Το δραματικό στοιχείο στην ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη Σπουδή σε τέσσερα ποιήματα Ευσταθία Δήμου εκδόσεις Κουκκίδα η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

 

Το δραματικό στοιχείο στην ποίηση

του Μανόλη Αναγνωστάκη

Σπουδή σε τέσσερα ποιήματα

Ευσταθία Δήμου

 εκδόσεις Κουκκίδα

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Από την τραγικότητα στη δραματοποίηση • Fractal

 

 

Από την τραγικότητα στη δραματοποίηση

Μια στοχευμένη προσέγγιση της ποίησης του Μανόλη Αναγνωστάκη επιχειρεί η ποιήτρια και κριτικός Ευσταθία Δήμου στην πρόσφατη μελέτη της. Επικεντρώνοντας σε τέσσερα (στην ουσία πέντε) ποιήματα επισημαίνει το δραματικό στοιχείο που διαπνέει την ποίησή του ως αποτύπωση της τραγικότητας που πηγάζει από την ταυτόχρονη αίσθηση της ανάγκης για παρέμβαση στα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα της εποχής του και της ουσιαστικής αδυναμίας αποτελεσματικότητας, διαπίστωση άλλωστε που οδήγησε σταδιακά στη «σιωπή» του ποιητή. Η ποίηση, όπως και κάθε μορφή λογοτεχνικής γραφής, συνιστά μια ιδιότυπη «πράξη», παρεμβατική μακάρι, ωστόσο εμπεριέχει εκ φύσεως τη «μη πράξη»· μπορεί, έτσι, να θεωρηθεί, κυρίως από τον δημιουργό της, μια συμμετοχή στα κοινά, όμως, συχνά κατακρίνεται ως ανούσια και ανέξοδη. Η Δήμου κατορθώνει να καταξιώσει την ποιητική συμμετοχή του Αναγνωστάκη, έτσι όπως οι περισσότεροι που δεχθήκαμε σε καθοριστικές πολιτικές συγκυρίες τη σύμπλευση μαζί του, την εννοούμε. Και αυτό καθόλου λίγο δεν είναι, σε μια εποχή που όλο και περισσότερο αμφισβητείται η ποιητική γραφή ως πράξη κοινωνική και πολιτική.

Ο Αναγνωστάκης, όπως επισημαίνει η Δήμου, ως εκφραστής της εποχής του (και πώς αλλιώς άλλωστε) τη δραματοποιεί ως τεχνική επεξεργασία του ποιητικού του υλικού, με τον εξομολογητικό τόνο που προϋποθέτει την παρουσία του συνομιλητή, συχνά με διαλογικές αποστροφές, τη φόρτιση μέσω της καίριας και εύστοχης στίξης, αλλά, κυρίως ως αίσθηση που δημιουργεί η ποίησή του ότι επιθυμεί να υποδείξει τη συνακόλουθη δράση (ακόμη και με θεατρική σημειολογία) που έχει μέσα της.

Η δραματικότητα είναι η άλλη όψη της πραγματικότητας. Είναι η άλλη όψη του λόγου. Είναι η ρωγμή που ανοίγει στον λόγο ένα είδος χαραμάδας που προκαλεί και προσκαλεί το βλέμμα σε μια άλλη ενατένιση. Είναι ένα βήμα του λόγου προς τη μετουσίωσή του σε πράξη, προς την πλήρωσή του έτσι ώστε να μην ηχεί λόγος κενός. Η ποίηση του Αναγνωστάκη, που ηχεί τραγική, ακριβώς επειδή τεχνουργείται υπό το βάρος της συνειδητοποίησης ότι απέχει από την πράξη, εναγκαλίζεται το δραματικό στοιχείο, όχι απλώς και μόνο για να την προσεγγίσει, αλλά κυριολεκτικά για να την υποδυθεί. (σ. 73).

Τα ποιήματα που τεκμηριώνουν την άποψη της κριτικού («Ποιήματα που μας διάβασε ένα βράδυ ο λοχίας Όττο V… I, II», «Επιτύμβιον». «Νέοι της Σιδώνος, 1970», «Θεσσαλονίκη, Μέρες του 1969μ. Χ.») συνδέουν εύστοχα τις δύο έννοιες που πραγματεύεται το εν λόγω δοκίμιο, οδηγώντας αυτονόητα από το τραγικό στο δραματικό στοιχείο, μέσα από τη θεατρικότητά τους, τις έμμεσες αναφορές στο ανάλογο καβαφικό ύφος (στα δύο από αυτά), τη μετάβαση από το «σημαίνω» στο «δείχνω» (η γνωστή διάκριση sagen και zeigen). Η σύλληψη της ιδέας, έτσι, διαφοροποιείται μεν από την εκτέλεσή της, στη μορφή που θα λάβει το ποίημα, όμως διατηρείται η εσωτερική σύνδεση, ο ισχυρός εσωτερικός τους δεσμός. Ειδικά στην περίπτωση του Αναγνωστάκη ανιχνεύεται μια ευθεία και απρόσκοπτη πορεία από τη μία στην άλλη.

Και είναι πράγματι πολύ διαφορετική η τραγικότητα, η ιδιότητα, δηλαδή του τραγικού, η οποία εντοπίζεται περισσότερο στο επίπεδο της σύλληψης του καλλιτεχνικού έργου, από τη δραματικότητα που εντοπίζεται στο πλαίσιο της εκτέλεσής του. (σ. 70).

Ταυτόχρονα επισημαίνονται τα πολιτικά χαρακτηριστικά τους (τα δύο από αυτά με πιο άμεσο και ευθύβολο τρόπο αναφερόμενα στη δικτατορία του ’67), άμεσα συνδεδεμένα με την αγωνία του ποιητή να μιλήσει ποιητικά για όσα τον βασανίζουν, με την επίγνωση, όμως, μιας απογοήτευσης για την απάθεια και την αδιαφορία, την ανυπαρξία μιας «συνέχειας» και ενός «στόχου», έτσι όπως τιτλοφόρησε άλλωστε τις δύο ποιητικές του συλλογές.

Η χρήση πολλών απόψεων (με παράθεση αποσπασμάτων από άρθρα και μελέτες) επάνω στο θέμα που την απασχολεί, η παράθεση της βιβλιογραφίας, αλλά και η θέση επιλογικά κάποιων ερωτημάτων που διευρύνουν το τοπίο, συνιστούν μια ενδιαφέρουσα από κάθε άποψη συμβολή στη μελέτη (πάντοτε επίκαιρη) της ποίησης του Μανόλη Αναγνωστάκη.

Στο εξώφυλλο η μορφή του Αναγνωστάκη, όπως την απέδωσε σε χαρακτικό ο Γιάννης Στεφανάκις.

Διώνη Δημητριάδου