Συντροφικά Σονέτα – Companion Sonnets Robert L. Crist δίγλωσση έκδοση μετάφραση: Μαριάννα Παπουτσοπούλου εξώφυλλο: Γιώργος Ξένος ΑΩ εκδόσεις η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

Συντροφικά Σονέτα – Companion Sonnets

Robert L. Crist

δίγλωσση έκδοση

μετάφραση: Μαριάννα Παπουτσοπούλου

εξώφυλλο: Γιώργος Ξένος

ΑΩ εκδόσεις

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal 

https://www.fractalart.gr/companion-sonnets/

«μια πρόσκληση στους ευγενείς ομοίους»

Με το εκρηκτικό, εντυπωσιακό εξώφυλλο, που κοσμεί ένας πίνακας του ζωγράφου Γιώργου Ξένου, εισχωρούμε στον κόσμο της ποίησης του Robert L. Crist, σ’ αυτή την πρώτη φορά που ο πολυπράγμων περί τα ποιητικά (διδασκαλία, μετάφραση, μελέτη, κριτική) καθηγητής δημιουργεί την προσωπική του ποιητική συλλογή, στις καλαίσθητες «ΑΩ εκδόσεις» του Πέτρου Μιχάλη. Λάτρης της ελληνικής παιδείας ο  Crist δεν μπορούσε παρά να θέλει η ποίησή του να αποδοθεί και στην ελληνική γλώσσα. Και πράγματι ευτύχησαν οι στίχοι του στη μετάφραση/απόδοση που μας χαρίζει η ποιήτρια Μαριάννα Παπουτσοπούλου, αποδεικνύοντας περίτρανα πως η ποίηση αποδίδεται σε μια άλλα γλώσσα μόνον από ποιητή· μόνον αυτός μπορεί να νιώσει τον παλμό του αρχικού ποιήματος και να σεβαστεί τους ρυθμούς του αφήνοντας το ποίημα να ανασάνει στη νέα του γλώσσα σαν σε οικείο χώρο. Συγκινητική όσο και εύστοχη η ποιητική απόδοση της σύμπλευσης του δημιουργού με τη μεταφράστριά του στο ποίημα «Η αναζήτηση των μεταφραστών»:  

Χτύπο τον χτύπο, συλλαβή τη συλλαβή,

ο ενικός μας ο σκοπός σε ιδίωμα διπλό ηχεί

Σαράντα οκτώ ποιήματα, μοιρασμένα σε έξι θεματικές ενότητες συνιστούν τα «Συντροφικά Σονέτα» του  Crist, ο οποίος στο δικό του σημείωμα, που συνοδεύει την έκδοση, εξηγεί την ουσιαστική έννοια της συντροφικότητας ως κινητήριο μοχλό της ποιητικής του έμπνευσης. Είναι η εσωτερική ανάγκη να εκφράσει τη συγκίνηση της ένωσης –ακόμη και σε υπερβατική διάσταση– με τους κοινωνούντες τα αγαθά της ζωής και της Τέχνης. Κινείται, έτσι, με ποιητική άνεση ανάμεσα στο πραγματικό και στο φανταστικό τοπίο για να κάνει μνεία προσώπων και καταστάσεων που σημαδεύουν τη ζωή του και τον καθιστούν ικανό να υμνεί την παρουσία τους. Μέσα από τους τίτλους των ενοτήτων (Ι. Οι ρίζες, ΙΙ. Σύντροφοι στην τέχνη και στη σκέψη, ΙΙΙ. Οικογενειακές μελωδίες, IV. Ιn memoriam, V. Υπερβατικό πεδίο, VI. Καλοκαιρινοί άνεμοι) γίνεται φανερή η ευρύτητα του πεδίου και αποκαλύπτεται ο στόχος της συλλογής: η ποιητική διάσταση μιας ζωής γεμάτης από τα πνευματικά αγαθά και από τους εκλεκτούς ανθρώπους, που διαμορφώνουν με φυσική παρουσία δίπλα του ή  με υπερβατική μέσω της Τέχνης την ουσιαστική συμπόρευση. Ο Robert L. Crist ανακαλύπτει την άρρηκτη σχέση ανάμεσα στη ζωή και την Τέχνη με τα λεπτά (μα ανθεκτικά) νήματα που δένουν τους ανθρώπους μεταξύ τους.

Καλός γνώστης των ποιητικών μέτρων, ως θεωρητικός της λογοτεχνίας,   παρουσιάζει στη συλλογή αυτή σονέτα διαφορετικών μορφών (από τα πιο τυπικά ως τα πιο πρωτοποριακά στα μέτρα και στις ρίμες) αλλά και ποιήματα που ακολουθούν άλλη δόκιμη ή όχι μορφολογία, πάντα ανοιχτή στη δημιουργική πρωτοτυπία. Όλα πιστά στον εσωτερικό τους ρυθμό που τους προσδίδει την ποιητική τους ιδιότητα και προδίδει πίσω από τη γραφή τους τη γνώση της τεχνικής αλλά κυρίως την εμπνευσμένη υπηρεσία της ποιητικής τέχνης από τον δημιουργό τους. Και όλα επίσης πιστά στη νοηματική τους απογείωση στον τελευταίο στίχο – χαρακτηριστικό της γραφής των σονέτων.

Η ποίηση του Robert L. Crist έχει μέσα της ένα λυρισμό που γνωρίζει τα όριά του, ώστε να μην απολέσει σε ποιητικό οίστρο την επαφή με την πιο ρεαλιστική εικόνα της πραγματικότητας. Η ευαισθησία της γραφής του επιλέγει κάθε φορά τις κατάλληλες λέξεις για να ειπωθεί σε όλη της την πνευματικότητα μια θέαση εκλεκτή της ζωής. Παράλληλα ενισχύεται με τον καλύτερο τρόπο η αίσθηση της διαχρονικής παρουσίας εμβληματικών μορφών που έθεσαν τον εαυτό τους στην υπηρεσία της Τέχνης με την αναφορά τους είτε ως αφιερώσεις είτε ως αρχικές αφορμές των στίχων του ποιητή είτε ως καθοριστικές επιδράσεις στην ποιητική του. Ο Wallace Stevens, που συχνά επιστρέφει στις θεωρητικές αναλύσεις σε άλλα έργα του καθηγητή, εδώ ως ιδιοφυής άνθρωπος του πνεύματος που θυμίζει στον ποιητή αγαπημένες στιγμές του παρελθόντος, σε μια ευφυή μείξη του υλικού με το πνευματικό πεδίο· η Emily Dickinson, διαρκής υπερβατική παρουσία δίπλα του και σε σύμπλευση με τη σκέψη του, γιατί «Όποτε κι αν την καλέσεις, η Έμιλυ έρχεται ευθύς» για να βρει τον δικό της οικείο τόπο μέσα στην ψυχή του ποιητή· ο Jackson Pollock, όχι μόνον ως θαυμασμός στο έργο του ζωγράφου αλλά ως ύμνος στις «εκθαμβωτικές ρευστές μορφές/τις αενάως κινούμενες, στο άψογο συνολικό σου σχέδιο», όπως θα πει στο αφιερωμένο σ’ αυτόν ποίημα. Αλλά και πρόσωπα αληθινοί συνοδοιπόροι της ζωής του θα βρουν τη θέση τους στα ποιήματα: η αγαπημένη σύντροφός του, η συγγραφέας Δέσποινα Λαλά- Crist, πάντα δίπλα του, συνδημιουργός πολλών μεταφράσεών του, πάντα μες στη ζωή και τη σκέψη του, τώρα μέσα στο έργο του. Τα παιδιά του, οι φίλοι του, σε απρόσμενες συναντήσεις, που με τη σειρά τους προκαλούν κύματα ποιητικής έμπνευσης, όπως αποτυπώνονται σ’ αυτά που γράφει και τους αφιερώνει τιμητικά είτε για το έργο τους είτε για την παρουσία τους κοντά του. Όσο για την άλλη του μεγάλη αγάπη, τη μουσική, αυτή διατρέχει όλο το βιβλίο, όχι μόνον ως συγκεκριμένες αναφορές στους jazz ήχους της ζωής του αλλά και ως υποδόριος ήχος των στίχων, ως υπόκρουση μυστική των λέξεων. 

Ο ποιητικός κόσμος του Robert L. Crist είναι γεμάτος από εικόνες, από χρώματα, από ήχους, από πρόσωπα. Καλεί τους αποδέκτες των ποιημάτων του σε αγαστή σε κοινή πορεία – «μια πρόσκληση στους ευγενείς ομοίους», με όποιον τρόπο μπορεί ο καθένας να αξιοποιήσει την πρόσκληση αυτή.

Παραθέτω εδώ δύο ποιήματα από το βιβλίο:

ΤΑΪΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΓΛΑΡΟΥΣ

Και μόλις το καλάθι μας στην άμμο είχε ακουμπήσει

φτερούγισμα κατέβηκε τα πλούσια απομεινάρια να τιμήσει.

*

Μοναχικά, ζευγαρωμένοι, δέκα -δέκα, μορφές παντού

Πυκνώσαν στο πλατύ προσκήνιο τ’ ουρανού:

*

O χνουδωτός χιτώνας τους, το τυπικό γκρίζο –γλαυκό,

Τα μπαμπακένια σύννεφα καθρέφτιζε, του κύματος αφρό ˙

*

Κι ως με τα μάτια τους τον ουρανό τρυπούσαν,

ορμούσανε, βουτούσαν, τον Άρτο αρπάζαν :

*

Έτσι συναντηθήκαμε, αυτοί ψηλά κι εμείς στα χαμηλά εδώ,

στο Άλφα της ακτής & Ωμέγα σε τούτο το μυχό,

*

Και στο τρελό μας κι όλο ίλιγγο παιχνίδι έτσι δεμένοι,

ζήσαμε , σχηματίσαμε, κι αδράξαμε τη μέρα, αυτό που μένει:

*

Ο διάλογός μας έξοχος, συμπόσιο εξαιρετικό ˗

μπουκιές από ψωμί αγιασμένο, γουλιές από οίνο κοσμικό.

Άνδρος, Κυκλάδες, Αιγαίο

10 Ιουνίου 2014

ΣΤΟΝ ΤΖΑΚΣΟΝ ΠΟΛΛΟΚ

Μες την καρδιά της έμπνευσης, στο κέντρο του είναι σου

το ίδιο, βρήκες την πεμπτουσία -

πηγαία όπως στις αμίμητες σου δίνες,

στις αντιτιθέμενες στρώσεις, στις σταθερές λίμνες

του χρώματος, στις εκθαμβωτικές ρευστές μορφές

τις αενάως κινούμενες, στο άψογο συνολικό σου σχέδιο.

Ποιο πνεύμα ήρθε ως στάθηκες πανέτοιμος

πάνω από τον απλωμένο, αναμένοντα καμβά, τον αέρα

να διδάξει πώς πλοηγούνται οι μορφές; Ποια δύναμη ανιδιοτελής

ατσάλωσε τα νεύρα σου, ηρέμησε το τρεμάμενο χέρι;

Μια παρουσία χάριτος κράτησε την αχόρταγη καρδιά

και έδωσε φτερά στη ζωγραφιά, ώσπου το άγριο πεντάλ σου κόλλησε,

εκσφενδονίζοντας και την προφητική σου μορφή

πέρα από την απόκρημνη πριονωτή άκρη του χρόνου.

Οκτώβριος, 2012

Carlisle, Pennsylvania

(Robert Crist, μετάφραση: Μαριάννα Παπουτσοπούλου)

[Κριτικός, μεταφραστής και επίτιμος καθηγητής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, o Robert L. Crist σπούδασε γλωσσολογία και φιλοσοφία στο Haverford College και πήρε το μάστερ και το διδακτορικό του (Ph.D) από το University of Chicago. Ο Robert L. Crist είναι γνωστός στην Ελλάδα από τη θητεία του στο Deree Αθηνών αλλά και τη μετάφραση του έργου του Άρη Αλεξάνδρου “Το κιβώτιο” στα αγγλικά, καθώς και έργων του Γιώργου Χειμωνά. Πρόσφατα έργα του η μελέτη-ανθολογία “Μια Πειραματική Θεωρία για την Ερμηνεία της Ποιήσεως – An Experimental Theory for the Interpretation of Poetry, Edwin Mellen Press, 2017” που περιλαμβάνει επιλογές από ποικίλες μεταφράσεις του, και η ανθολογία “Treasures of the Sand, Poetry of the Greek crisis – Θησαυροί της άμμου, Ποίηση της Ελληνικής κρίσης, εκδ. ΑΩ, 2019”, όπου μεταφράζει μαζί με τη Δέσποινα Λαλά-Crist τριάντα οκτώ σύγχρονους Έλληνες ποιητές. Ο Robert L. Crist ζει με τη σύζυγό του, την Ελληνίδα συγγραφέα Δέσποινα Λαλά-Crist, στο ιστορικό Lenox της δυτικής Μασαχουσέτης].

Διώνη Δημητριάδου