Το ελεήμον τραύμα Μαρία Μανδάλου εκδόσεις Σμίλη η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

Το ελεήμον τραύμα

Μαρία Μανδάλου

εκδόσεις Σμίλη

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

https://www.fractalart.gr/to-eleimon-trayma/

τα γλωσσικά «κλειδιά» στην ποίηση της Μαρίας Μανδάλου

Αν η ποίηση αποδίδει τη φωνή του ποιητή (ως ηχηρή ή χαμηλόφωνη κραυγή), οι λέξεις αποτελούν την απόλυτη συμπύκνωση της ποιητικής ιδέας. Η ευστοχία της επιλογής τους συνιστά την καλή γραφή –με συνακόλουθη την ευρυθμία και τη μουσικότητα του λόγου– ενώ μια επιπολαιότητα στη χρήση τους ή και άγνοια του σημαινόμενου που εμπεριέχεται στην κάθε λέξη καταστρέφει και την  αρχική ιδέα και την ποιητική αξία εν συνόλω του πονήματος. Αξίζει, λοιπόν, η μνεία της χρήσης των λέξεων, κάθε φορά που συναντάμε στην ποίηση τον σεβασμό στη γλώσσα.

Το Ρήμα και το Ουσιαστικό: Ίσα μοιρασμένα αυτά τα δύο μέρη του λόγου στα ποιήματα της Μανδάλου. Και ας μην εννοηθεί αυτή η επισήμανση περιττή ως αυτονόητη στον γραπτό λόγο. Το Ρήμα, ως δηλωτικό της ενέργειας, και το Ουσιαστικό (στον ρόλο του  Υποκειμένου ή του Αντικειμένου) ως ενεργός δύναμη, είναι κυρίαρχα στη ποίησή της εξοβελίζοντας κάθε σκόπιμη ωραιοποίηση ως δευτερεύουσας σημασίας και διασώζοντας μόνο τα προσδιοριστικά επίθετα, όπου κρίνονται αναγκαία για το ύφος ή τη διασάφηση του  νοήματος.

Τώρα κατοικώ

Αυτό το σπίτι – μια πληγή.

Χαράζει μέσα μου

Φεγγάρι ίσαλο,

Οδυσσευάμενη σκιά

Σε άδοξο ταξίδι,

Πεπρωμένο

[…]

(Πηνελόπη ΙΙΙ)

Η μείξη των γλωσσικών μορφών: Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αντιμετωπίζεται η περίπτωση κατά την οποία συνταιριάζεται η ευστοχία στην επιλογή των λέξεων με την ποικιλία των γλωσσικών μορφών. Η Μαρία Μανδάλου χειρίζεται με αξιοσημείωτη επάρκεια τη γλώσσα και αυτό καταφαίνεται στην άνεση με την οποία μεταπηδά από ένα γλωσσικό περιβάλλον σε άλλο – είτε για να αποδώσει σημειολογικά το ιδιαίτερο νόημα κάθε φορά είτε για να προκαλέσει με την ανάμειξη των μορφών· σε κάθε περίπτωση (ακόμα και σ’ αυτήν της πρόκλησης) αποδεκτές οι επιλογές, καθόσον η ποίηση αποκτά ενδιαφέρον, όταν αφήνεται ελεύθερη στις εκφράσεις της, στα μέσα που χρησιμοποιεί, στους τρόπους που εφευρίσκει προκειμένου να γίνει ορατό το ιδεατό μέρος του ποιήματος.

[…]

Ανεπαισθήτως ορφανοί

σκαρώνουμε σύνορα

νησάκια,

επιλόχεια τραύματα

γκράφιτι εσφιγμένα

[…]

(Ab exordio mundi)

[…]

Η θάλασσα διυλίζεται στην απόσταση

Και μαραζώνουν εκπάγλως τα παιδιά μας

Στην απάτη.

(Τεχνηέντως)

Ο ρυθμός και η μουσικότητα του στίχου: Η Μανδάλου γράφει απελευθερωμένη από τη ρίμα, ωστόσο η ποίησή της έχει ενδόμυχη την αίσθηση του ρυθμού μέσα από τη μετρική – στοιχείο που καταδεικνύει την ποιότητα του ποιητικού της λόγου. Αν διαβαστεί δυνατά η ποίησή της, φαίνεται το ρυθμικό στοιχείο, ακόμα και σε ποιήματα με ανομοιογένεια στη μορφή των στροφών.

Στην κόψη βαδίζω του νερού·

Θάλασσα δε με πιάνει.

[…]

Με μιας Ιθάκης αφορμή.

Ανυφάντρα,

Σε μήνυμα πολύπαθο

Στοιχειώνω την οργή μου

[…]

(Πηνελόπη ΙΙ)

[…]

Κι εκεί ψηλά, όχλος βουβός

Με τις παντιέρες του

Εν στύσει

Μηρυκάζει αγόγγυστα

Θαύματα και σημεία.

(Συντεταγμένη πολιτεία)

Ο τρόπος με τον οποίο χειρίζεται τη γλώσσα η ποιήτρια αποδεικνύεται ο κατάλληλος, προκειμένου να διαγραφεί με διαφάνεια η ιδέα που κυοφορείται μέσα στα ποιήματα. Σκόπιμη εδώ η επιλογή του ρήματος,  καθόσον η ιδέα, που ο κάθε ποιητής εναποθέτει επεξεργασμένη με τον ποιητικό λόγο μέσα στους στίχους του, δεν αγγίζει τους αποδέκτες όλους με τον ίδιο τρόπο αλλά ούτε και ταυτίζεται η πιθανή πρόσληψη με την αρχική πρόθεση του ποιητή. Μία κυοφορία είναι, επομένως, η ανάγνωση του ποιήματος, προσωπική για τον κάθε αναγνώστη με απρόβλεπτη εξέλιξη – αυτό όμως είναι και το ενδιαφέρον στα ποιητικά πράγματα. Αν μπορούν να απομονωθούν στα ποιήματα της Μανδάλου τα ψήγματα της αρχικής ποιητικής πρόθεσης (πάντα με το δεδομένο της προσωπικής ανάγνωσης), ανιχνεύεται μέσα τους ο Νόστος επανερχόμενος αλλού ως καθαρή αναφορά και αλλού ως  υποκρυπτόμενο άλγος της απουσίας. Ταυτόχρονα η συνύπαρξη προσώπων αντλημένων από το μυθικό τοπίο με αυτά των ιδιωτικών της μύθων συνιστά ένα χορικό,  που συνάδει με την επιτήδευση του λόγου αλλά και την απλότητα, όταν αυτή είναι λόγω συνθηκών του ποιητικού σκηνικού απαραίτητη.

Με κατοικεί το σώμα σου,

Γωνία Αντρειωμένης

Και Αιόλου,

Βγάζω δειλά

Τα νοτισμένα μας σεντόνια

Στο μπαλκονάκι

Με την αρμπερόριζα.

[…]

Γυμνός Οιδίποδας γονατιστός

Παρακαλούσες

Σε μια στροφή του μύθου

Το ολέθριο αίνιγμα.

[…]

(Μέλλων εξακολουθητικός)

Δεν αποφεύγεται κάποιο άνοιγμα στον ποιητικό της κόσμο, με την αυτοαναφορικότητα να δηλώνει ίσως το πιο ευαίσθητο κομμάτι μιας ποίησης που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί σκληρή.

[…]

Ψαράκια ανθρωποφάγα

Οι λέξεις μου,

Χρυσίζουν μες στη γυάλα τους,

Ορφανές παραλήπτη.

[…]

(Κατάφαση)

Παράλληλα η φιλοσοφική διάθεση (όπου γίνεται διακριτή) συνυφαίνεται με την αναπόφευκτη αυτογνωσία συνιστώντας ένα τοπίο ιδιαίτερα σημαντικό στην ποίηση – έτσι κι αλλιώς ο ποιητικός λόγος φιλοσοφεί, πολύ περισσότερο όταν αυτό γίνεται με σκόπιμη σημειολογική αναφορά.

ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΓΝΩΣΗΣ

(Δεν ξέρω του Σίσυφου το κρίμα,

Των θεών τις βουλές αγνοώ)

Μα  νιώθω του βράχου την οργή

Σαν παρασέρνεται

Στην άτεγκτη πλαγιά,

Εγκαταλείποντας

Της άμοιρης κορφής

Την εντελέχεια

Και νιώθω του δικασμένου

Το ρόγχο

Στου εφιάλτη μου την αύρα,

Τον ανωφέλετο ιδρώτα –

Λάθος ευήκοο

Ν’ απαντά την αιτία

Με το υστέρημά του.

Η ποίηση της Μαρίας Μανδάλου είναι μια πρόκληση να εισχωρήσεις σε ένα τοπίο επιτηδευμένο, το οποίο ακριβώς με αυτό το χαρακτηριστικό του κατορθώνει να συνταυτίσει την άφευκτη σκληρότητα (η καλή ποίηση δεν χαρίζεται σε ανούσιες υποχωρήσεις) με την ευαισθησία· την ιδιαιτερότητα της γλώσσας με την ειλικρίνεια του απλού λόγου – η καλή ποίηση δεν είναι φορτωμένη με τα περιττά· τέλος συνταιριάζει το βάθος της συλλογικής μνήμης με την πραγματικότητα του καθημερινού βίου και τα δικά του φορτία διασωζόμενα από τη λήθη του χρόνου. Εύστοχη η επιλογή των λέξεων (ικανών να συμπεριλάβουν στο λιγοστό τους σώμα όλη την ουσία της ποιητικής κατάθεσης) τίθεται στην υπηρεσία μιας σημαντικής ποίησης.

Διώνη Δημητριάδου