Παναγιώτα Σμυρλή Λευκό βαθύ εκδόσεις Υδροπλάνο, Αθήνα 2020 γράφει ο Παναγιώτης Χαλούλος, φιλόλογος

 

Παναγιώτα Σμυρλή 

Λευκό βαθύ

εκδόσεις  Υδροπλάνο, Αθήνα 2020

γράφει ο Παναγιώτης Χαλούλος, φιλόλογος

 

Είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα, με ήρωες πρόσωπα από διαφορετικές χώρες, Ελλάδα, Ιταλία, Γερμανία, Πολωνία, που έχουν κάτι κοινό, άλλοι υπηρετούν πιστά και με θέρμη και άλλοι ακούσια, με πόνο και τύψεις, τις εντολές των φασιστικών καθεστώτων της χώρας τους, ενώ άλλοι δεινοπαθούν από την επιβολή του φασισμού-ναζισμού χάνοντας εκτός από την ελευθερία τους και αγαπημένα πρόσωπα ή και την ίδια τη ζωή τους.

Λέει η Παναγιώτα Σμυρλή:

«Το λευκό είναι το χρώμα που εμπεριέχει τα πάντα. Η αθωότητα και η παράνοια συνοδοιπόροι στον παραλογισμό. Το ταξίδι απ’ το οποίο δεν επιστρέφεις ποτέ με άδεια χέρια, είναι το ταξίδι μέσα σου...» (από συνέντευξή της)

Σωστά, το λευκό εμπεριέχει όλα τα χρώματα, εν ταυτώ, το λευκό φως είναι όντως ο συνδυασμός όλων των χρωμάτων που υπάρχουν. Ο Νεύτων πρώτος περνώντας το ηλιακό φως από ένα τριγωνικό πρίσμα ανακάλυψε ότι το φως του ήλιου μπορεί να αναλυθεί σε επιμέρους χρώματα.

Μέσα από το δικό της πρίσμα η Παναγιώτα Σμυρλή μάς φανερώνει μια κοινωνία στην οποία συνυπάρχουν καλό και κακό, όπως πάντα στη ζωή βέβαια. Για παράδειγμα, η αθωότητα της Μυρτώς, που της έτυχε να συναντηθεί και να αγαπήσει τον Ιταλό Τζουλιάνο, επίσης αθώο, που σύρθηκε στον παράλογο πόλεμο του φασισμού της εποχής του, βρέθηκε στην Πάτρα με το στρατό κατοχής και μη αντέχοντας τη φρίκη λιποτάκτησε από τον παραλογισμό! Έτσι και η Εβραία Έσθα, που δεν έκλαψε, όταν «το σίδερο κόλλησε πάνω στο μπράτσο της για να χαράξει τον αριθμό… Το σίδερο την είχε κάψει μόνιμα, όπως μαρκάρουν τα ζώα, αφήνοντας της ένα σημάδι που γινόταν ζεστό ή κρύο, ανάλογα με τα συναισθήματά της, ένα λουκέτο που φυλάκισε τον πόνο στο στήθος της, κατέστρεψε την πίστη της, αλλά την όπλισε με το κουράγιο ν’ αγωνίζεται.»

Δεν έχουν όλοι όμως τις ίδιες αντοχές και αντιδράσεις κι έτσι, Εβραία κι εκείνη, «η Ναχμία, επικεφαλής του θαλάμου, συνεργάζεται άψογα με τους Γερμανούς και παραδίδει τα μωρά και τις μανάδες τους στα βρωμερά χέρια τους για τα αποτρόπαια πειράματά τους… Αγαπάει κι αυτή την κλασική μουσική. Είναι απίστευτο! Όλοι εκεί μέσα από τους φρουρούς μέχρι τους εκτελεστές λατρεύουν τον Βάγκνερ…» Δεν είπαμε πως στο λευκό ενυπάρχουν όλα τα χρώματα, όλες οι αποχρώσεις των χρωμάτων;…

Και ο Στέφεν, που η ζωή «…του έδειξε αλήθειες που θα έδινε τα πάντα να τις είχε αποφύγει, να μην τις έβλεπε, να μην άκουγε», στο ίδιο στρατόπεδο, εκείνο όσων ακούσια επιστρατεύθηκαν να υπηρετήσουν τη φρίκη. «Μην αφήσεις τη δύναμη να θαμπώσει την ανθρωπιά σου. Θέλω να μου το υποσχεθείς» του είπε η μητέρα του. Μπορούσε, άραγε, αφού «βρέθηκε στις επιχειρήσεις εκκαθάρισης στην Πολωνία»; «Μέχρι τότε το ποινικό του μητρώο λευκό, σαν πούπουλο περιστεριού. Έκτοτε όλα άλλαζαν και κυρίως η συνείδησή του. Η μνήμη του υπήρξε πάντα σκληρός αντίπαλος, δεν του έκανε τη χάρη να ξεχάσει…»

Από την άλλη πλευρά τα χρώματα τα σκούρα, που κι αυτά εμπεριέχονται στο Λευκό βαθύ. Για παράδειγμα ο Βολφ «ένα ταλαντούχο και ανήσυχο άτομο, που το πείσμα του περισσότερο παρά η ευφυία του τον οδήγησαν στην κορυφή της στρατιωτικής του καριέρας» ή ο Γιόχαν, που σκοτώθηκε στην Πάτρα, «ανεκτίμητος συνεργάτης στις εφόδους εκκαθάρισης, ένθερμος υποστηρικτής του Ζυκλόν Βήτα…», του οποίου την απώλεια η χήρα του Γκιέρτα «είδε σαν λύτρωση… γιατί είχε βαρεθεί να κατασκοπεύει τις βρωμοδουλειές του…» με τις καμαριέρες, αλλά και με τον κηπουρό και όχι μόνο…

Τι είναι καλύτερο, να βιώνεις την πραγματικότητα, όταν κυριαρχεί η φρίκη, ή να ζεις σε ένα φαντασιακό κόσμο, που δεν έχεις εσύ επιδιώξει βέβαια, όπως η μητέρα της Μυρτώς, που «Κάθε μέρα έχανε κι από μια λέξη. Κάθε νύχτα κι από μια σκέψη… Συνέχιζε να ζει σε μια περιοχή απ’ την οποία απουσίαζε τούτος ο πόλεμος, τα φοβερά τεκταινόμενα και κυρίως η είδηση που την ανάγκασε να κλειστεί στον μικρόκοσμό της.

“Ο γιος μας, καλή μου, σκοτώθηκε στα εικοσιτρία του από μια χειροβομβίδα που έσκασε στα χέρια του”.

Αυτή η χειροβομβίδα έσκασε στο μυαλό της, παρασύροντας μαζί της κάθε αθλιότητα που συνιστούσε την καθημερινότητα της ζωής της…»

«Λευκό βαθύ», τέτοια βιβλία είναι πολύτιμα, γιατί διατηρούν τη μνήμη ζωντανή, διδάσκουν τους νεότερους, που ίσως από άγνοια της ιστορίας παραπλανούνται από νεοφασιστικές θεωρίες και ιδέες και προσπαθούν να στοιχειώσουν εκ νέου τη ζωή μας… Η λήθη δεν είναι λύση, γιατί «Όταν γυρίζεις σελίδα, …οι υπόλοιπες παραμένουν στο βιβλίο. Δεν γίνεται να εξαφανιστούν. Ο Χίτλερ γύρισε μια ματωμένη σελίδα, αλλά οι προηγούμενες είναι εκεί, όπως και οι επόμενες…»

Θαυμάζουμε την περιγραφική ικανότητα και το χειρισμό της γλώσσας της Παναγιώτας Σμυρλή, την ψυχογραφική διεισδυτική ματιά για τα πρόσωπα-ήρωές της, τις ιστορικές γνώσεις της ακόμα, γιατί, για να γράψει ιστορικό μυθιστόρημα συνηθίζει να ψάχνει σε βάθος ιστορικά ζητήματα, τα οποία χρησιμοποιεί ως φόντο και υπόβαθρο. Έτσι και εδώ, στο «Λευκό βαθύ», όταν παρουσιάζει την πορεία του Χίτλερ προς τον ολοκληρωτισμό και το ρατσισμό με διαδρομές μέσα από τη σκέψη των Τσάμπερλεν, Νίτσε, Βάγκνερ, Σοπενχάουερ, χωρίς ωστόσο να κουράζει τον αναγνώστη και να απομακρύνεται από τις ιστορίες των ηρώων του μυθιστορήματος με εκτενείς παρενθέσεις.

 

«“Μυρτώ”. Άκουσε τ’  όνομά της και γύρισε. Έμεινε ακίνητη πάλι, να βεβαιωθεί γι’ αυτή τη φωνή, ότι δεν ήταν της φαντασίας της.

“Μυρτώ”. Η κουρτίνα φούσκωνε πίσω της σαν λευκό πέπλο νύφης. Η ίδια βρισκόταν στο παράθυρο και χτένιζε τα μαλλιά της. Ήταν χυμένα στην πλάτη της κι άφηναν το μουρμουρητό τους να κυλήσει ως τη μέση της.

“Να συνεχίσεις τη ζωή σου σαν να βράχηκες από μια μπόρα και στέγνωσες. Έχεις τη δύναμη”.

Τόσο απλά.

Η γυναίκα θυμόταν ακριβώς τη στιγμή που είχαν ειπωθεί αυτά τα λόγια απ’ τη γιαγιά της. Είχε σκύψει πάνω τους, ξεχωρίζοντας μια-μια τις λέξεις, όπως ξεχωρίζουν οι άνθρωποι τη σοδειά απ’ τους καρπούς και τα κοριτσάκια από τα βότσαλα κοχύλια.

Υποσυνείδητα, κάτω βαθιά, ίσως και να ήταν έτοιμη, στην επιφάνεια όμως, εκεί που σκάνε οι τρικυμίες, δεν ήταν. Είναι διαφορετικό να περιμένεις μια αλλαγή απ’ το να την υποδέχεσαι...

Η Ιστορία γυρίζει όπως η γη, ξεφυλλίζει τις σελίδες της, κάπου έχει γραμμένο τ’ όνομά της.

Σφράγισε το πηγάδι της αυλής, Πότισε τα γεράνια και τους τραγούδησε, να ’χουν οι πόρτες του σπιτιού μια ανάμνηση απ’ τη δική της φωνή. Φεύγοντας θ’ άφηνε πίσω της.... Και τι δεν θ’ άφηνε....

“Πού είναι η ευτυχία γιαγιά;”

“Στο μυαλό μας κόρη μου, εκεί που γεννιούνται οι επιθυμίες”.

Έχω ό,τι δικαιούμαι να ελπίζω, σκέφτηκε. Έκοψε ένα λευκό λουλούδι απ’ τη μανόλια, το μύρισε, άνοιξε το πορτάκι του κήπου, σιγουρεύτηκε πως δεν ήταν κανείς στον δρόμο και βγήκε.

Δε γύρισε να κοιτάξει πίσω της.»

[Παρουσίαση: Παναγιώτης Χαλούλος, φιλόλογος]

* Ο Παναγιώτης Χαλούλος είναι φιλόλογος με πλούσιο εκπαιδευτικό και συγγραφικό έργο. Συνέγραψε τα παρακάτω βιβλία: «Ιστορία για το Γυμνάσιο, Ασκήσεις και θέματα Ανακεφαλαιωτικών Εξετάσεων με αξιοποίηση ιστορικών πηγών – Σχέδια μαθημάτων με χρήση Η/Υ, για όλες τις τάξεις του Γυμνασίου»-συνοδευτικό CD-ROM, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2005. Επανεκδόσεις αναθεωρημένες: «Ιστορία για το Γυμνάσιο, Ασκήσεις και θέματα Ανακεφαλαιωτικών Εξετάσεων με αξιοποίηση ιστορικών πηγών – Σχέδια μαθημάτων με χρήση Η/Υ, Α΄ τάξη, Αρχαία Ιστορία»-συνοδευτικό CD-ROM, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2006, 2010². «Ιστορία για το Γυμνάσιο, Ασκήσεις και θέματα Ανακεφαλαιωτικών Εξετάσεων με αξιοποίηση ιστορικών πηγών – Σχέδια μαθημάτων με χρήση Η/Υ, Β΄ τάξη. Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία»-συνοδευτικό CD-ROM, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2006. «Ιστορία για το Γυμνάσιο, Ασκήσεις και θέματα Ανακεφαλαιωτικών Εξετάσεων με αξιοποίηση ιστορικών πηγών – Σχέδια μαθημάτων με χρήση Η/Υ, Γ΄ τάξη, Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία»-συνοδευτικό DVD-ROM, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη  2008. «Εύθυμα παραμύθια διασκευασμένα για το θέατρο – Πρακτικός οδηγός για σχολικές θεατρικές ομάδες για την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση», εκδ. περί τεχνών, Πάτρα 2006. Έχει δημοσιεύσει άρθρα εκπαιδευτικού περιεχομένου σε έντυπα περιοδικά και στο διαδίκτυο (http://users.ach.sch.gr/pchaloul) πλούσιο υλικό σε ιστοσελίδες-παρουσιάσεις-video, για την πραγματοποίηση μαθημάτων Ιστορίας με χρήση Η/Υ.

Βιογραφικό και εργογραφία της Παναγιώτας Σμυρλή:

Η Παναγιώτα Σμυρλή γεννήθηκε και ζει στην Πάτρα (sch.gr)