Στο σπίτι Marilynne Robinson μετάφραση: Κατερίνα Σχινά εκδόσεις Μεταίχμιο η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

 

Στο σπίτι

Marilynne Robinson

μετάφραση: Κατερίνα Σχινά

εκδόσεις Μεταίχμιο

η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

Στο σπίτι, της Μέριλιν Ρόμπινσον – et ego in Arcadia ή αλλιώς η χαμένη μακαριότητα (bookpress.gr)

 

 

et ego in Arcadia ή αλλιώς η χαμένη μακαριότητα

 

Πόσο βαθιά στο παρελθόν μπορεί να εισχωρήσει η επανασύνδεση μιας οικογένειας; Όσα κρατήθηκαν καλά φυλαγμένα, προστατευμένα από την αναγκαστική απόσταση, αντέχουν να έρθουν στην επιφάνεια; Και, αλήθεια, το κόστος της ψυχικής οδύνης ισοσταθμίζει τη λαχτάρα της προσέγγισης, του επαναπροσδιορισμού των ενδοοικογενειακών σχέσεων; Ερωτήματα που γεννά το βραβευμένο μυθιστόρημα της Marilynne Robinson Στο σπίτι (βραβείο Orange, 2008), ερωτήματα που όχι μόνο δεν φαίνονται εύκολα, αλλά αγνοείς, στην ουσία, τον τρόπο να τα απαντήσεις με εφόδια τα προσωπικά σου βιώματα. Η γραφή της σπουδαίας Αμερικανίδας έχει αυτό το χαρακτηριστικό: εισχωρεί βαθιά στη συνείδηση των ηρώων της για να ανασύρει βιωμένες κηλίδες και να προκαλέσει τον αναγνώστη της σε μια δική του πλέον ενδοσκόπηση.

Είκοσι χρόνια, γεμάτα από ασωτίες και περιπλανήσεις, απουσιάζει από την πατρική εστία ο Τζακ Μπάουτον, και τώρα επιστρέφει αναζητώντας απαντήσεις για τη ζωή του ή απλώς την ηρεμία· περισσότερο θα επιθυμούσε η επιστροφή αυτή να είναι η αρχή μιας νέας ζωής.  Τίποτα όμως δεν είναι εύκολο να καταργηθεί από όσα στο παρελθόν συνέβησαν, ακόμα κι αν οι φιλότιμες προσπάθειες μοιάζουν ικανή συνθήκη. Δεν είναι μόνον ο πατέρας με τον οποίο θα πρέπει πάλι να συμβιώσει, είναι και η αδελφή του, η Γκλόρι, που κουβαλάει το δικό της φορτίο. Και αν ο ιερέας πατέρας έχει την ενδόμυχη καλοσύνη όχι μόνο να ανεχτεί αλλά και να συγχωρήσει, δεν συμβαίνει το ίδιο με τα δύο αδέλφια. Η επιστροφή τους φέρει μέσα της τις πρότερες αποτυχίες να φτιάξουν τη ζωή τους, η επιθυμία τους για μια ανεξάρτητη πορεία ζωής συγκρούεται με την ανάγκη τους να βρεθούν και οι δύο δίπλα στον πατέρα τους. Τι θα νικήσει στο τέλος; Το σχοινί της ευαίσθητης, έτσι κι αλλιώς, ισορροπίας έχει πλέον αμφίβολη την ευστάθειά του. Όλα μπορεί να συμβούν. Βρισκόμαστε στη δεκαετία του ’50, στην Άιοβα· γνωστό σκηνικό από το μυθιστόρημα Γκίλιαντ, δημοσιευμένο τέσσερα χρόνια πριν, το 2004. Ίδια εν πολλοίς και η ατμόσφαιρα (η έμπειρη Κατερίνα Σχινά μεταφράζοντας τη μεταφέρει άριστα)  ποτισμένη από μια έντονη θρησκευτικότητα, που υπογραμμίζει ή σχολιάζει τις σκέψεις και τις πράξεις των ηρώων, τις ενοχές τους και την ανάγκη τους να αποσείσουν από πάνω τους τις ευθύνες. Στο φόντο των ηρώων η κοινότητα, κλειστή και ανελέητη, δεν σκοπεύει εύκολα να λησμονήσει ποιος είναι ο άσωτος γιος που επιστρέφει ζητώντας την εξιλέωση για τα κρίματά του. Βαραίνει πάνω στους βασικούς ήρωες η ηθική της κοινότητας, καθώς αποδεικνύεται ισχυρότερη από τη θέληση τους.

Η Robinson χειρίζεται με συγγραφική ευστοχία την αφηγηματική τεχνική της οπτικής γωνίας από την οποία «βλέπουμε» την ιστορία, την αφηγηματική φωνή, μέσω της οποίας την προσλαμβάνουμε. Φυσικά, όπως συμβαίνει στη μυθοπλασία που επιλέγει την τριτοπρόσωπη αφήγηση της μηδενικής εστίασης, είναι ο  παντογνώστης συγγραφέας με το προσωπείο του αφηγητή που προβάλλει τις αφηγούμενες εικόνες. Ωστόσο, εδώ έχουμε τον παντογνώστη αφηγητή με την τριτοπρόσωπη αφήγηση να προβάλλει περισσότερο την οπτική γωνία της Γκλόρι (κι ας μην την ακούμε να μιλάει σε πρώτο πρόσωπο) της αδελφής και κόρης που με την ευαισθησία της μπορεί και βλέπει πιο βαθιά, όσο κι αν αυτό συνιστά μια επώδυνη κατάσταση για την ίδια. Έτσι η δύναμη του μυθοπλαστικού λόγου λειτουργεί απέναντι στον αναγνώστη με τον πλέον ευθύβολο τρόπο, κι ας μην έχουμε την πρωτοπρόσωπη φωνή.

Η φράση et ego in Arcadia στο στόμα του ήρωά της ίσως να συνοψίζει το νόημα όλης της ιστορίας, καθώς υπογραμμίζει τον εφήμερο χαρακτήρα της ανθρώπινης ευτυχίας, τόσο αμφίβολης ακόμα και σε έναν ειδυλλιακό τόπο, και την οριστικά χαμένη μακαριότητα – συνθήκη άφευκτη που συνοδεύει την ατελή θνητότητα. Οι εσωτερικές συνθήκες των προσώπων, επίμονα να  υπενθυμίζουν την παρουσία τους, οι εξωτερικοί παράγοντες, ιδιαίτερα δραστικοί συχνά, καθίστανται ο καταλυτικός παράγοντας που αποδεικνύει την ισχύ της παραπάνω φράσης με τη συνακόλουθη μεταφορική σημασία της.

 

Αποσπάσματα:

 

Λίγα ήταν τα πράγματα από τα παιδικά και τα νεανικά του χρόνια στα οποία μπορούσες να αναφερθείς χωρίς δυσφορία, και  μόνον αν ήθελε ο ίδιος θα έθιγε το ζήτημα της εικοσάχρονης σιωπής του· όμως πατέρας και κόρη ήταν έτοιμοι να δείξουν κατανόηση προς την επιφυλακτικότητά του, φοβούμενοι πως οποιαδήποτε αναφορά σ’ αυτά τα είκοσι χρόνια ενδεχομένως να προκαλούσε ακόμα μεγαλύτερη δυσφορία. Έπειτα υπήρχε και το ερώτημα ¨Γιατί είσαι εδώ;», το οποίο ποτέ μα ποτέ δεν θα ‘έθεταν. Η Γκλόρι σκέφτηκε, Γιατί είμαι εγώ εδώ; Πόσο σκληρό α ήταν να μου έκαναν μια τέτοια ερώτηση. (σ. 97)

 

Η Γκλόρι βγήκε στη βεράντα κι έμεινε να τον κοιτάζει καθώς απομακρυνόταν στην κατηφόρα. Ήταν πολύ αδύνατος και τα ρούχα του έπλεαν, έπλεαν. Δεν είχε τίποτα νεανικό πάνω του, μόνο το προσωρινό σφρίγος ενός άντρα ο οποίος ενεργεί με βάση μια απόφαση που αρνείται να την αναθεωρήσει ή να μετανιώσει γι’ αυτήν. Όμως όχι, ίσως υπήρχε κάποιο υπόλειμμα της παλιάς του αυτοπεποίθησης. Ποιος θα έμπαινε στον κόπο να του δείξει καλοσύνη; Ένας άνθρωπος φορτωμένος λύπες, παλιός γνώριμος του πόνου, ένας στη θέα του οποίου οι άλλοι αποστρέφουν το βλέμμα. Αχ, Τζακ. (σ. 466)

 

Διώνη Δημητριάδου