Αφαίας και Τελαμώνος Κώστας Β. Κατσουλάρης εκδόσεις Μεταίχμιο η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

 

Αφαίας και Τελαμώνος

Κώστας Β. Κατσουλάρης

 εκδόσεις Μεταίχμιο

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Η πολλαπλή μετάπλαση του πραγματικού • Fractal (fractalart.gr)

 

 

η πολλαπλή μετάπλαση του πραγματικού

Στην αρχή είναι η παρατήρηση του πραγματικού, αυτή η αρχέγονη αφετηρία της δημιουργίας ενός έργου εκ του μη όντος. Κατόπιν έρχονται όλα τα υπόλοιπα, αυτά που  φιλοδοξεί η Τέχνη να ορίσει ως δικά της έργα. Η φαντασία, τα όργανα της εκλεκτής σύνθεσης (λέξεις, ύφος, θεματική και πλάσιμο ηρώων, και όσα άλλα ο δημιουργός επιθυμεί), τέλος η ανασύνθεση των πάντων, προκειμένου να προκύψει ο ιδιαίτερος χαρακτήρας που όλα τα εμπεριέχει και όλα τα αναιρεί, η  επιλογή της τεχνικής, με την οποία όλο αυτό θα βρει τον αποδέκτη του, την αναγνωστική πρόσληψη, ευκταία και αναμενόμενη, για να αποκτήσει η γραφή το αναγκαίο άλλοθι: γιατί κάτι που γράφεται κοινοποιείται, μοιράζεται με τους άλλους; Γνωστή, εγγενής αντίφαση να γράφεις για τον εαυτό σου αλλά την ίδια ώρα να επιζητείς δίπλα σου τον παρείσακτο αναγνώστη, δυνάμει συνδημιουργό.

Οι είκοσι τέσσερις ιστορίες του Κώστα Κατσουλάρη, εκεί στη γωνία Αφαίας και Τελαμώνος έχουν στήσει το καρτέρι τους για τον συνοδοιπόρο τους. Γιατί εδώ αυτό που έχει σημασία είναι όσα θα δει ο αναγνώστης, όσα θα φανταστεί ως συνέχεια, και όσα θα θελήσει με τον δικό του τρόπο να ερμηνεύσει – έχει άραγε την ανάγκη ερμηνείας η Τέχνη; Συγγραφική εύστοχη επιλογή οι εικόνες που εγκιβωτίζονται σε κάθε ιστορία για να προσφέρουν το απαραίτητο υλικό, ώστε ο αναγνώστης να αποβεί συμμέτοχος της γραφής. Οι θεωρητικοί της λογοτεχνίας διακρίνουν την αφηγηματική τεχνική zeigen (δείχνω) από την τεχνική sagen (λέω). Ο  Genette ορθά όρισε τον πλατωνικό διαχωρισμό διήγησις-μίμησις ως αφήγηση των γεγονότων και αφήγηση των λέξεων. Το θεωρητικό υπόβαθρο της λειτουργίας της αφήγησης πηγάζει ακριβώς από αυτή την αρχή: η πράξη και το γεγονός προηγούνται και φέρνουν με τη σειρά τους την αναφορά σ’ αυτά, τη γλώσσα, τον λόγο. Και, ως προς αυτό, δεν έχει καμία σημασία η επιλογή του τάχα σπουδαίου γεγονότος που αξίζει να αποτυπωθεί με την τέχνη του λόγου. Και το πιο ασήμαντο αντικείμενο/υποκείμενο, αθέατο και ανάξιο προσοχής για τους πολλούς, στα μάτια του ικανού παρατηρητή και ευαίσθητου συγγραφέα μεταλλάσσεται σε μαγικό σκηνικό μιας εξιστόρησης. Ως ποιο σημείο θα φθάσει η μαγεία της μετάλλαξης αυτής, θα εξαρτηθεί από την ανάλυση των σημαινόντων σε αλλεπάλληλα σημαινόμενα, τόσα όσοι και οι αναγνώστες. Και εδώ, ο Κώστας Κατσουλάρης προσφέρει απλόχερα τη δική του επεξεργασία της μικρο-ιστορίας, εμπλέκοντας τον ρεαλισμό με την υπέρβασή του και προκαλώντας αλλεπάλληλες εκρήξεις, μικρά ρήγματα για να εισχωρήσει ο αναγνώστης.

Η «Πλατεία Κέννεντυ», ένα τόσο σουρεαλιστικό σκηνικό που απηχεί την έκπληξή  μας, όταν κάποιο πρωί, πάνε πολλά χρόνια, τελείωσαν οι εργασίες στο εργοτάξιο και εξαφανίστηκε σύσσωμη η πλατεία διατηρώντας ωστόσο πεισματικά το όνομά της. «Το Τέρας κάτω από την Άμυνα», μια ευφάνταστη (μα τόσο αληθινή) αλληγορία για την περιπέτεια της γραφής. Ο άγγελος που σώζεται (αρχικά αυτός για να σώσει δια της γραφής κατόπιν τον σωτήρα του), αλλά και να ανατρέψει όσα ξέρουμε ή φανταζόμαστε για τα όρια του πραγματικού, στον «Πειρασμό στον Άγιο Αντώνιο». Αλλά και μια ιστορία με την πλοκή της να ακολουθεί σταδιακά την αλλαγή των ανέμων, όπως το θέλει και ο τίτλος «Σταδιακή εξασθένηση των ανέμων», απομυθοποιώντας τη διαδικασία της συγγραφής. Όλες οι ιστορίες συνιστούν ένα όλον, μια προσέγγιση του έργου τη στιγμή της γέννησής του. Πόσο σχετικά είναι όλα,  όταν η δύναμη των λέξεων προκαλεί σε μια σειρά από μεταποιήσεις; Μα και πόσο σωτήρια αποβαίνει εν τέλει η γραφή, όπως μια σχεδία ταγμένη να επιπλέει κάτω  από όποιες αντίξοες συνθήκες αντιστρατεύονται και απειλούν τη μακροημέρευσή της. Μια σουρεαλιστική σωτηρία, όπως αυτή που θα ευχόμασταν όλοι ή όπως αυτή που ξεδιπλώνεται στο λιλιπούτειο (μα τόσο περιεκτικό) μικρο-διήγημα «Σχεδία».

Ένα σχέδιο γραφής (ναι, θα μπορούσε όλο αυτό να είναι μια σειρά από ασκήσεις στο εργαστήρι του δημιουργού-συγγραφέα) ή ολοκληρωμένες ιστορίες; Όπως κι αν διαβαστούν, αποπνέουν έναν αέρα δημιουργίας, και σαν τέτοιες είτε αρχίζουν είτε τελειώνουν εκεί που ο καθένας επιθυμεί. Τι περισσότερο να ζητήσει κανείς από μια συλλογή σύντομων κειμένων, που η ευφυής γραφή ξέρει σε ποιο σημείο να σταματήσει ίσα ίσα για να προκαλέσει την αναγνωστική συνέχεια; Μα, μήπως αυτό δεν συνιστά τη βαθύτερη ουσία και τον σκοπό της λογοτεχνίας;

Διώνη Δημητριάδου