολοκληρώνει’ εις το δυνατόν. Έτσι, όμως, πλέον των άλλων ο ίδιος ο δημιουργός του έργου τέχνης δικαιούται να το εκλαμβάνει ως ατελές, και να το συνεχίζει με όποιον τρόπο θεωρεί πρόσφορο. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι εδώ έγκειται και η γοητεία της τέχνης. Η φύση μπορεί να τείνει προς την τελείωσή της. Η τέχνη, όμως, διατηρεί τη δική της αυτονομία ως προς τα φυσικά πράγματα, και προτείνει διαρκώς νέες εκδοχές των θαυμασίων που εμπνέεται.

Δανείζομαι ως προς το θέμα αυτό ερώτηση και απάντηση από τη συνέντευξη που πήρε η Μαρία Τοπάλη (εφ. Καθημερινή, 21-6-2015) από τον ποιητή Λουκά Κούσουλα:

-Έχετε μεγάλο σεβασμό στο ανολοκλήρωτο, σαν να υπάρχει μια τόλμη στο ανολοκλήρωτο – είναι αυτό που κάνει τον συγγραφέα;

-Το εννοώ σαν κάτι κοντά στο παλιό ρητό: «ο μεν βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρά». Ό,τι και να κάνεις, δηλαδή, ως προς τη βραχύτητα του βίου και το μακρόν της τέχνης, θα μένει πάντα κάτι ανολοκλήρωτο.

(Διώνη Δημητριάδου)

(στη φωτογραφία μία από τις πολλές εκδοχές της «Κραυγής», του Μουνκ, 1893, εθνική πινακοθήκη Όσλο)