Ιστορίες του κυρίου Κόινερ Bertolt Brecht Πλήρης έκδοση Εισαγωγή-Μετάφραση: Πέτρος Μάρκαρης εκδόσεις Κείμενα η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ500+ ΛΕΞΕΙΣ

 

Ιστορίες του κυρίου Κόινερ

 Bertolt Brecht

Πλήρης έκδοση

Εισαγωγή-Μετάφραση: Πέτρος Μάρκαρης

 εκδόσεις Κείμενα

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ500+ ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Ο κύριος Κόινερ και η αφύπνιση των συνειδήσεων • Fractal

 

 

 

Ο κύριος Κόινερ και η αφύπνιση των συνειδήσεων

 

Το αλλόκοτο κοινωνικό σύστημα μάς σπρώχνει εξάλλου να κατατάσσουμε τους ανθρώπους στα αντικείμενα κοινής χρήσης. («Ο κύριος Κόινερ και η φύση», σ. 78).

 

Αυτό το αλλόκοτο κοινωνικό σύστημα, που αντικειμενοποιεί τους ανθρώπους,  μετατρέποντάς τους σε καθοδηγούμενα και ετεροπροσδιοριζόμενα άβουλα όντα, αλλοτριωμένα από την αληθινή τους φύση και υποταγμένα στην «κανονικότητα» της  ταξικής κοινωνίας, θέλησε ο Μπέρτολτ Μπρεχτ να το αποκαθάρει από την όποια νομιμότητα αντλεί μέσα από την καθημερινότητα και τη συνήθεια, ακόμη χειρότερα, από τη δήθεν φυσικώ δικαίω νομιμότητά του.  Οι Ιστορίες του κυρίου Κόινερ του Μπρεχτ, αποτελούν έτσι ένα από τα πιο σημαντικά κείμενα, με ξεκάθαρο ιδεολογικό, πολιτικό χαρακτήρα, με συνεχή επίδραση διαχρονικά.

Στην τωρινή πλήρη έκδοση από τα Κείμενα, στη μετάφραση (σε νέα επεξεργασμένη μορφή) του Πέτρου Μάρκαρη, έχουν προστεθεί από το Αρχείο Μπέρτολτ Μπρεχτ τα «Χειρόγραφα της Ζυρίχης», με περισσότερες Ιστορίες του κυρίου Κόινερ, άτιτλες, κάποιες ατελείς, που όμως συμπληρώνουν τις αρχικά επεξεργασμένες και ολοκληρωμένες από τον ίδιο, δίνοντας μια πληρέστερη εικόνα της σκέψης του.

Με τη σειρά που γράφτηκαν (και δημοσιεύονται εδώ) οι Ιστορίες, μπορούμε να παρακολουθήσουμε τον τρόπο που ο Μπρεχτ αντιμετώπισε τις ιστορικές εξελίξεις (από το 1927 έως το τέλος της ζωής του), καθώς πίσω από τη σκέψη του κυρίου Κόινερ διακρίνουμε την επίδραση των ιστορικών γεγονότων, που διαμόρφωναν σταδιακά την πολιτική του τοποθέτηση, πάντοτε στο πλευρό της αριστερής διανόησης. Και έχει ιδιαίτερη σημασία που ασχολείται με μια ευρεία γκάμα καθημερινών εκδηλώσεων της αλλοτριωμένης προσωπικότητας, καθώς έτσι γίνεται έμμεσα (κάποτε και άμεσα) εμφανής ο τρόπος που η κυρίαρχη ιδεολογία «πλάθει» τις στερεοτυπικές αντιδράσεις του ατόμου, τη στιγμή μάλιστα που το ίδιο θεωρεί πως είναι ελεύθερο και αυτόνομο. Για παράδειγμα: […] η αδικία αποκτάει συχνά χαρακτηριστικά δικαίου απλά και μόνο επειδή συμβαίνει συχνά. («Δικαστική απόφαση», σ. 130). Άλλωστε, γνωστή η θέση του Μπρεχτ, όπως και κάθε γνήσιου μαρξιστή, πέρα από κομματικές δεσμεύσεις και ιδεολογικές αλλοιώσεις, πως οι αόρατες αλυσίδες είναι πιο ισχυρές από τις ορατές. Η κοινωνική, κατασκευασμένη, «κανονικότητα» αποτελεί τρανό παράδειγμα.

Μέσα από τον «κύριο Κόινερ» (είτε με αυτό το όνομα είτε ως «κύριο Κ.», ή  «κ. Κ.» ή «Στοχαστή»), διακρίνουμε, φυσικά, τον ίδιο τον δημιουργό του, όσα ονόματα κι αν αλλάξει. Αν θέλουμε να συγκρίνουμε αυτό το σκέτο Κ. με το Κ. του Κάφκα,  ας έχουμε στον νου μας πως το καφκικό γράμμα υπονοεί (πέρα από το όνομα του δημιουργού του) την αλλοτριωμένη προσωπικότητα που τείνει προς την ανωνυμία, ενώ στη περίπτωση του Μπρεχτ, ο κύριος Κόινερ ως Κ. είναι ξεκάθαρα στη θέση εκείνου που προσπαθεί να αφυπνίσει τις εν υπνώσει συνειδήσεις και όχι να συγκαταριθμηθεί μαζί τους. Ωστόσο, δεν είναι του παρόντος μια περαιτέρω ανάλυση της διάκρισης αυτής. Ας πούμε απλώς ότι η φαινομενική «ανωνυμία» μέσω του Κ. στις Ιστορίες υποκρύπτει και τη συγγραφική επιθυμία μιας εν δυνάμει ταύτισης του αναγνώστη με τον στοχασμό του Κόινερ, που υπερβαίνει τα καθιερωμένα και τείνει να τα αναιρέσει. Συνεπής με την ιδεολογία του ο Μπρεχτ, θα ήθελε αυτή την αφύπνιση. Το γεγονός πως κάποιες από τις Ιστορίες (ακόμη και οι αρχικές ολοκληρωμένες) μοιάζουν ατελείς, προσφέρει τη δυνατότητα της αναγνωστικής «συνέχισης», ενδυναμώνοντας τον προβληματισμό – άλλωστε ποια άποψη/θέση θα διεκδικούσε την τελείωση, εν μέσω μιας σύνθετης στη μορφή κοινωνίας, πλήρους αντιθέσεων, αντινομιών, κατασκευασμένων ιδεολογιών ή ιδεολογημάτων;  Εδώ ένα ενδεικτικό παράδειγμα της σκέψης του κυρίου Κόινερ, προκλητικά ανοιχτό στον προβληματισμό:

 

Κάποιος ρώτησε τον κύριο Κόινερ αν υπάρχει Θεός. Ο κύριος Κόινερ απάντησε: Σου συνιστώ να σκεφτείς αν η συμπεριφορά σου θα άλλαζε ανάλογα με την απάντηση σ’ αυτήν την ερώτηση. Αν δε θα άλλαζε, τότε μπορούμε να διαγράψουμε την ερώτηση. Αν θα άλλαζε, τότε μπορώ τουλάχιστον να σε βοηθήσω λέγοντας: Έχεις ήδη αποφασίσει. Χρειάζεσαι έναν Θεό. («Ο κύριος Κόινερ και το ερώτημα αν υπάρχει Θεός», σ. 68).

 

Χρησιμοποιώντας άλλοτε έναν ευθύ, συνήθως επαγωγικό συλλογισμό (όπως στην παραπάνω ιστορία, με αλλοιωμένη κάπως τη σωκρατική «μαιευτική μέθοδο», καθώς ο άλλος δεν απαντά), άλλοτε μια αλληγορία (ο εύσχημος τρόπος να ειπωθούν πολύ περισσότερα) ή μια παραβολή (με τη βοήθεια του αναλογικού συλλογισμού), οδηγεί τον αναγνώστη του, χωρίς δεσμευτικό διδακτισμό, να σκεφτεί και να συνειδητοποιήσει ο ίδιος αρχικά ποιος είναι, κατόπιν ποιος είναι ο κόσμος γύρω του και, κυρίως, ποια είναι η θέση του μέσα σ’ αυτόν.

Διώνη Δημητριάδου