Η επιστροφή της Πηνελόπης Οκτώ μέρες στη Σμύρνη Νοέλ Μπάξερ εκδόσεις Μεταίχμιο η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

 

Η επιστροφή της Πηνελόπης

Οκτώ μέρες στη Σμύρνη

Νοέλ Μπάξερ

 εκδόσεις Μεταίχμιο

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Αυτό που μένει πίσω | Fractal (fractalart.gr)

 ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Αυτό που μένει πίσω | Fractal (fractalart.gr)

 

Αυτό που μένει πίσω

 

Έναν αιώνα μετά την καταστροφή, τι μπορεί να μένει ακόμη ζωντανό; Η Ελληνοβρετανίδα Πένι (Πενέλοπε) Σάρευ θα ταξιδέψει στη Σμύρνη για να βρει τα ίχνη της οικογένειάς της που ξεριζώθηκε το 1922. Οδηγός της θα είναι φωτογραφίες και αναμνήσεις από τις διηγήσεις που άκουσε από τη γιαγιά της (Πηνελόπη και αυτή) και από τις θείες της, ένας ολόκληρος κόσμος από προφορικά κειμήλια πολύτιμα. Τι ψάχνει να ανακαλύψει, όμως, στ’ αλήθεια στους δρόμους της σύγχρονης πολιτείας από όσα κάποτε αποτελούσαν την πολυπρόσωπη ταυτότητά της; Έκπληκτη θα πληροφορηθεί ότι όσα βλέπει χτίστηκαν πάνω στα μπάζα των καμένων σπιτιών, στα «Καμένα»,  άρα ό,τι κάποτε έσφυζε από ζωή και μέσα σε λίγες μέρες αφανίστηκε, βρίσκεται ακόμη εκεί, μερικά στρώματα πιο κάτω από την υπερυψωμένη νέα πόλη. Σύντομα θα συνειδητοποιήσει πως αναλλοίωτη έχει μείνει μόνον η θέα, αν σταθείς με την πλάτη στην προκυμαία ατενίζοντας τη θάλασσα. Σκληρή πραγματικότητα που απαιτεί τον έλεγχο των συναισθημάτων, όσο αυτό γίνεται. Όσες ιστορίες έχουν μείνει μισές, χωρίς ελπίδα ολοκλήρωσης, θα βρουν τη μυθοπλαστική τους συνέχεια στη γραφή της Μπάξερ. Μία από αυτές η ιστορία της χαμένης Αισέ, συγκινητικά να ακροβατεί ανάμεσα στη λογοτεχνική επινόηση και στην αληθοφάνεια.

Στην αναζήτησή της θα τη συνδράμουν φίλοι πρόθυμοι να μοιραστούν μαζί της τις δικές τους μνήμες, άμεσες ή έμμεσες, μέσα από το δικό τους ο καθένας πολιτισμικό περιβάλλον, με τη δική τους οπτική για όσα συνέβησαν, όπως για παράδειγμα ο Πιέρο, ο Λόλο, η Λουκίλα, κάποιοι από τους λεβαντίνους της Σμύρνης που προσθέτουν ακόμη και σήμερα το δικό τους στοιχείο στη μορφή της πόλης. Η Πένι θα νιώσει την αλήθεια στις διαστάσεις ενός πολυεπίπεδου μωσαϊκού, στο οποίο η κάθε πλευρά φέρνει το διαφορετικό κομμάτι της για να φτιαχτεί η συνολική εικόνα. Πού, λοιπόν, βρίσκεται η Αλήθεια; Ίσως πουθενά, αν βλέπεις μόνο όσα θέλεις να δεις. Ποιος ήταν ο ρόλος των αγκυροβολημένων πλοίων στο λιμάνι της Σμύρνης; Κι αν εύκολα καταδικάζει κανείς τα ξένα πλοία που δεν βοήθησαν όπως θα έπρεπε, πού ήταν τα ελληνικά πλοία να σώσουν τους πρόσφυγες; Και ο αρμοστής Στεργιάδης, που γνώριζε αλλά δεν πληροφόρησε τους ανθρώπους να σωθούν;  Αλλά, να πάμε και πιο πριν: τι γύρευαν τα ελληνικά στρατεύματα σε μια παράλογη πορεία προς την Άγκυρα, εκεί που ελληνικό στοιχείο δεν υπήρχε, παρά μόνο καιροφυλακτούσε ο τουρκικός εθνικισμός να βρει την αφορμή να πετάξει τους Έλληνες (στρατό και λαό) στη θάλασσα; Ένα δύσκολο παζλ, με πολλές παραμέτρους, πολλές οπτικές και πολύ αβάσταχτο πόνο που μεταδίδεται από γενιά τη γενιά στους απογόνους τόσα χρόνια μετά την καταστροφή. Το «κλειδί», όπως θα πει ο Λόλο, για να τελειώσει αυτό το ταξίδι δεν βρίσκεται στη γνώση των πραγμάτων αλλά στη συγχώρηση· ποιος, όμως,  αντέχει να το συνειδητοποιήσει αυτό;

Η Νοέλ Μπάξερ έφτιαξε ένα μυθιστόρημα επιστροφής, μια διαφορετική ιστορία νόστου, μια Οδύσσεια όχι ενός Οδυσσέα αλλά μιας Πηνελόπης. Γιατί αυτή που επιστρέφει μαζί της είναι η γιαγιά της· αυτήν τοποθετεί ξανά στο σκηνικό της αγαπημένης πόλης, που ξαναζεί μόνο μέσα από τις μνήμες. Εμβόλιμα, προς επίρρωση της αίσθησης γειτνίασης με την άλλη Οδύσσεια, διαβάζουμε σε πολλά σημεία αποσπάσματα από το ομηρικό έπος που δένουν με τη σημερινή αναζήτηση σε μια αόρατη συνέχεια. Ένα σύνθετο μυθιστόρημα που, αναμφίβολα, φέρει μέσα του τα βιωματικά στοιχεία της Μπάξερ, σε μια γοητευτική πρόσμειξη με τη μυθοπλασία.

 

Αποσπάσματα

 

«Αυτό που σοκάρει, Πένι μου, και είναι ένας από τους λόγους που έμεινε στην Ιστορία η Σμύρνη, είναι η χρονολογία. Το έτος που διαπράχθηκε η βαρβαρότητα. Γιατί με πυρπολήσεις πόλεων και σφαγές αμάχων είναι γεμάτη η παγκόσμια Ιστορία. μα αρχές του 20ού αιώνα; Είναι δυνατόν, με τέτοιον πολιτισμό ανεπτυγμένο; Η Δύση τα είχε αφήσει πίσω της αυτά. Κατά τη γνώμη μου, αυτό συντάραξε την ανθρωπότητα. Κατ’ εμέ, η οπτική της Δύσης στα γεγονότα χάρισε την αιωνιότητα στη Σμύρνη».

«Η οπτική της Δύσης!» επανέλαβα με στόμφο. «Ναι, αγαπητέ μου Λόλο, μα κάπως διαφορετικά, αν με ρωτάς. Το συνταρακτικό που έκανε τη Σμύρνη διάσημη ήταν ότι συντελέστηκε μπροστά στα μάτια τους! Με όλες τις Ξένες Δυνάμεις παραταγμένες στο νερό της θάλασσας! Που ούτε τις λογάριασε ο Κεμάλ ούτε τις φοβήθηκε! Και σαφώς, επιδεικτικά, ούτε τις σεβάστηκε!» (σελ. 260)

 

Ήταν το σημείο που σαν τη βροχή μαζεύονται οι αναμνήσεις. Όλα όσα διάβασα και όλα όσα άκουσα, που διαδραματίστηκαν τον Σεπτέμβρη του ’22 εδώ στην Προκυμαία, κατακλυσμιαία ρίχτηκαν πάνω μου σαν να έπιασε μπόρα. Ρίγησα. Ασυναίσθητα, δίπλωσα τα χέρια γύρω από το σώμα μου σαν να κρύωνα πολύ. Γενναία, πήρα το βλέμμα μου από τη θάλασσα και χάθηκαν μεμιάς οι παλιές εικόνες, καθάρισε η θάλασσα έγινε πάλι ο ορίζοντας μια γραμμή και οι αναποδογυρισμένες βάρκες βρέθηκαν ξανά δεμένες στο μουράγιο. (σελ. 61)

 

 

Διώνη Δημητριάδου