"Με ανοιχτά βιβλία" 

ο Ιωάννης Ν. Βουδούρης εξηγεί

"Πώς φθάσαμε στα σημερινά ημερολόγια και στην 29η Φεβρουαρίου"

Ρωμαϊκό ημερολόγιο

«Παππούς» των σημερινών ημερολογίων ελληνικής πολιτείας και εκκλησίας είναι το Ρωμαϊκό ημερολόγιο.

Ως ιδρυτής του αναφέρεται ο μυθικός βασιλιάς της Ρώμης Numa Pompilius το 700 π.Χ., που σύμφωνα με τον θρύλο είχε εισαγάγει νέα νομοθεσία στη Ρώμη για την οποία τον είχε βοηθήσει ως σύμβουλός του η νύμφη, και μετέπειτα σύζυγος του Ηγερία.Κατά την παράδοση, η μακρά και ειρηνική βασιλεία του θεωρήθηκε αργότερα ένα είδος Χρυσού Αιώνα. Το ημερολόγιο του Numa υπέστη αρκετές αλλαγές. Τελικά, είχε 12 κανονικούς μήνες με 355 συνολικά ημέρες και 1 μήνα γνωστό ως «εμβόλιμο μήνα» του οποίου η διάρκεια ήταν άλλοτε 22 και άλλοτε 23 ημέρες και έμπαινε στο ημερολόγιο κάθε 2 έτη μετά τον Φεβρουάριο. Το Ρωμαϊκό ημερολόγιο κυριάρχησε σε όλο σχεδόν τον γνωστό κόσμο όταν η Ρώμη έγινε κοσμοκράτειρα.   

Ιουλιανό ημερολόγιο

Την εποχή του Ιουλίου Καίσαρα στο Ρωμαϊκό ημερολόγιο είχαν πια συσσωρευτεί πολλά προβλήματα. Έτσι ο Σωσιγένης, Έλληνας αστρονόμος από την Αλεξάνδρεια, πήρε εντολή από τον Ιούλιο Καίσαρα να δημιουργήσει νέο ημερολόγιο που ονομάστηκε Ιουλιανό και αποτελούσε μεταρρύθμιση του Ρωμαϊκού ημερολογίου. Το έτος 46 π.Χ ορίστηκε να έχει 445 ημέρες για να καλυφθούν αυτές που είχαν χαθεί από τους λανθασμένους υπολογισμούς των 7 προηγούμενων αιώνων. Το Ιουλιανό ημερολόγιο άρχισε να ισχύει το επόμενο έτος, δηλαδή από την 1η Ιανουαρίου του 45 π.Χ., και δέχθηκε αρκετές τροποποιήσεις μέχρι να πάρει την τελική του μορφή το 8 μ.Χ.

Σύμφωνα με το ημερολόγιο αυτό, κάθε έτος είχε 365 ημέρες με εξαίρεση κάθε τέταρτο έτος που είχε 366 ημέρες. Αρχικά η επιπλέον ημέρα έμπαινε μετά την 23η Φεβρουαρίου. Έτσι η 24η Φεβρουαρίου, που ήταν η έκτη ημέρα προ των καλενδών (= πρωτομηνιά) του Μαρτίου, μετριόταν και δεύτερη φορά και ονομάζονταν «bis sextus» δηλαδή δεύτερη φορά η έκτη. Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε μέχρι και σήμερα και η επιπλέον ημέρα ονομάζεται «δίσεκτη» και το έτος που την περιέχει «δίσεκτο». Από παρανόηση έγινε σύγχυση μεταξύ της λέξης «δίσεκτο» και της ομόηχης αλλά λανθασμένης λέξης «δύσεκτο» και έτσι κάποιοι πιστεύουν ότι τα δίσεκτα έτη φέρνουν δυστυχία! Αργότερα η δίσεκτη ημέρα τοποθετήθηκε στο τέλος Φεβρουαρίου.

Για τα μετά Χριστό έτη, το Ιουλιανό ημερολόγιο ορίζει ως δίσεκτα αυτά που διαιρούνται ακριβώς με το 4.

Διατηρήθηκαν από το Ρωμαϊκό ημερολόγιο τα ονόματα των μηνών με εξαίρεση τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο των οποίων οι παλαιότερες ονομασίες άλλαξαν για να τιμηθούν ο Ιούλιος Καίσαρας και ο Οκταβιανός Αύγουστος.

Οι ημέρες στο ημερολόγιο αυτό θεωρούνται ότι αρχίζουν τα μεσάνυχτα.

Το Ιουλιανό ημερολόγιο καθιερώθηκε στη Χριστιανική Εκκλησία από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο που συνεκλήθη το 325 μ.Χ. στη Νίκαια της Βιθυνίας.

Μειονέκτημα του Ιουλιανού ημερολογίου:

Επειδή σε κάθε τετράδα ετών τρία έτη έχουν 365 ημέρες και ένα έτος 366 ημέρες, προκύπτει ότι το μέσο έτος στο Ιουλιανό ημερολόγιο είναι 365,25 ημέρες. Αλλά στην πραγματικότητα το έτος έχει περίπου 365,2422 ημέρες, δηλαδή το μέσο Ιουλιανό έτος είναι μεγαλύτερο του πραγματικού κατά περίπου 0,0078 ημέρες. Αυτό έχει ως συνέπεια το Ιουλιανό ημερολόγιο να «τρέχει» πιο αργά από το πραγματικό, δηλαδή να καθυστερεί ως προς το πραγματικό κάθε έτος κατά 11 λεπτά και 14 περίπου δευτερόλεπτα. Η καθυστέρηση αυτή φθάνει τη μία ημέρα κάθε σχεδόν 128 έτη.

Γρηγοριανό ημερολόγιο

Το λάθος του Ιουλιανού ημερολογίου έφθασε τις 10 ημέρες κατά τον 16ο αιώνα μ.Χ.. Έτσι το 1582 η εαρινή ισημερία, που κανονικά είναι 21 Μαρτίου, γινόταν 11 Μαρτίου. Μπροστά στον κίνδυνο να φθάσει να εορτάζονται τα Χριστούγεννα φθινόπωρο και το Πάσχα χειμώνα (!), ο Πάπας της Ρώμης Γρηγόριος ΙΓ΄ καθιέρωσε το λεγόμενο Γρηγοριανό ημερολόγιο που δημιουργήθηκε από τους αστρονόμους Λουίτζι Λίλιο και Χριστόφορο Κλάβιους. Για να διορθωθεί το σφάλμα που είχε ήδη ενσωματωθεί στη μέτρηση του χρόνου κατά τη διάρκεια των περίπου 13 αιώνων από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας, χρειάστηκε να διαγραφούν 10 ημέρες από το έτος 1582 (5 ως και 14 Οκτωβρίου). Η τελευταία ημέρα του Ιουλιανού ημερολογίου ήταν η 4η Οκτωβρίου 1582 και η αμέσως επόμενη, και πρώτη του Γρηγοριανού ήταν η 15η Οκτωβρίου 1582.

Το Γρηγοριανό ημερολόγιο δέχεται και αυτό τα έτη να έχουν 365 ημέρες το καθένα εκτός από τα έτη που διαιρούνται ακριβώς με το 4 τα οποία έχουν 366 ημέρες. Διαφέρει ως προς το Ιουλιανό στο ότι δεν θεωρεί δίσεκτα έτη εκείνα που εκφράζουν αιώνες και που ο αριθμός των αιώνων δεν διαιρείται ακριβώς με το 4. Δηλαδή δεν είναι δίσεκτα τα έτη 1700, 1800, 1900, 2100, 2200, 2300,… Αντίθετα είναι δίσεκτα τα έτη 1600, 2000, 2400, 2800,… Η επιπλέον ημέρα στα δίσεκτα έτη μπαίνει στο τέλος Φεβρουαρίου, είναι η 29η Φεβρουαρίου.

Το μέσο έτος στο Γρηγοριανό ημερολόγιο είναι 365,2425 ημέρες, άρα και στο Γρηγοριανό υπάρχει λάθος αλλά πολύ μικρότερο του λάθους του Ιουλιανού ημερολογίου.

Σε όσες δυτικοευρωπαϊκές χώρες ο καθολικισμός ήταν ισχυρός (Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία), το Γρηγοριανό ημερολόγιο εφαρμόστηκε αμέσως, ενώ στις υπόλοιπες αργότερα. Στις ανατολικοευρωπαϊκές ορθόδοξες χώρες καθυστέρησε πολύ η εφαρμογή του. Η Ρωσία αποδέχτηκε το νέο ημερολόγιο το 1918, οπότε η 31η Ιανουαρίου ακολουθήθηκε από την 14η Φεβρουαρίου. Έτσι η επέτειος της Οκτωβριανής επανάστασης (Ρωσικής επανάστασης) τώρα πέφτει τον Νοέμβριο.

Το ελληνικό κράτος ξεκίνησε την εφαρμογή του Γρηγοριανού ημερολογίου την 16η Φεβρουαρίου 1923. Η 16η Φεβρουαρίου ονομάστηκε 1η Μαρτίου, δηλαδή εξαφανίστηκαν 13 ημέρες από το έτος 1923, οι ημέρες 16 έως και 28 Φεβρουαρίου.
Τώρα η διαφορά η διαφορά μεταξύ του Ιουλιανού και του Γρηγοριανού ημερολογίου είναι 13 ημέρες και θα αυξάνεται στο μέλλον. Έτσι, το έτος 2100 η διαφορά θα μεγαλώσει κατά μία ημέρα και θα γίνει 14 ημέρες, γιατί το 2100 θα είναι δίσεκτο για το Ιουλιανό αλλά όχι και για το Γρηγοριανό ημερολόγιο.

Αναθεωρημένο Ιουλιανό ημερολόγιο

Στις 23 Μαρτίου 1924 η Εκκλησία της Ελλάδος άλλαξε και αυτή το ημερολόγιό της. Ο λόγος ήταν ότι η καθιέρωση από το ελληνικό κράτος του Γρηγοριανού ημερολόγιου είχε ως αποτέλεσμα το ημερολόγιο της πολιτείας και το ημερολόγιο της εκκλησίας να αποκλίνουν πλέον μεταξύ τους και αυτό φάνηκε ως πρόβλημα την 25η Μαρτίου 1923, όταν δεν γιορτάστηκαν την ίδια ημέρα η επέτειος της Επανάστασης του 1821 και ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου.

Όμως η Εκκλησία της Ελλάδος δεν υιοθέτησε το Γρηγοριανό ημερολόγιο, αλλά καθιέρωσε (όπως και αρκετές άλλες ορθόδοξες εκκλησίες) το Αναθεωρημένο Ιουλιανό ημερολόγιο, το οποίο:

1) Δέχτηκε την κατάργηση του αναγκαίου αριθμού ημερών για να συμβαδίζει με το ημερολόγιο της πολιτείας.

2) Διατηρεί τις ημερομηνίες του παλαιού Ιουλιανού ημερολογίου για τον τρόπο προσδιορισμού της ημερομηνίας εορτασμού του Πάσχα και των υπολοίπων κινητών εορτών.

3) Από τα έτη που εκφράζουν αιώνες θεωρεί δίσεκτα όσα όταν τα διαιρέσουμε με το 900 μένει υπόλοιπο 2 ή 6. Έτσι Γρηγοριανό και Αναθεωρημένο Ιουλιανό θα συμπίπτουν μέχρι και το έτος 2799. Αλλά από το έτος 2800 θα υπάρξει διαφορά μίας ημέρας, γιατί αυτό θα είναι δίσεκτο στο Γρηγοριανό ημερολόγιο αλλά όχι στο Αναθεωρημένο Ιουλιανό ημερολόγιο. Αλλά ως τότε βλέπουμε…

Ιωάννης Ν. Βουδούρης