Για το μυθιστόρημα του Κώστα Λογαρά Όταν βγήκε απ’ τη σκιά εκδόσεις Καστανιώτη Αθήνα 2021 Γράφει ο Παναγιώτης Χαλούλος, φιλόλογος

 

 

Για το μυθιστόρημα του

Κώστα Λογαρά

 Όταν βγήκε απ’ τη σκιά

εκδόσεις Καστανιώτη

 Αθήνα 2021

 

Γράφει ο Παναγιώτης Χαλούλος, φιλόλογος*

 

 

«…Ήμασταν ζευγάρι μόνο στ’ όνειρό μας.

Όταν βγήκε ο ήλιος

βγάλαμε τις μάσκες

ήπιαμε ζωή με τις δυο μας φούχτες

γύρισε η μέρα

το ρυάκι πήρε το νερό.»

Έγραφε ο Κώστας Λογαράς γύρω στο 1972 στο βιβλίο του «στιγμές» με ποίηση, σε νεαρή ηλικία, φοιτητής ακόμα. Οι στίχοι αυτοί ένιωσα να ταιριάζουν στο ζευγάρι Ερρίκος και Μάριαν, ή Αμαρυλλίδα, που έτσι «δεν την φώναξε ποτέ κανείς. Άλλοι την λέγανε Μαρία, Μαρύλλια και Μαρυλλίδα, κάποιοι Μαριγώ – αυτό την θύμωνε…» και «Η ψυχή του ανθρώπου είναι τ’ όνομά του, κι αυτή δεν είχε ένα αληθινά δικό της». Και, αν κάποιος από τους δύο ήρωες θα μπορούσε να αναλογίζεται τη ζωή τους με τους παραπάνω στίχους (που για άλλους λόγους ίσως, προσωπικούς, έγραφε ο ποιητής τότε), το πρόσωπο αυτό θα ήταν εκείνη, γιατί η Μάριαν είναι που συνειδητοποίησε ότι «το ρυάκι πήρε το νερό», εκείνος δεν διέκρινε τέτοιες διαφορές, δεν ζούσε ούτε στο όνειρο!...

«Δίπλα της τότε και τώρα ο Ερρίκος. Δίπλα της, και αλλού» σημειώνει ο Κώστας για το ζευγάρι των ηρώων που περιγράφει.

Ο Ερρίκος ήθελε να ελέγχει τη ζωή της συζύγου του και τη ζωή του υιοθετημένου γιου τους, «εκείνου», όπως τον αποκαλούσε περιφρονητικά, αφού δεν κατάφερε να τον εκπαιδεύσει με τις δικές του παιδαγωγικές μεθόδους, να του εμφυσήσει τις δικές του φιλοδοξίες. Δεν τα κατάφερνε και με τους δύο, αλλά νόμιζε πως με τις ζωές των ηρώων του στα δικά του συγγραφικά δημιουργήματα, τα μυθιστορήματά του ήταν εύκολο, αφού εκείνος αποφάσιζε, εκείνος ήταν ο δημιουργός, μπορούσε να τους δώσει όποια ζωή ήθελε και προτιμούσε εκείνος και αυτό τον ικανοποιούσε, αφού ανικανοποίητο τον άφηνε η πραγματικότητα που τον περιέβαλλε. Έτσι ζούσε συνήθως απόμακρος στο γραφείο του, στο υπόγειο του σπιτιού τους, ανάμεσα στα χαρτιά του και απομακρυσμένος από την ανθρώπινη επαφή με τη γυναίκα και το παιδί δημιουργώντας χαρακτήρες. Κι όμως, δεν ελέγχει αυτός τη ζωή ούτε των ηρώων του, αφού η εξαφάνιση του πατέρα του άφησε ανεξίτηλο τραύμα στην παιδική ψυχή του κι αυτός τώρα πνίγει τον ήρωά του στη θάλασσα, θέλοντας να ξορκίσει το φάντασμα εκείνου, που χωρίς καμιά εξήγηση και κανένα ίχνος τους παράτησε τότε παλιά!... «Ο φαντασιακός κόσμος είναι αναμφίβολα πιο ασφαλής απ’ τον πραγματικό», σκέπτεται ένας ηλικιωμένος ακροατής του συγγραφέα Ερρίκου. Και «Οι άνθρωποι της πένας αντλούν υλικό από τον αρνητικό τους εαυτό, τον κρυμμένο με επιμέλεια. Βιώματα, πάθη, μικρότητες. [*] Γνωρίζοντας το σκοτεινό κομμάτι του εαυτού τους, μπορούν να καταγγέλλουν πειστικά, κατά τη γνώμη τους, όσα στραβά συμβαίνουν στον κοινωνικό περίγυρο. Ωστόσο δεν αποκλείεται και να ζουν οι ίδιοι σ’ ένα παράλληλο σύμπαν…»

Δεν γνωρίζω αν στις προθέσεις του συγγραφέα είναι να υπαινιχθεί πάθη και μικρότητες, που αφορούν σε διάσημους λογοτέχνες του πνευματικού δυναμικού της χώρας μας, λογοτέχνες που χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης και προτίμησης για την ποιότητα του έργου τους. Ωστόσο δεν μπορεί να μην συσχετίσει κανείς όσα λέγονται για τον λογοτέχνη Ερρίκο Μαλτέζο με όσα έχουν αποκαλυφθεί τα τελευταία χρόνια και μας εξέπληξαν ή μας λύπησαν!…

«Δεν χάθηκε στη θάλασσα, Ερρίκο», είπε κοφτά η Μάριαν. «Έχει στεριώσει κάπου μακριά, έχει χτίσει μια νέα ζωή αλλού… Έκλεψες τη ζωή του, την αντέγραψες. Δική του είναι η ζωή, δεν είναι δική σου. Τρέχοντας πίσω από μια σκιά δεν γεμίζεις το κενό».

 Η αντίδρασή του σκληρή: «Πώς τόλμησες; Άνοιξες τα συρτάρια μου, με ποιο δικαίωμα; Καταπάτησες με τον πιο χυδαίο τρόπο την ατομική μου ελευθερία, παραβίασες την ιδιωτική μου ζωή!...» Όταν ανάμεσα στο ζευγάρι παραμένει άβατο η ιδιωτική ζωή του καθενός, δεν λογίζεται κοινή ζωή. «…Ήμασταν ζευγάρι μόνο στ’ όνειρό μας», έγραφε παλιά ο Κώστας…

 Η Μάριαν θυμάται εποχές και γεγονότα με βάση τις οσμές «μετράει τον χρόνο με τις μυρωδιές»: “Η εποχή της Brut”, “Τα χρόνια της λεβάντας”, “Η πνιγηρή εποχή της Paco Rabanne”, “Στη μυρωδιά του χώματος” μέχρι μια στιγμή που συνειδητοποίησε πως «Είχε χάσει κάθε μυρωδιά του κι έχανε τ’ αχνάρια της, τον προσανατολισμό της…» και δοκίμασε να διαφύγει από τον πνιγηρό αυτό κόσμο και «Μύριζε θάνατος»! Διέφυγε όμως του θανάτου, τελικά.

 Ο αρχιτέκτονας-μηχανικός Ερρίκος Μαλτέζος, προσπάθησε να ανελιχθεί, στους λογοτεχνικούς, πνευματικούς γενικότερα κύκλους, μεθοδεύοντας με τέχνη τις διασυνδέσεις τις απαιτούμενες, εισερχόμενος στον Όμιλο Προοδευτικών Επιστημόνων, στη μεταδικτατορική εποχή, που οι προοδευτικές ιδέες κέρδιζαν έδαφος, αποδείχθηκε καιροσκόπος χρησιμοποιώντας τις γνωριμίες, ώστε «Σε κάθε περίπτωση ο Ερρίκος θα ήταν κερδισμένος». Δοκίμασε την είσοδό του στη Βουλή ως πολιτικός, δεν τα κατάφερε. «Η πολιτική είναι συμφέρον, τελεία και παύλα» ήταν η άποψή του και έτσι πέρασε από διάφορους κομματικούς χώρους. Ως ιδιαίτερος σύμβουλος του προέδρου προοδευτικού πολιτικού κόμματος μηχανορράφησε εναντίον εσωκομματικών αντιπάλων του όσον αφορά στην ανέλιξή του. Μήπως φωτογραφίζονται πολύ καλά στο πρόσωπό του πολλοί ψευτο-διανοούμενοι της κοινωνίας στην οποία ζούμε, όπως επίσης πολιτικά πρόσωπα, που πολιτεύονται αλλάζοντας κατά διαστήματα πολιτική παράταξη και στηρίζουν την καριέρα τους σε σκοτεινές διασυνδέσεις; Μήπως στο πρόσωπο του συγκεκριμένου ήρωα πρέπει να δούμε άτομα, που από τον προοδευτικό χώρο πέρασαν όχι απλώς σε άλλο κομματικό φορέα, αλλά σε εκ διαμέτρου αντίθετο, συντηρητικό χώρο ή και αντιστρόφως; «Η πολιτική είναι συμφέρον…» για κάθε Ερρίκο!... «Οι μάζες δεν πάνε παραπάνω από τόσο – κι έδειχνε πόσο, τεντώνοντας το χέρι του ως κάτω, με την παλάμη του στραμμένη προς το έδαφος… Μπορούσε να υποστηρίζει θεωρητικά τα δικαιώματα των λαϊκών τάξεων και μαζί να αισθάνεται υπερήφανος για την αστική του καταγωγή – ποιο το πρόβλημα;…»

 Άλλο λοιπόν η θεωρία και άλλο η πράξη!... Στον Όμιλο Προοδευτικών Επιστημόνων ενδιαφέρονταν για την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων, τον σεβασμό στη διαφορετικότητα, αρχές που ο ίδιος ο Ερρίκος παραβίαζε κατάφωρα πρώτα μέσα στην οικογένειά του. Καταπίεζε τη σύζυγό του θεωρώντας τη κατώτερη και ανάξια να σταθεί απέναντι στις εκλεκτικές παρέες που προσκάλεσε για τραπέζι. Η Μάριαν «ήξερε… πως η ζωή η δική της και του γιου της ήταν στην εξουσία του Ερρίκου». Ο γιος του Στέφανος, με σύνδρομο Άσπεργκερ, μια διαταραχή του φάσματος του αυτισμού, ποτέ δεν έγινε αποδεκτός για τη διαφορετικότητά του, ο Ερρίκος στάθηκε αδιάφορος, πολύ σκληρός μαζί του, μέχρι «εκείνος» να φύγει μακριά, αγανακτισμένος.

  Ο αλαζονικός μηχανικός-συγγραφέας-πολιτικός εξέπεσε, τελικά, κατέληξε αδύναμος, ένα ψυχικό ράκος σε γηροκομείο, έσβησε, πέθανε ως προσωπικότητα.

 Αντίθετα η Μάριαν βγήκε απ’ τη σκιά του έγκαιρα, επέστρεψε στις μυρωδιές της γης, ζώντας πραγματικά, όπως δεν μπορούσε να ζήσει δίπλα του, αφού την ακύρωνε ως προσωπικότητα,  Δημιούργησε μια πρότυπη φάρμα με το δικό της όνομα,  α-Μαρυλλίδα, στον  τόπο της καταγωγής της. «“Τώρα!” είπε δυνατά. “Αυτή είναι η ώρα της δικής σου απόφασης, Μαρυλλίδα” – αυτό το όνομα ξεπήδησε αυθόρμητα από τα χείλη της. Το άκουσε. Απ’ όλα τα κατά καιρούς ονόματα, αυτό. Τα παλιά σημάδια στο σώμα της είχαν σβηστεί, οι χαρακιές στα χέρια. Τώρα θα μπορούσε να γιατρέψει την ψυχή της». Βρήκε το ρυθμό της ζωής της, τις χαμένες μυρωδιές: «Ο ρυθμός της ζωής της. Ο ρυθμός της φύσης. Και οι εποχές μία μία χωριστά με τις οσμές τους. Αυτός είναι ο ρυθμός του κόσμου της. Μυρίζει και πάλι γιασεμί…» Απέδειξε την παραγνωρισμένη αξία της κατανοώντας ότι, αν αξιοποιήσεις την αγάπη για τη φύση, εκείνη θα σου ανταποδώσει την αγάπη, κάτι που δεν συμβαίνει πάντα με τους ανθρώπους.

 Το ζήτημα είναι να έχει κανείς αυτοσυνείδηση, να αντέχει την κριτική και αυτοκριτική και να βελτιώνει τη ζωή του, διαφορετικά βαλτώνει και καταποντίζεται. Κι αν μένεις στη σκιά ανθρώπων χωρίς αυτό το χάρισμα, βαλτώνεις κι εσύ, πρέπει να βγεις στο φως! Τελικά είναι «ζήτημα φωτός»!...

 

***

Ο Κώστας Λογαράς γεννήθηκε στην Πάτρα το 1950. Σπούδασε Φιλολογία. Έχει γράψει ποίηση (τέσσερις ποιητικές συλλογές μέχρι το 1984) και διηγήματα, μυθιστορήματα, δοκίμια. Έργα του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά. Το 1988 το λιμπρέτο του «Σπίτια της μνήμης σπίτια της σιωπής» παρουσιάστηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας σε μουσική Θάνου Μικρούτσικου. Το θεατρικό του έργο «Η τελευταία μάσκα – fallimento» παρουσιάστηκε από τη θεατρική ομάδα ΑΤΤΙΣ σε σκηνοθεσία Θόδωρου Τερζόπουλου (Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης - Πάτρα 2006) και παρουσιάστηκε το 2006 σε διάφορα Φεστιβάλ (New Plays From Europe 2006, Βισμπάντεν Γερμανίας). Το μυθιστόρημα «Τα πουλιά με το μαύρο κολάρο», 2017, τιμήθηκε με το βραβείο «Athens Prize for Literature». Έχει διατελέσει αρθρογράφος στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, στο ηλεκτρονικό ΒΗΜΑ, στο λογοτεχνικό περιοδικό «Διαβάζω», στο Protagon.gr, στην εφημερίδα «Πελοπόννησος» κ.α. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

Παρουσίαση: Παναγιώτης Χαλούλος, φιλόλογος

* Ο Παναγιώτης Χαλούλος είναι φιλόλογος με πλούσιο εκπαιδευτικό και συγγραφικό έργο. Συνέγραψε τα παρακάτω βιβλία: «Ιστορία για το Γυμνάσιο, Ασκήσεις και θέματα Ανακεφαλαιωτικών Εξετάσεων με αξιοποίηση ιστορικών πηγών – Σχέδια μαθημάτων με χρήση Η/Υ, για όλες τις τάξεις του Γυμνασίου»-συνοδευτικό CD-ROM, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2005. Επανεκδόσεις αναθεωρημένες: «Ιστορία για το Γυμνάσιο, Ασκήσεις και θέματα Ανακεφαλαιωτικών Εξετάσεων με αξιοποίηση ιστορικών πηγών – Σχέδια μαθημάτων με χρήση Η/Υ, Α΄ τάξη, Αρχαία Ιστορία»-συνοδευτικό CD-ROM, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2006, 2010². «Ιστορία για το Γυμνάσιο, Ασκήσεις και θέματα Ανακεφαλαιωτικών Εξετάσεων με αξιοποίηση ιστορικών πηγών – Σχέδια μαθημάτων με χρήση Η/Υ, Β΄ τάξη. Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία»-συνοδευτικό CD-ROM, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2006. «Ιστορία για το Γυμνάσιο, Ασκήσεις και θέματα Ανακεφαλαιωτικών Εξετάσεων με αξιοποίηση ιστορικών πηγών – Σχέδια μαθημάτων με χρήση Η/Υ, Γ΄ τάξη, Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία»-συνοδευτικό DVD-ROM, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη  2008. «Εύθυμα παραμύθια διασκευασμένα για το θέατρο – Πρακτικός οδηγός για σχολικές θεατρικές ομάδες για την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση», εκδ. περί τεχνών, Πάτρα 2006. Έχει δημοσιεύσει άρθρα εκπαιδευτικού περιεχομένου σε έντυπα περιοδικά και στο διαδίκτυο (http://users.ach.sch.gr/pchaloul) πλούσιο υλικό σε ιστοσελίδες-παρουσιάσεις-video, για την πραγματοποίηση μαθημάτων Ιστορίας με χρήση Η/Υ.