Είπαμε ψέματα πολλά διηγήματα Θεοχάρης Παπαδόπουλος εκδόσεις Κέδρος η πρώτη δημοσίευση στο varelaki.blogspot

Είπαμε ψέματα πολλά

διηγήματα

Θεοχάρης Παπαδόπουλος

εκδόσεις Κέδρος

η πρώτη δημοσίευση στο varelaki.blogspot

https://varelaki.blogspot.com/2019/12/notationes-2019-2020-k.html?fbclid=IwAR2dMSEibzdHpkTtHX9vMRLGicpOVF2EUyMf3F2oLjv4R4lUvy-ftPZc5-0

Πόσα ψέματα χρειάζεται μια αλήθεια για να ειπωθεί; Και αν μιλάμε για το λογοτεχνικό «ψεύδος», τότε πίσω του κρύβονται αυθεντικές αλήθειες, που επινοούν τον μυθοπλαστικό μανδύα για να βρουν τον καλύτερο τρόπο (ευφυώς παραπλανητικό αλλά στην ουσία ευθύβολο) να συναντήσουν τον αναγνώστη. Τριάντα μικρές ιστορίες που ακροβατούν ανάμεσα στο ψέμα και την αλήθεια προτείνει αυτή τη φορά ο γνωστός για τις ποιητικές του καταθέσεις Θεοχάρης Παπαδόπουλος. Για πρώτη φορά, λοιπόν, η αναμέτρησή του με τον πεζό λόγο. Πόσο απέχει ο αφηγηματικός λόγος από τον ποιητικό; Υπάρχει κοινός τόπος, αν δεχθούμε πως ακόμα και μέσα σε ένα ποίημα βρίσκει τον χώρο να σταθεί μια ιστορία· η διαφορά έγκειται στον τρόπο εκφοράς της, στον  βαθμό συμπύκνωσης του λόγου, ώστε να ειπωθεί με την απαραίτητη μεταφορικότητα και υπαινικτικότητα στο ποίημα, και με το ελάχιστο απαραίτητο άπλωμα της πλοκής στο αφήγημα. 

Επιχειρώντας ο ποιητής (γιατί κατά βάση ποιητής παραμένει) να μιλήσει αφηγηματικά σε πεζό λόγο, αφήνει για λίγο πίσω του την κρυπτικότητα των ποιημάτων με την πολυσημία τους και ανοίγεται σε ένα  χώρο που ζητά επεξηγήσεις, απαιτεί δράση και πλοκή, προκειμένου να μείνει ζωντανό το ενδιαφέρον της ανάγνωσης για το σύντομο διάστημα που διαρκεί μια αφηγημένη ιστορία – γιατί ο Παπαδόπουλος επιλέγει τη μικρή φόρμα για τις ιστορίες του, συχνά μάλιστα την πολύ μικρή· πιθανόν η επίδραση της ποιητικής γραφής γίνεται εδώ εμφανής.

Το χαρακτηριστικό της γραφής του είναι η ειλικρίνεια και η αυθεντικότητα του καθημερινού λόγου. Οι ήρωές του είναι απλοί άνθρωποι που εδώ βρίσκουν το βήμα για να μιλήσουν. Επομένως και η αλήθεια τους, καθοδηγημένη από τον συγγραφέα,  μοιάζει πολύ με τη δική μας, δεν ξεχωρίζει με τη διακριτή εκείνη διαφορετικότητα των παράξενων ηρώων, των αποσυνάγωγων ή των σαλών, που συχνά αποτελούν τις λογοτεχνικές φιγούρες των μικρών αφηγημάτων, προκειμένου με την παραδοξότητα του χαρακτήρα τους να τραβήξουν την προσοχή του αναγνώστη. Τι είναι, λοιπόν, αυτό που κεντρίζει το αναγνωστικό ενδιαφέρον στις ιστορίες του βιβλίου;

Οι ιστορίες θεματικά φέρνουν εικόνες οικείες της πόλης αλλά και  των κλειστών εσωτερικών χώρων, πολλές αναφορές στη μνήμη και τα δικά της παιχνίδια, τοπία αντιπαράθεσης μιας χαμένης πνευματικότητας μέσα στον κόσμο των αριθμών, των κωδικών, του διαδικτυακού χάους, εικόνες από τον καθημερινό μόχθο των ανθρώπων που αγωνίζονται για μια γωνιά ευτυχίας που θα έπρεπε να τους αναλογεί, μα δεν τη βρίσκουν πάντοτε. Ενδιαφέρουσα η εισχώρηση ενός χιουμοριστικού τόνου μέσα στην τραγικότητα συχνά των ιστοριών, καθώς λειαίνεται η σκληρότητα της αφήγησης αλλά και καταφαίνεται η γειτνίαση των δύο συνθηκών ζωής: το κωμικό η άλλη όψη του τραγικού – ή αλλιώς ένας τρόπος να γίνεται η ζωή ανεκτή. Αλλού πάλι συναντάμε μια μεταφυσική εκδοχή της πραγματικότητας, που συνιστά έναν ακόμη τρόπο να βιωθεί η ζωή με όσο γίνεται λιγότερο πόνο – η εκλογίκευση έχει το κόστος της, η ορθολογική ερμηνεία του κόσμου μπορεί να είναι αποτελεσματική στα πρακτικά ζητήματα, ωστόσο αυξάνει το άχθος της ζωής. Η λογοτεχνία γνωρίζει τον τρόπο της διαφυγής και ο συγγραφέας εδώ φαίνεται να κατανοεί και τη σωστή δόση του μεταφυσικού που εισχωρεί στο ρεαλιστικό τοπίο της αφήγησης – ο ρεαλισμός ωστόσο αποτελεί τη βασική επιλογή του συγγραφέα.

Από τα τριάντα διηγήματα ξεχωρίζω το Έκτακτο Δελτίο για τον ευφυή τρόπο που συνδέεται η παραβατικότητα του κοινού ποινικού δικαίου με την ποιητική δημιουργία:

[…] Σκεφτόμουν να αλλάξω κανάλι όταν, ξαφνικά, είδα να εμφανίζεται με μεγάλα γράμματα το γνωστό: «ΕΚΤΑΚΤΟ ΔΕΛΤΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ». Η δημοσιογράφος, εμφανώς αγχωμένη και με την αγωνία ζωγραφισμένη στο τέλεια μακιγιαρισμένο πρόσωπό της, ανακοίνωσε: «Νεαρός συνελήφθη με μικροποσότητα ποιημάτων. Θα δικαστεί με τη διαδικασία του αυτόφωρου. Υπενθυμίζουμε ότι η ποινή που επιβάλλεται συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ισόβια αποχή από το διάβασμα».

Μόνο που στην περίπτωση του ήρωα, που έντρομος ακούει την είδηση, δεν υπάρχει στην κατοχή του μικροποσότητα ποιητικής/παράνομης ουσίας αλλά έχει γεμάτα τα συρτάρια του από γραφές ανέκδοτες, καθόσον δεν προτίθεται να εμπορευθεί το πνευματικό του προϊόν, ωστόσο λόγω ποσότητας θα θεωρηθεί το αδίκημα εμπορία και όχι κατοχή. Είναι χαμένος ο ποιητής μέσα σε μια κοινωνία που τον διώκει. Η δισημία του διηγήματος χαρακτηριστικά εύγλωττη.

[…] Ήταν ολοφάνερο. Είχαν έρθει για μένα. Τα συρτάρια μου ήταν γεμάτα ποιήματα. Δεν έπρεπε να τα βρουν. Άρχισα να τα βγάζω από τα συρτάρια, μην  έχοντας σκεφτεί ακόμα πού θα μπορούσα να τα κρύψω, αλλά δεν πρόλαβα. Το κουδούνι χτύπησε δυνατά τρεις φορές και μια αυστηρή φωνή ακούστηκε:

-Αστυνομία, ανοίξτε, αλλιώς θα σπάσουμε την πόρτα.

Βγήκα πάλι στο μπαλκόνι, ενώ ακουγόταν η πόρτα που έσπαγε. Μπροστά μου υπήρχε μόνο το κενό…

Το παραπάνω διήγημα αλλά και το πρώτο της συλλογής, το Είπαμε ψέματα πολλά, με το ανατρεπτικό σκηνικό και το παιχνίδι  με τον χρόνο, που στεγάζει κάτω από τον τίτλο του και τα υπόλοιπα,  θα αρκούσαν για να προσέξουμε την αξία του Θεοχάρη Παπαδόπουλου στην αφήγηση της μικρής φόρμας. Ωστόσο και στα υπόλοιπα της συλλογής ανακαλύπτει ο αναγνώστης ενδιαφέροντα αφηγήματα, αφορμές για σκέψη και (γιατί όχι) για συμπόρευση και ταύτιση με τους ήρωές τους – ικανή συνθήκη για να αξιολογηθεί θετικά μια λογοτεχνική κατάθεση.

Διώνη Δημητριάδου