Λευκός σκύλος Romain Gary μετάφραση: Ευγενία Γραμματικοπούλου εκδόσεις Οκτάνα η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

Λευκός σκύλος

Romain Gary

μετάφραση: Ευγενία Γραμματικοπούλου

εκδόσεις Οκτάνα

η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

https://www.bookpress.gr/kritikes/xeni-pezografia/gary-romain-oktana-leukos-skulos-dimitriadou

μια αλληγορία για τον ρατσισμό

[…] το φυλετικό πρόβλημα στις Ηνωμένες πολιτείες θέτει ένα ερώτημα το οποίο το καθιστά πρακτικά άλυτο: αυτό της Βλακείας. Έχει τις ρίζες του στα βάθη της ισχυρότερης πνευματικής δύναμης όλων των εποχών, που δεν είναι παρά η Ηλιθιότητα.

Ξεκάθαρη θέση με την τόλμη που απαιτεί η ειλικρινής διάθεση να δεις τα πράγματα στις πραγματικές τους διαστάσεις. Ο Ρομαίν Γκαρύ, απολύτως πολιτικοποιημένος και συνειδητά ταγμένος στην υπεράσπιση των ανθρωπιστικών ιδεωδών, γράφει τον «Λευκό σκύλο» αναφερόμενος στη δύσκολη χρονιά του 1968. Μαίνονται οι διαδηλώσεις για τον πόλεμο του Βιετνάμ, οι δυο δολοφονίες (του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και του Ρόμπερτ Κέννεντυ) ξεσηκώνουν πρωτόγνωρες αντιδράσεις, τα πιο ριζοσπαστικοποιημένα κομμάτια της αμερικανικής κοινωνίας διαμαρτύρονται για την έξαρση των φυλετικών διακρίσεων.

Ο Ρομαίν Γκαρύ μαζί με την επίσης πολιτικοποιημένη σύζυγό του, Αμερικανίδα σταρ Τζιν Σίμπεργκ, βρίσκονται στο Λος Άντζελες. Η Σίμπεργκ σε άμεση επαφή με το αντιρατσιστικό κίνημα φιλοξενεί συχνά Μαύρους ακτιβιστές στο σπίτι τους και δηλώνει με κάθε τρόπο την ενεργό στάση της στην υπεράσπιση των διωκόμενων για τα φυλετικά τους χαρακτηριστικά. Τότε ακριβώς κάνει την εμφάνισή του στο σπίτι τους ο γερμανικός ποιμενικός σκύλος, τον οποίο θεωρώντας αδέσποτο ή χαμένο αποφασίζουν να υιοθετήσουν. Μόνο που αυτός δεν είναι απλώς ένας συμπαθής ποιμενικός σκύλος αλλά ένας «λευκός σκύλος», δηλαδή προορισμένος να επιτίθεται στους εκπροσώπους της μαύρης φυλής, με έντονα (αποκτημένα μέσα από σκληρή εκπαίδευση) ρατσιστικά αντανακλαστικά. Μεταμορφώνεται αστραπιαία από φιλική φύση σε άγρια εχθρότητα. Η συμβίωση μαζί του καθίσταται απαγορευτική.

Είναι ένας λευκός σκύλος. Απ’ τον Νότο. «Λευκούς σκύλους» λένε εκεί όλα τα σκυλιά που εκπαιδεύτηκαν ειδικά για να βοηθούν την αστυνομία ενάντια στους Μαύρους. Η τέλεια εκπαίδευση.

Η αντίστροφη εκπαίδευση του σκύλου (προκειμένου να αποβάλει τον ιδιότυπο «ρατσισμό» του) θα ανατεθεί σε έναν Μαύρο εκπαιδευτή σκύλων, ο οποίος θα δει το όλο εγχείρημα σαν ένα προσωπικό στοίχημα που το χρωστάει απέναντι σε όσους του έχουν αμφισβητήσει το δικαίωμα της ίσης μεταχείρισης και της αρμονικής συμβίωσης μέσα σε μια ελεύθερη κοινωνία.

Μια αλληγορία συνιστά αυτό το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Γκαρύ, ένα autofiction από τα πλέον ενδιαφέροντα, καθώς δεν εξαντλείται μόνο σε προσωπικές καταγραφές αλλά επεκτείνει τα σημαινόμενά του σε μια από τις πιο ταραγμένες περιόδους της αμερικανικής ιστορίας, και μάλιστα με σαφή ιδεολογική τοποθέτηση του συγγραφέα απέναντι στον ρατσισμό και των δύο πλευρών – γιατί υπάρχει και η αντίπερα όχθη, ακόμη κι αν πούμε πως ο ρατσισμός της άλλης πλευράς (η αντίδραση πάλι με  ρατσιστικά χαρακτηριστικά των Μαύρων απέναντι στους Λευκούς) συνιστά ένα λογικό και φυσικό επακόλουθο του ρατσισμού που έχουν νιώσει πάνω τους. Το μίσος με τη μορφή της μισαλλοδοξίας δεν γνωρίζει ούτε σύνορα ούτε χρώματα ούτε φυλετικά χαρακτηριστικά. Γεννά με τη σειρά του μίσος όταν προκαλείται.

Έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον η περίπτωση του Ρομαίν Γκαρύ, που παίρνει θέση στα φλέγοντα ζητήματα που ταλανίζουν την Αμερική στη δεκαετία του ’60, από τη σκοπιά ενός ξένου στην ουσία (εγώ είμαι  μειονότητα από γεννησιμιού μου)· ο Γκαρύ,  γεννημένος στη Λιθουανία ως Roman Kacew, θα επιλέξει την αλλαγή της ταυτότητάς του σε Romain Gary με τη μετάβασή του στη Γαλλία. Δεν παύει, ωστόσο, να φέρει μέσα του τον εμιγκρέ, τον διαφορετικό. Έτσι, η αλληγορία του αυτή στοχεύει έμμεσα και τον ίδιο, παρά την επιτυχή καριέρα του και την καθιέρωσή του στον κόσμο της συγγραφής αλλά και του κινηματογράφου· βραβευμένος δύο φορές με το  βραβείο Goncourt: το 1956 για τις «Ρίζες του Ουρανού» (Les Racines du ciel) και παράτυπα με το ψευδώνυμο Èmile Ajar για το «Η ζωή μπροστά σου» (La vie devant soi) το 1975. Κατορθώνει να εισχωρήσει στην ψυχοσύνθεση του Λευκού, που έχει γίνει σκλάβος των στερεοτύπων με τα οποία γαλουχήθηκε και έτσι αδυνατεί να θέσει σε λειτουργία τα φαιά κύτταρα του εγκεφάλου του και να σκεφθεί στη βάση της στοιχειώδους λογικής. Ο Γκαρύ υποστηρίζει ότι η έκρηξη των Μαύρων θα καταφέρει να βγάλει τους Λευκούς Αμερικανούς από τον λήθαργο της σκέψης και να τους κινητοποιήσει. Η αρχή της αμφισβήτησης, μια έκκληση για μεταμόρφωση. Ταυτόχρονα, όμως, αναγνωρίζει τον αντίστροφο ρατσισμό που κατατρώει τα ως τώρα θύματα και τα μετατρέπει σε θύτες με κάθε πρόσφορη ευκαιρία.

Πιστεύω ότι δύσκολα μπορεί  κανείς να φανταστεί πόσο μίσος, ρεβανσισμό, κρυφή τρομοκρατία και σαδισμό μπορεί να έχει ένας φανατισμένος Μαύρος που πλαγιάζει με μια Λευκή ή που τη βιάζει.

[…] είναι σε κάθε περίπτωση θλιβερό όταν οι Εβραίοι αρχίζουν να ονειρεύονται μια εβραϊκή Γκεστάπο και οι Μαύροι μια μαύρη Κου Κλουξ Κλαν…

Ακόμη πιο αποκαλυπτική αποβαίνει η ανατομία του θέματος, όταν επισημαίνει έναν ακόμη πιο ιδιότυπο ρατσισμό, που δηλώνεται με την περιφρόνηση του Μαύρου προς τον ομόφυλό του· στην ουσία μια έλλειψη εμπιστοσύνης προς τον ίδιο τον εαυτό του, μια αντίδραση για την κακή κοινή τους μοίρα.

Ο «Λευκός σκύλος» είναι ένα συγκλονιστικό βιβλίο από κάθε άποψη. Συνταράσσει με την αλήθεια του, οδηγεί σε μια πληθώρα συλλογισμών πάνω σε ένα θέμα που ίσως πιστεύουμε πως αφορά το παρελθόν ή μόνο την αμερικανική κοινωνία των περασμένων χρόνων, ωστόσο με διαφορετικές μορφές (αλλάζει πουκάμισα πολλά το φίδι) επανέρχεται σε κάθε εποχή δηλώνοντας πως καθόλου δεν έχει απομακρυνθεί από τη σκέψη του κάθε φορά ισχυρού, του περιστασιακά δυνατού και του φαρισαϊκά και υποκριτικά φιλελεύθερου. Ο Ρομαίν Γκαρύ με ενσωματωμένη στη συνείδησή του την ενοχή (που κάθε άνθρωπος με εναργή τα χαρακτηριστικά του θα έπρεπε να έχει) χρησιμοποιεί τη λογοτεχνική γραφή (έστω και αυτοβιογραφική) ως όχημα προκειμένου να μιλήσει (έστω και αλληγορικά) για το μείζον ζήτημα του ρατσισμού.

[...] όταν σκοντάφτω πάνω σε κάτι που δεν μπορώ να αλλάξω, που δεν μπορώ να λύσω, που δεν μπορώ να αποκαταστήσω, το εξαφανίζω. Το χώνω μέσα σε ένα βιβλίο.

Από το 1970 που το βιβλίο αυτό είδε το φως της έκδοσης στη Γαλλία (Chien Blanc, Èditions Gallimard) ως σήμερα που το διαβάζουμε στην καλή μετάφραση της Ευγενίας Γραμματικοπούλου, από τις εκδόσεις Οκτάνα, έχουν περάσει πάρα πολλά χρόνια. Ωστόσο, αποδεικνύεται επίκαιρο ακόμη, όσο η αρμονία των αντιθέσεων θα αποτελεί στόχο προς εκπλήρωση. Όπως λέει ο Γκαρύ:

Το μοναδικό εφικτό μέλλον είναι αυτή η αρμονία των αντιθέσεων που υπήρξε ανέκαθεν ο παλαιότερος και βαθύτερος νόμος της φύσης.

Σωστά. Μόνο που η ανθρώπινη κοινωνία, αν και εντάσσεται και δομείται μέσα στο φυσικό περιβάλλον, δεν διέπεται από τους ίδιους νόμους. Ίσα ίσα τους καταστρατηγεί, όταν δεν την εξυπηρετούν ή εσφαλμένα τους επικαλείται, όταν χρειάζεται μια επαρκή δικαιολογία για τις αστοχίες της ή τα ατοπήματά της.

Διώνη Δημητριάδου