Ο πόλεμος των φτωχών
Éric Vuillard
μετάφραση:
Γιώργος Φαράκλας
εκδόσεις Πόλις
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ
Ο μηχανισμός των επαναστάσεων
Πώς συντελούνται οι βίαιες ρήξεις στο κοινωνικό και πολιτικό οικοδόμημα; Αν ισχυριστεί κάποιος (στη βάση μιας συχνά αποδεκτής, κοινότοπης όμως θεωρίας) ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, θα πέσει έξω στις εκτιμήσεις του. Η ισχύς μιας τέτοιας θεωρίας αφορά μόνον μερικές από τις βασικές αιτίες που κινητοποιούν κατ’ αρχήν, και όχι κατ’ αρχάς, τη ροή των αλλαγών. Τίποτε, ωστόσο, δεν θα λειτουργήσει ως επαναληπτικό μοντέλο, χωρίς την καταλυτική συμμετοχή της αφορμής. Αυτή όμως πάντοτε έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και ποτέ, μα ποτέ, δεν λειτουργεί επαναληπτικά και ομοιόμορφα. Έτσι, αποκτά ενδιαφέρον η παρουσία της μεμονωμένης προσωπικότητας (ως αστάθμητου παράγοντα) δίπλα στην, πιο σταθερή στα χαρακτηριστικά της, δύναμη της μάζας, καθώς είναι η ηγετική φυσιογνωμία που θα κατορθώσει να συλλάβει τις ανάγκες και τη θέληση των πολλών, να τη μορφοποιήσει κατόπιν σε συγκεκριμένη πρόταση και, εν τέλει, να τη μετουσιώσει σε έμπρακτο αίτημα ανατροπής των δεδομένων συνθηκών. Η διαλεκτική σχέση εμφανής, όπως την έχει διατυπώσει ο Χέγκελ προτάσσοντας τη μάζα αλλά και επισημαίνοντας τον ρόλο του ηγέτη, λέγοντας πως είναι «αυτός που θα πει στην εποχή του ποια είναι η θέλησή της». Ο Éric Vuillard, μέσα σε λιγότερες από εκατό σελίδες, μπόρεσε να δώσει ένα έξοχο παράδειγμα της παραπάνω θεώρησης των πραγμάτων στο βιβλίο του Ο πόλεμος των φτωχών, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις (όπως και η 14η Ιουλίου, σε μετάφραση του Μανώλη Πιμπλή, όπου επιχείρησε μια ευφυή ανατομία της Γαλλικής επανάστασης), σε μετάφραση εδώ του Γιώργου Φαράκλα.
Εδώ θα ασχοληθεί με τον Τόμας Μύντσερ (Thomas Müntzer, 1489 – 1525), τον Γερμανό θεολόγο της πρώιμης εκκλησιαστικής μεταρρύθμισης του 16ου αιώνα. Πιστεύοντας ότι είναι αναπόφευκτη (στη βάση αιτιωδών σχέσεων) η εξέγερση των καταπιεσμένων και ευθέως ανάλογη των ολοένα σκληρότερων μέτρων (ως αφορμή) που θα παίρνουν οι αφέντες τους, ηγήθηκε της θρησκευτικής και κοινωνικής εξέγερσης των κατώτερων τάξεων που οδήγησε στον Πόλεμο των Χωρικών. Συνελήφθη στις 15 Μαΐου 1525 στη Μάχη του Φρανκενχάουζεν, βασανίστηκε και στις 27 Μαΐου εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό. Με μια γραφή συναρπαστική δείχνει όλη την πορεία από τη πρώτη σπίθα ως την εξέγερση (τότε που η ανάσα της γης μοιάζει να επιταχύνεται) και κατόπιν ως την αναμενόμενη κατάπνιξη – οι συνθήκες δεν ήταν ακόμη ώριμες, ωστόσο έβαλαν το λιθαράκι τους στην οποιαδήποτε μεταγενέστερη κινητοποίηση με αίτημα την ποθητή ισότητα, καθόσον τίποτα στην ιστορία δεν γίνεται με παρθενογένεση, όλα λειτουργούν για να υλοποιηθεί χρόνια μετά η ρήξη με τις υπαρκτές δομές και να ανοίξει όλο και πιο μεγάλο το ρήγμα στο ως τότε στέρεο οικοδόμημα. Έτσι, δεν μας ξαφνιάζει αν τις πρώτες σπίθες, μέχρι και σχεδόν διακόσια χρόνια πριν από την εξέγερση των φτωχών στον Νότο της Γερμανίας, θα τις εντοπίσει το 1380 με τους άδικους κεφαλικούς φόρους που επέβαλε το αγγλικό Κοινοβούλιο κατά των αγροτών. Κάθε μικρή εξέγερση και κάθε αιματηρή κατάπνιξή της οδηγεί νομοτελειακά στις μεταγενέστερες ανάλογες, ώσπου να συμπέσουν συγκυριακά οι αιτίες και οι κατάλληλες αφορμές, ώσπου οι μάζες να συνειδητοποιήσουν τον ρόλο τους με τη σύμπραξη των εμπνευσμένων ηγετών· στα 1524, όμως, όλα αυτά αργούν ακόμη. Είναι, επομένως, σημαντική η επιλογή του θέματος, μακριά από τις επιφανείς επαναστάσεις του 18ου αιώνα, για να δείξει ένα γεγονός του ενδιάμεσου χώρου: μετά από τις πρώτες εξεγέρσεις και πριν από τις μεταγενέστερες καθοριστικές, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα μια παραμελημένη από την ιστορία προσωπικότητα. Η λογοτεχνία, για μια ακόμη φορά, έρχεται να καλύψει με άριστο, όπως εδώ, τρόπο τα όποια κενά.
Αποσπάσματα
Ο Μύντσερ μιλούσε για έναν κόσμο χωρίς προνόμια, χωρίς
ιδιοκτησία, χωρίς κράτος. Διέγειρε σθεναρά τον κόσμο κατά της καταπίεσης.
Φώναζε τον Λούθηρο «τρυφηλό σαρκίο της Βιττεμβέργης». Έλεγε: «Ολόκληρος ο
κόσμος πρέπει να τρανταχτεί συθέμελα». Έλεγε: «Οι άρχοντες φταίνε οι ίδιοι που
ο φτωχός άνθρωπος τους εχθρεύεται. Όσοι αρνούνται να άρουν τους λόγους για τους
οποίους δυσανασχετεί, μακροπρόθεσμη λύση δεν υπάρχει. Αχ! Αγαπητοί κύριοι, πόσο
ωραίο θα είναι να δούμε τον Κύριο να βαρά πάνω στα παλιά σκεύη με έναν
σιδερένιο λοστό. Μόλις το πω αυτό, είμαι ένας στασιαστής. Εμπρός λοιπόν!» Και
πήγε εμπρός. (σελ. 57)
Ζητούνται ιστορίες, είναι διαφωτιστικές, λέει· και όσο
πιο αληθινή είναι η ιστορία, τόσο πιο πολύ αγαπιέται. Αλλά κανείς δεν ξέρει να
διηγείται αληθινές ιστορίες. Και όμως είμαστε πλασμένοι από ιστορίες, μας
κρατούν με ιστορίες από όταν ήμασταν παιδιά: «Ακούστε! Διαβάστε! Κοιτάξτε!»,
γενηθήτω η αλήθεια μας, ας μας θίξει όσο πιο καίρια και ας μας απωθήσει όσο πιο
μακριά γίνεται με εικόνες και λέξεις.
(σελ. 79)
Διώνη Δημητριάδου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου