Μπροστά σε αλλότριες προκλήσεις Κριτικά σημειώματα για βιβλία (Φεβρουάριος 2013-Δεκέμβριος 2015) Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης εκδόσεις Οδός Πανός η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

Μπροστά σε αλλότριες προκλήσεις

Κριτικά σημειώματα για βιβλία

(Φεβρουάριος 2013-Δεκέμβριος 2015)

Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης

εκδόσεις Οδός Πανός

η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

https://www.bookpress.gr/kritikes/idees/schoretsanitis-nik-georgios-odos-panos-mprosta-se-allotries-prokliseis-dimitriadou

η πρόκληση της ανάγνωσης

Μια χρονική περίοδο τριών χρόνων (2013-2015) καλύπτει η συλλογή κριτικών σημειωμάτων του Γ. Ν. Σχορετσανίτη, δημοσιευμένων σε ιστοσελίδες του διαδικτύου αλλά και σε έντυπα περιοδικά και εφημερίδες. Κριτικά σημειώματα που αφορούν βιβλία Ελλήνων και ξένων συγγραφέων, που ο δεινός αυτός αναγνώστης ξεχώρισε, μελέτησε και θέλησε να τα μοιραστεί με τους άλλους. Βιβλία που, όπως δηλώνει και ο τίτλος της συλλογής, τον προκάλεσαν.

Ενδιαφέρουσα, λοιπόν, η πρόκληση ως αφορμή για έναν αναγνώστη/κριτικό, που γράφει μόνον όταν το ίδιο το βιβλίο με κάποιον τρόπο τον προκαλεί αρχικά σε έναν ιδιότυπο, δημιουργικό  διάλογο μαζί του και κατόπιν του γεννάει την ανάγκη να μιλήσει γι’ αυτό στους άλλους. Προσωπική η ανάγνωση, όπως προσωπικές θα είναι και οι απόψεις που θα προκύψουν – ανταποκρινόμενες στα βιώματα, στις προσλαμβάνουσες παραστάσεις της ζωής και φυσικά στον ιδεολογικό/θεωρητικό κόσμο του κριτικού. Απέναντι στη θεωρία του «αντικειμενικού» κριτή των βιβλίων, που αποφεύγει να εκφέρει γνώμη καλυπτόμενος πίσω από το θεωρητικό οπλοστάσιο, το οποίο σε κάθε περίπτωση αναφέρει, απέναντι στον κριτικό που εκλαμβάνει τη σύνταξη ενός κριτικού σημειώματος ως διάλεξη ακαδημαϊκή, στέκεται εκείνος ο μελετητής των βιβλίων, που θα χρησιμοποιήσει τη θεωρητική του κατάρτιση ως μέσον προκειμένου να στηρίξει τεκμηριωμένα τη θέση/άποψη που έχει για το συγκεκριμένο βιβλίο κάθε φορά. Η περίπτωση του Σχορετσανίτη είναι αυτή ακριβώς. Με την απαραίτητη γνώση του αντικειμένου και με μια γραφή προσωπικού ύφους (πολύ σημαντικό και αυτό, στον αντίποδα της βαρετής επανάληψης τυποποιημένων εκφράσεων) παρουσιάζει το περιεχόμενο του βιβλίου επισημαίνοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που το κάνουν αξιοδιάβαστο. Παραθέτει επαρκή στοιχεία για τον συγγραφέα, για το είδος, την εποχή, τις ιδέες. Κυρίως, όμως, έχεις την αίσθηση πως τοποθετεί τον εαυτό του μέσα στην ιστορία, ώστε να τη δώσει με τον καλύτερο τρόπο. Το κείμενό του το υποστηρίζει με φωτογραφικό υλικό, σχετικό με τα πρόσωπα και τους τόπους που ιστορούνται ή με τον συγγραφέα και τις εκδόσεις του έργου του. Έτσι, ένα κριτικό σημείωμα στα χέρια του Σχορετσανίτη είναι μια πλήρης, πολύπλευρη και ενδιαφέρουσα προσέγγιση του βιβλίου, ικανή να λειτουργήσει με τη σειρά της ως πρόκληση προς τον αναγνώστη.

Παραθέτω ένα παράδειγμα προς υποστήριξη των παραπάνω. Ένα από τα κριτικά σημειώματα του βιβλίου έχει ως θέμα/αφορμή το μυθιστόρημα του Χούλιο Λιαμαθάρες «Το φεγγάρι των λύκων», εκδόσεις Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, 1991. Ο Σχορετσανίτης δίνει αρχικά το θέμα του βιβλίου:

[…] ένα ανθρώπινο ταξίδι των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού, αμέσως μετά τα χρόνια του Ισπανικού εμφυλίου πολέμου, που αντιστάθηκαν όσο μπόρεσαν στα βουνά.

Στη συνέχεια επισημαίνει την εστίαση του έργου όχι τόσο στην ιστορική ή πολιτική άποψη όσο στα πρωτογενή ένστικτα της ανθρώπινης επιβίωσης, που οδηγούν στην ανεξέλεγκτη βία. Ακολουθούν τα στοιχεία για τη ζωή και το έργο του συγγραφέα και η σύγκριση του συγκεκριμένου βιβλίου με ένα άλλο του ίδιου, με το οποίο ο κριτικός θεωρεί πως υπάρχουν κοινά σημεία, όπως η κοινή αντιμετώπιση του φυσικού χώρου από τον άνθρωπο/υποκείμενο – η ηθική κλήση του ανθρώπου προς ένα φυσικό περιβάλλον που αποτελεί και το βασικό του κίνητρο. Ακολουθεί η αναφορά στη δομή του βιβλίου (χωρισμός σε 4 μέρη, το καθένα με το όνομά του από το έτος που λαμβάνουν χώρα τα γεγονότα, 1937, 1939, 1943 και 1946) και μετά η υπόθεση του έργου και η βασική ιδέα στην οποία εστιάζει ο συγγραφέας – η σταδιακή μετάπτωση των ανθρώπων στο επίπεδο του ζώου. Ο κριτικός, όμως, δεν αρκείται σ’ αυτά· εντάσσει το έργο μέσα στην εποχή κατά την οποία δημιουργήθηκε (δημοσιεύεται το 1980),  γεγονός που ερμηνεύει και τις κοινωνικές και πολιτικές καταβολές του δημιουργού αλλά και καταδεικνύει τον αντίκτυπο που είχε στην εποχή του, συνδεδεμένο συνειρμικά με τα τρέχοντα γεγονότα αλλά και με όσα ακολούθησαν σε βάθος χρόνου. Επισυνάπτει μικρά αποσπάσματα του έργου (κάτι απολύτως απαραίτητο για το ύφος της γραφής και την ποιότητα της γλώσσας) και καταλήγει με την παράθεση του πλέον ενδιαφέροντος στοιχείου του βιβλίου (που ήταν εμφανές αποσπασματικά σε όλο το κριτικό δοκίμιο), τη σταδιακή ταύτιση του αναγνώστη με τον πρωταγωνιστή και το πέρασμα σε μια μυθική σχεδόν διάσταση –ο απώτερος στόχος του συγγραφέα– μέσα από τον αγώνα απέναντι στο αδυσώπητο πέρασμα του χρόνου, όπως δηλώνει ο ίδιος.

Μέσα από το χαρακτηριστικό  αυτό δείγμα από το βιβλίο του Σχορετσανίτη γίνεται, νομίζω, κατανοητό πως η κριτική προσέγγιση σε ένα βιβλίο αποτελεί πρωτίστως πρόκληση για τον ίδιο, γι’ αυτό και επιστρατεύει όλο το γνωστικό πλούσιο οπλοστάσιό του προκειμένου να αποδώσει την αίσθηση που του προξένησε η ανάγνωση. Μια προσφορά πλέον στον επόμενο αναγνώστη. Αυτό συμβαίνει προφανώς γιατί, σε ένα πρώτο επίπεδο, αγαπάει το βιβλίο για το οποίο μιλάει – ικανή αφορμή για να οδηγηθεί στη γραφή του κριτικού σημειώματος. Μετά θα έρθουν οι υπόλοιπες αναγκαίες και ικανές συνθήκες που θα συντελέσουν στο άρτιο αποτέλεσμα.

Διώνη Δημητριάδου