Αδελφή Μόνικα E.T.A. Hoffmann μετάφραση: Δήμητρα Φοινικοπούλου επιμέλεια – επίμετρο: Εύη Μαυρομμάτη εκδόσεις Ροές η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

 

Αδελφή Μόνικα

E.T.A. Hoffmann

 μετάφραση: Δήμητρα Φοινικοπούλου

επιμέλεια – επίμετρο: Εύη Μαυρομμάτη

εκδόσεις Ροές

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

E.T.A. Hoffmann: «Αδελφή Μόνικα» (diastixo.gr)

 

Το ερωτικό μυθιστόρημα του Ε. Τ. Α. Χόφφμανν Αδελφή Μόνικα – Αφηγήσεις και εμπειρίες κυκλοφόρησε το 1815 σε μια μικρού μεγέθους έκδοση, που μόλις το 1910 σε ιδιωτική έκδοση γνώρισε μια ανατύπωση. Κυρίως από το 1965, που έχουμε την πρώτη κανονική του έκδοση, αυτό το μικρό μυθιστόρημα του σπουδαίου συγγραφέα θα απασχολήσει τους κριτικούς, στην προσπάθειά τους να το εντάξουν μέσα στο έργο του, καθώς δεν ήταν και αμελητέα η άποψη πως άλλος ήταν ο δημιουργός αυτού του ηδονιστικού βιβλίου  – ίσως ακόμη πιο πολύ να δώσουν μια εξήγηση στην  ιδέα που το γέννησε. Σήμερα πάντως καταχωρίζεται στον κατάλογο των έργων του (με την επιβεβαίωση ύπαρξης του αρχικού χειρογράφου)  ενισχύοντας την άποψη ότι ο ίδιος ο Χόφφμανν καθόλου πουριτανός δεν υπήρξε, αλλά ίσα ίσα στη νεαρή του ηλικία είχε γράψει «άσεμνα» κείμενα εκφράζοντας με τον τρόπο του (προκλητικό αλλά εύστοχο) πόσο τον έλκυε το συγκεκριμένο είδος.

Το βιβλίο αποτελείται από αφηγήσεις που αρέσκεται η αδελφή Μόνικα να μοιράζεται με τις άλλες φίλες της μοναχές της κοσμικής μονής Χ. στο Σ. Οι αφηγήσεις αυτές, προϊόν προσωπικής της εμπειρίας ή επινοημένες –ποιος θα μπορούσε να θέσει τα όρια της ερωτικής εμπειρίας και της ερωτικής φαντασίωσης;– προκαλούν, όπως είναι φυσικό, το έκδηλο ενδιαφέρον στις ακροάτριές της. Ο έρωτας, με την πιο αυθάδικη όσο και παιγνιώδη διάσταση, διάχυτος στις ιστορίες που η Μόνικα αφηγείται, αφήνει να φανταστούμε πίσω τους το όλο θρασύτητα χαμόγελο του δημιουργού τους, όπως και την «προβοκατόρικη»  πρόθεση του να διεγείρει τις αναγνωστικές αντιδράσεις· να λάβουμε υπ’ όψη βέβαια την εποχή που γράφτηκε. Αλήθεια, όμως, τι είναι αυτό που σε συνεπαίρνει (γιατί αυτό συμβαίνει) καθώς διαβάζεις; Πίσω από τις εικόνες ερωτισμού, με όσο σαδισμό ή μαζοχισμό προκαλεί έτσι κι αλλιώς η ερωτική σχέση (σαρκική στο έπακρο), ο αναγνώστης διακρίνει μια απρόσμενη αθωότητα που απενοχοποιεί κάθε ακραία συμπεριφορά, προσφέροντας έτσι μια εκδοχή ερωτικής λογοτεχνίας, που σπαρταρά ως την τελευταία σταγόνα του αίματος, ως την πιο ακραία όσο και ανώδυνη ερωτική πρόκληση. Σατανικοί όλο λαγνεία εραστές, άλλοι έμπειροι και άλλοι νεόκοποι, μαγεύονται από την ομορφιά άλλοτε έμπειρων και άλλοτε αθώων γυναικών, χωρίς να λείπουν οι περιπτύξεις μεταξύ ομοφύλων. Σχέσεις εξουσίας και υποταγής διαδέχονται η μία την άλλη σ’ αυτό το ατελείωτο ταξίδι ηδονισμού. Χωρίς, φυσικά, να επιδέχεται η λογοτεχνία απόλυτες συγκρίσεις, έρχεται στον νου το πολύτομο εμβληματικό έργο του Εμπειρίκου, ο Μεγάλος Ανατολικός, όχι τόσο για τον διάχυτο ερωτισμό (αυτός ας θεωρηθεί αυτονόητη ομοιότητα) όσο για την επαναληπτικότητα των ερωτικών σκηνών (πολλές σχεδόν πανομοιότυπες), που κατακλύζουν την αφήγηση, σαν να επιχειρείται μια τρόπον τινά εμπέδωση της βασικής ιδέας του βιβλίου, και του ενός και του άλλου: παντοδύναμη η ερωτική έλξη, δεν αφήνει περιθώρια σεμνότυφης υπαναχώρησης ή πουριτανικής αποσιώπησης των τεκταινόμενων πίσω από τις κλειστές (συνήθως) πόρτες, οδηγώντας στην αποδοχή της βαθύτερης φύσης του έρωτα, ως αυθόρμητου και παιγνιώδους σε κάθε περίπτωση, άρα και στην αυτοαθώωσή του.

 

Τι σαγηνευτικό θέαμα! Τα θεσπέσια μέλη του παρθενικού και άσπιλου ακόμη κορμιού της τυλίγονταν στη πορφυρή λάμψη που διέχεαν οι κουρτίνες, χάρη στο φως του άστρου της ημέρας, το οποίο απεχθάνεται τα πέπλα. Μόνο το όμοιο με της Παναγίας πρόσωπό της, που φωτιζόταν από την αντανάκλαση του ήλιου πάνω σ’ έναν στρογγυλό καθρέφτη πλαισιωμένο από ηλιαχτίδες, διατηρούσε το κρινόλευκό του χρώμα, ενόσω η θέα της της άνοιγε τα τρυφερά της σκέλια και παρατηρούσε προσεκτικά τα απόκρυφα θαύματα της πανούργας Φύσης.

Ah, ma niece! Ma chère! φώναξε η Αυρηλία κι έδωσε ένα φιλί στα χείλη της ηδονής, τον ευγενή ψίθυρο των οποίων ο πολιτισμένος άντρας τόσο πολύ περιφρονεί. (σ. 148).

 

Ένα βιβλίο απρόσμενα ενδιαφέρον, που διακόσια χρόνια μετά τη δημιουργία του έρχεται τώρα στη νέα του έκδοση, φροντισμένη ως προς τη μετάφραση της Δήμητρας Φοινικοπούλου και τα συνοδευτικά κατατοπιστικά κείμενα, να ξαναπροταθεί στο αναγνωστικό κοινό. Η επιμελήτρια του βιβλίου Εύη Μαυρομμάτη στο ευφυές, ως προς τη μορφή του, Επίμετρο απευθύνεται στον ίδιο τον συγγραφέα μεταφέροντας όλο τον προβληματισμό της ως προς το ιδιότυπο αυτό κείμενο, τόσο διαφορετικό από τα υπόλοιπα, για να οδηγηθεί σιγά σιγά στις ομοιότητες με αυτά, άρα και στην πιθανή ταυτοποίηση του έργου με τον συγγραφέα, επισημαίνοντας ταυτόχρονα την υποκρυπτόμενη φιλοσοφική του διάσταση. Μια απευθείας «συνομιλία» της αναγνώστριας/επιμελήτριας με τον συγγραφέα, που αποδεικνύει πόσο προσωπικές είναι τελικά οι σχέσεις που γεννιούνται γύρω από ένα βιβλίο.

 

 

Διώνη Δημητριάδου