Μια φορά κι έναν καιρό… Μελέτες για τα αναμορφωτήρια και την παραβατικότητα των ανηλίκων Φωτεινή Μηλιώνη – Βασιλική Μηλιώνη Προλογικό σημείωμα: Π. Ζαγούρα ΑΩ εκδόσεις η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

 

Μια φορά κι έναν καιρό…

Μελέτες για τα αναμορφωτήρια και την παραβατικότητα των ανηλίκων

Φωτεινή Μηλιώνη – Βασιλική Μηλιώνη

Προλογικό σημείωμα: Π. Ζαγούρα

ΑΩ εκδόσεις

η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

Μια φορά κι έναν καιρό… των Φωτεινής Μηλιώνη και Βασιλικής Μηλιώνη (bookpress.gr)

 

 

Παραβατικότητα ανηλίκων και ιδρυματική αντιμετώπιση

 

Εγκληματολογικές όσο και ιστορικές είναι οι δύο μελέτες που συναποτελούν την ενδιαφέρουσα αυτή έκδοση με θέμα την παραβατικότητα των ανηλίκων και εστίαση στη λειτουργία των αναμορφωτηρίων. Οι δύο συγγραφείς, η Φωτεινή Μηλιώνη (δικηγόρος με διδακτορική διατριβή στην εγκληματολογία) και η Βασιλική Μηλιώνη (φιλόλογος με μεταπτυχιακές σπουδές στην ιστορική δημογραφία) εγγυώνται για την εμπεριστατωμένη έρευνα του ευαίσθητου αυτού θέματος. Η πρώτη μελέτη αφορά τον «ηθικό κίνδυνο» και την ιδρυματική του αντιμετώπιση, η δεύτερη ασχολείται με τις μορφές και τα αίτια της παραβατικότητας. Η πρώτη μελέτη αναλύει ποιοτικά ένα πλούσιο αρχειακό υλικό, ενώ η δεύτερη χρησιμοποιώντας την εγκληματολογική στατιστική κάνει μια εκτενή εκτίμηση ποσοτικών χαρακτηριστικών. Και οι δύο παρουσιάζουν την αποκλίνουσα συμπεριφορά των ανηλίκων μέσα στα δεδομένα της κοινωνίας της εποχής. Τα χρονικά πλαίσια της έρευνας εκτείνονται σε μια πεντηκονταετία, από το 1924 ως το 1974. Μια επιλογή που αποσκοπεί να δείξει πώς οι πολιτικές όσο και κοινωνικές καταστάσεις (από το μεσοπόλεμο διάστημα, τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, τον εμφύλιο, τη δύσκολη μετεμφυλιακή εποχή ως τη δικτατορία του ’67 και την αρχή της μεταπολίτευσης) έδρασαν στη διαμόρφωση των συγκεκριμένων συμπεριφορών. Άλλωστε ανάμεσα στις διαφορετικές θεωρίες ερμηνείας των φαινομένων της παραβατικότητας των ανηλίκων, σημαντική θέση κατέχει η κοινωνική προσέγγιση των αιτίων της εγκληματικότητας, θεωρία εκφρασμένη κυρίως από τον Γάλλο κοινωνιολόγο E. Durkheim, κατά την οποία η όποια παθογένεια της κοινωνίας έχει ισχυρό αντίκτυπο στις συμπεριφορές, καθώς χαλαρώνουν, απορρυθμίζονται ή καταλύονται οι ρυθμιστικοί κανόνες και μειώνεται η κοινωνική συνεκτικότητα.

Στο εκτενές μέρος που αφορά στα αναμορφωτήρια θηλέων, σταχυολογούνται στοιχεία από τους φακέλους των κοριτσιών, από τη μελέτη των οποίων αναδεικνύονται αφενός τα αίτια της εισαγωγής στο αναμορφωτήριο (το πλέον ενδιαφέρον σημείο για εξαγωγή συμπερασμάτων αφορά το ποιος εισηγείται και με ποια επιχειρηματολογία), και αφετέρου το οικογενειακό ιστορικό που «δικαιολογεί» με άμεσο ή έμμεσο τρόπο την ανάγκη συμμόρφωσης μέσω της ιδρυματικής μεταχείρισης· καταφαίνεται έτσι ποιο νόημα αποκτά η απαιτητέα ειδική αγωγή ή η «ηθική αναμόρφωση». Απρόσκοπτη σ’ αυτό το σημείο της μελέτης η εξαγωγή ενός συμπεράσματος: η επιλογή του εγκλεισμού και η συνακόλουθη ιδρυματική αγωγή ως μέσων συμμόρφωσης φανέρωσαν την αδυναμία της συγκεκριμένης κρατικής παρέμβασης.  Από την ίδρυσή τους, μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο, ως σήμερα τα αναμορφωτήρια πέρασαν από διάφορες επανεκτιμήσεις (μετονομάστηκαν ή κάποια καταργήθηκαν) χωρίς ποτέ να αποβάλουν το «στίγμα» της βίαιης ιδρυματοποίησης αλλά και θυματοποίησης των ανηλίκων.

Στα πιο ενδιαφέροντα μέρη του βιβλίου συγκαταλέγονται τόσο η παράθεση των διαφορετικών θεωριών για την παραβατικότητα των ανηλίκων όσο και τα στοιχεία από τους φακέλους των τροφίμων των αναμορφωτηρίων (που αναφέρθηκαν πιο πάνω) αλλά κι η πληθώρα πινάκων και στατιστικών στοιχείων που αφορά τις ηλικίες, τη γεωγραφική προέλευση, την οικογενειακή κατάσταση, το φύλο, το μορφωτικό επίπεδο, τις ασχολίες των ανήλικων παραβατών. Έτσι το βιβλίο, εκτός από ενδιαφέρον για τον μέσο αναγνώστη που αγνοεί πολλά από τα τεκταινόμενα πίσω από τους τοίχους των χώρων του αναγκαίου σωφρονισμού, αποτελεί και μία πολύτιμη πηγή για τους ερευνητές. Την έκδοση προλογίζει η  Πάρη Ζαγούρα, νομικός-εγκληματολόγος, επιμελήτρια ανηλίκων.

 

Αποσπάσματα

 

Η «κλασική σχολή», τις βάσεις της οποίας έθεσαν, επηρεασμένοι από τις ιδέες του Διαφωτισμού και κυρίως των Γάλλων Voltaire, Rousseau και Montesquieu […] δέχεται την αρχή της ελευθερίας της βουλήσεως και πάνω σ’ αυτήν στηρίζει την ηθική και ποινική ευθύνη του ανθρώπου για τις πράξεις του. Θεωρεί ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να αποφασίζει και να ενεργεί ό,τι αυτός θέλει· είναι αυτεξούσιος.

Στον αντίποδα της «κλασικής» βρίσκεται η «θετική σχολή», η οποία έκανε την εμφάνισή της εκατό περίπου χρόνια αργότερα επηρεασμένη από την αλματώδη ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και ιδιαίτερα από τις αντιλήψεις των Comte και Darwin. […] Σύμφωνα με τη «θετική σχολή» το έγκλημα δεν είναι αποτέλεσμα της ελεύθερης βούλησης αλλά φαινόμενο φυσικό, ατομικό και κοινωνικό, δημιούργημα του ανθρώπου. […] Διαιρούνται, λοιπόν, οι εγκληματίες σε πέντε κατηγορίες: α) εγκληματίες εκ γενετής, β) εγκληματίες ψυχοπαθείς, γ) εγκληματίες από πάθος, δ) εγκληματίες περιστασιακοί και ε) εγκληματίες από έξη. (σελ. 74)

 

***

 

«Είμαστε και εμείς άνθρωποι ισότιμοι με όλους τους ‘απ’ έξω’ κι ας κάναμε λάθη. Είμαστε παιδιά με τα ίδια όνειρα των παιδιών όλου του κόσμου. Η φτώχεια μας, η μοναξιά, η έλλειψη αγάπης, η απουσία της οικογένειας… μας έβγαλαν νωρίς στο δρόμο αναζητώντας το καλύτερο. Στραβοπατήσαμε, μπλέξαμε, κάναμε λάθη…» (ανήλικος κρατούμενος του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνας) (σελ. 192)

 

Διώνη Δημητριάδου