Η προσευχή του αηδονιού Τάχα Χουσεΐν μετάφραση: Πέρσα Κουμούτση εκδόσεις Gutenberg (σειρά Aldina) η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

Η προσευχή του αηδονιού

Τάχα Χουσεΐν

μετάφραση: Πέρσα Κουμούτση

εκδόσεις Gutenberg (σειρά Aldina)

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr
https://diastixo.gr/kritikes/xenipezografia/13291-proseyhi-aidonioy

Αλλά, αν απέστρεφα τα μάτια από τον καθρέφτη, αν τα έστρεφα γύρω μου ή βαθιά μέσα στον εαυτό μου, αν καταδυόμουν στα μύχια του εαυτού και της συνείδησής μου, θα έβλεπα μιαν άλλη εικόνα. Θα έβλεπα ότι δεν ήμουν η αφοσιωμένη αδελφή, ούτε η πιστή φίλη, αλλά μια απελπισμένη γυναίκα που στεκόταν μπροστά σε μια φωτιά που δεν έλεγε να καταλαγιάσει και πως στην πραγματικότητα το μόνο που ήθελα ήταν να προστατέψω τον εαυτό μου.

Η Άμνα μιλά εδώ, το μικρό κορίτσι της ταπεινής καταγωγής, που φθάνει με τη μητέρα της και την αδελφή της από το χωριό τους (τόπο των Βεδουίνων) στο πλούσιο μέρος της καταφυγής τους, προκειμένου να βρουν μιαν άλλη ζωή μακριά από την ντροπή και τον διασυρμό – μικρός ο τόπος τους και δεν συγχωρεί νεανικά ατοπήματα· τα διώκει σαν τα χειρότερα εγκλήματα. Έτσι, η Άμνα, η μάνα Ζάχρα και η αδελφή Χανάντι, θα πληρώσουν για την ντροπή της τελευταίας, που δεν ξεπλένεται παρά με τη φυγή, την εξορία από την  πατρίδα και την οικογένεια. Στην ευρύτερη κοινωνία της πόλης είναι άγνωστες, το «αμάρτημα» της αδελφής μπορεί να κρυφτεί, κι οι τρεις γυναίκες έχουν την ευκαιρία μιας νέας ζωής. Ή μήπως όχι; Μήπως το εθιμικό δίκαιο, ο άγραφος νόμος της φυλής, δεν γνωρίζει αντάλλαγμα και πληρωμή για το αμάρτημα, παρά μόνο με το χυμένο αίμα του φταίχτη; Και τότε, υπάρχει σωτηρία ή όλοι οι δρόμοι είναι κλειστοί;

Ο Τάχα Χουσεΐν (1889-1973), τον οποίο μας συστήνουν οι εκδόσεις Gutenberg στην εξαιρετική μετάφραση από τα αραβικά της Πέρσας Κουμούτση, θεωρείται ο πνευματικός πατέρας όλων των αραβόφωνων λογοτεχνών και διαμορφωτής της σύγχρονης αραβικής λογοτεχνίας, θεμελιωτής του σύγχρονου αιγυπτιακού μυθιστορήματος. Έχει προταθεί 14 φορές για Νόμπελ Λογοτεχνίας, ως τώρα όμως άγνωστος στο ελληνικό κοινό. Ας μη θεωρηθεί τυχαία η επιλογή της γνωριμίας να γίνει με την «Προσευχή του αηδονιού». Θα μεταφερθούμε μέσα από την ιστορία του βιβλίου (γραμμένη το 1934) στην Αίγυπτο της δεκαετίας του ’30 για να συναντήσουμε έναν διχασμένο κόσμο. Από τη μια η σχεδόν πρωτόγονη σε συνθήκες ζωής (αλλά και συνακόλουθα σε νοοτροπία) κοινωνία της ερήμου, με τον μυστικισμό της, την πίστη στους θρύλους και στις σκοτεινές δυνάμεις που καθορίζουν την πορεία των ανθρώπων· αναπόφευκτα αντιμετωπίζει με ακραίο, βίαιο τρόπο όποιο από τα μέλη της παραβεί τους άγραφους ηθικούς κανόνες – απαραίτητη συνθήκη επιβίωσης του κλειστού περιχαρακωμένου χώρου της, ώστε να παραμένει απρόσβλητος από τα νέα ήθη. Από την άλλη, όμως, στις όχθες του Νείλου αναπτύσσεται μια πιο προηγμένη, πλούσια κοινωνία, που τείνει να αποσείσει από πάνω της τα παλαιά ήθη και να συγχρονιστεί με τους νέους τρόπους, ξενόφερτους αλλά αναγκαίους, προκειμένου να συμβαδίσει με το δυτικό μοντέλο ζωής. Ταυτόχρονα ξεκάθαρη μπροστά μας η ταξική διαστρωμάτωση που διακρίνει τους ανθρώπους σε ανώτερους και κατώτερους και δεν επιτρέπει τις ανίερες προσμείξεις. Τι θα συμβεί, λοιπόν, όταν συναντηθούν αυτοί οι δύο διαφορετικοί κόσμοι; Μπορούν να συνυπάρξουν, να βρουν έναν κοινό τόπο να σταθούν; Αλλά και τι θα συμβεί, όταν το αίσθημα εκδίκησης που κατακυριεύει ως σκοπός ζωής την Άμνα, θα πρέπει να συμπορευθεί με το ερωτικό σκίρτημα; Ασυμβίβαστοι κόσμοι, διασταυρούμενοι με παράδοξο τρόπο. 

Η ιστορία του βιβλίου, ωστόσο, δεν είναι μόνον ερωτική –αν δεχθούμε φυσικά ότι το ερωτικό πάθος γειτνιάζει πάρα πολύ και με το άλλο πάθος, αυτό της εκδίκησης– αλλά ανοίγεται σε διαφορετικά τοπία πολύ ενδιαφέροντα. Με ξεκάθαρο τον κοινωνικό του χαρακτήρα υπερβαίνει κατά πολύ τα στενά πλαίσια μιας αιγυπτιακής ιστορίας και μιας τοιχογραφίας ηθών, διαφοροποιήσεων και ανακατατάξεων. Αποκτά έναν χαρακτήρα πανανθρώπινο, καθώς ερευνά την ανθρώπινη φύση και τις  μετουσιώσεις των αισθημάτων στα αντίθετά τους κάτω από ικανές συνθήκες, όπως είναι η καταβύθιση στις πιο αρχικές πηγές τους. Τότε, ακόμη κι ένα οπλισμένο χέρι, ταγμένο στην εξυπηρέτηση του αισθήματος εκδίκησης, μπορεί να μεταμορφωθεί σε άγγιγμα αγάπης. Η Άμνα, η ηρωίδα του Τάχα Χουσεΐν, αναδύεται έτσι μέσα από την προσωπική της μεταμόρφωση σε μια μυθιστορηματική περσόνα ικανή να σηκώσει το βάρος σημαντικών ηθικών ζητημάτων, και η ιστορία του βιβλίου κατατάσσεται δίπλα στις πιο εμβληματικές της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Από τη ζοφερότητα της νύχτας έκοψε ύφασμα και έφτιαξε φουστάνι, που φορούσε βράδυ και πρωί, δεν το αποχωρίστηκε ποτέ το μαύρο χρώμα του, ώσπου στάθηκε για πάντα ανάμεσα σ’ εκείνη και το φως της αισιοδοξίας.

Κι αν δούμε πιο πέρα από τα ηθικά διλήμματα που γεννώνται στους ήρωες, το βιβλίο διαβάζεται και ως μια έξοχη λογοτεχνική μελέτη για τη θέση της γυναίκας και τα όρια που περιχαρακώνουν την ελευθερία της – αντικειμενικά από τους κανόνες της κοινωνίας που νομοθετεί γραπτά ή άγραφα αλλά και από την  ίδια την αδυναμία της να τους υπερβεί.  

[…] η καθεμιά γίνεται αφέντρα και κυρά σε ένα σπίτι ή σε μια μεγάλη σκηνή και υποδέχεται τη νέα ζωή με σοβαρότητα, εργασία και μόχθο. Έπειτα φέρνουν στον κόσμο παιδιά για να βιώσουν όλα εκείνα που ακολουθούν τη γέννησή τους, τις χαρές και τις λύπες, χαρά αλλά και ελπίδα.

Το γεγονός ότι το πολυεπίπεδο περιεχόμενο δόθηκε με τη μορφή μιας ιστορίας που δεν αριθμεί ούτε διακόσιες σελίδες, ας καταγραφεί στα πολλά θετικά τη πένας του Τάχα Χουσεΐν.

Ας γίνει και η μνεία του τίτλου· στην ουσία η αναφορά στο μοτίβο του αηδονιού, που διατρέχει όλη την ιστορία σαν μια εξωανθρώπινη παρουσία ικανή να κινητοποιήσει συναισθήματα, να διεγείρει προβληματισμό, να «προτείνει» λύσεις, να κατευνάσει διαταραγμένα πνεύματα, να λειτουργήσει σαν ένας «από μηχανής θεός», να τιτλοφορήσει τελικά επάξια το βιβλίο. Είναι η αναγκαία γέφυρα ανάμεσα στον πραγματικό κόσμο, στον οποίο θέλει να ενταχθεί η ηρωίδα, και σ’ αυτόν τον μυστηριακό/δαιμονικό που την τραβάει προς τις πηγές της καταγωγής της.

Στις διαταγές σου, καλό μου πουλί. Ξενυχτώ περιμένοντας τον ερχομό σου. Δεν γινόταν να κοιμηθώ πριν σε νιώσω κοντά κου, πριν ακούσω τη θεϊκή σου φωνή, ν’ ανταποκριθώ στην προσευχή σου. Εδώ και είκοσι χρόνια σε περιμένω την ίδια ώρα. […] Δεν άκουσα τη φωνή του, ούτε μία φορά εκείνη τη νύχτα, σαν να ήξερε πως ήμουν ήδη ξενυχτισμένη και ταραγμένη, και δεν χρειαζόταν να με ξυπνήσει ούτε να  με προειδοποιήσει για τίποτα. Έτσι μάλλον θα πέταξε κάπου μακριά για να επιστήσει την προσοχή σε κάποιους ανθρώπους, που οι έγνοιες και τα βάσανα δεν τους κρατούσαν ξάγρυπνους όπως εμάς.

Η σειρά Aldina των εκδόσεων Gutenberg (έμπνευση του εκλιπόντος Δημήτρη Αρμάου, με τη διεύθυνση της Ζωής Μπέλλα-Αρμάου) έχει δώσει και εξακολουθεί να δίνει εκδοτικά διαμάντια, και ως προς τα επιλεγμένα έργα αλλά και ως προς την τέχνη και την τεχνική της έκδοσης. Η Πέρσα Κουμούτση, έμπειρη και βραβευμένη μεταφράστρια, προτείνει εδώ άλλη μια σημαντική παρουσία στην παγκόσμια λογοτεχνία. Όπως πριν από χρόνια μάς γνώρισε τον Ναγκίμπ Μαχφούζ, έτσι τώρα μας φέρνει σε επαφή με τον σπουδαίο Τάχα Χουσεΐν μεταφράζοντας την «Προσευχή του αηδονιού». Με τον κατατοπιστικό της Πρόλογο για τον συγγραφέα μαθαίνουμε όχι μόνο για τη λογοτεχνική αξία της γραφής του αλλά και για τη δράση του στην προώθηση των ελληνικών γραμμάτων, καθόσον λάτρης της ελληνικής παιδείας, τη στήριξη της ευρωπαϊκής σκέψης (έκδηλη η επίδραση στον τρόπο που χειρίζεται το θέμα του βιβλίου του), τη συμβολή του στην προώθηση μιας αραβικής Αναγέννησης. Μετά το πρώτο αυτό έξοχο δείγμα της γραφής του, αναμένουμε μια εκδοτική συνέχεια.

Διώνη Δημητριάδου