Στο βάθος του αιώνα Ένα αφήγημα για την Αθήνα Νίκος Βατόπουλος εκδόσεις Μεταίχμιο η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕ

 

Στο βάθος του αιώνα

Ένα αφήγημα για την Αθήνα

Νίκος Βατόπουλος

 εκδόσεις Μεταίχμιο

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Το παλίμψηστο σώμα της Αθήνας • Fractal (fractalart.gr)

 

Το παλίμψηστο σώμα της Αθήνας

 

Η παρατήρηση, όπως γράφει ο Νίκος Βατόπουλος, είναι ευγενής τέχνη που ενισχύει τη συνειρμική δύναμη. Πρόκειται για μια δια βίου συνήθεια που μπορεί να ξεκινά με το ξεφύλλισμα φωτογραφικών άλμπουμ, συνεχίζει όμως με παρατήρηση προσώπων και πραγμάτων, με διαδρομές στην πόλη για να αποτυπωθούν οι εικόνες της, κυρίως οι λεπτομέρειες που εσωκλείουν ό,τι η επιφάνεια σκιάζει. Κάπως έτσι γίνεσαι ο παρατηρητής, ο ανασκαφέας και μετά ο καταγραφέας του πολύτιμου κοιτάσματος που κρύβουν οι πόλεις πίσω από τα εμφανή. 

Την Αθήνα, τη δική του πόλη, αναλαμβάνει να μας δείξει ο Νίκος Βατόπουλος στο πρόσφατο αφήγημά του, που τουλάχιστον για όσους έχουμε τις μνήμες και τις παραστάσεις μας από αυτή την υπέροχη πόλη, συνιστά μια προσωπική υπόθεση. Το βιβλίο αυτό το αγαπάς, το κάνεις κτήμα σου, όχι μόνο με την αναγνωστική πρόσληψη αλλά με τη βιωματική εμπειρία. Διαβάζοντας ανακαλύπτω τα δικά μου βήματα στην Πατησίων ή στη Φωκίωνος και στους δρόμους της Κυψέλης της δεκαετίας του ’60, όταν από τον πρώτο όροφο της πολυκατοικίας στην Καλλιφρονά, λίγο πιο πάνω από την Αγίας Ζώνης, μπορούσα καθημερινά να βλέπω στον ανοιχτό ακόμη ορίζοντα τη σημαία να κυματίζει στον βράχο της Ακρόπολης. Δεν είναι όμως μόνον οι προσωπικές παραστάσεις που μοιάζει να φέρνουν πίσω τα περασμένα χρόνια. Είναι και οι «δανεικές» μνήμες από τις προηγούμενες γενιές, αλλά και από το βλέμμα των άλλων, που έρχονται και παίρνουν τη θέση τους σ’ αυτό το σκηνικό των πολλαπλών στρωμάτων. Είμαστε ό,τι έχουμε ζήσει αλλά και ό,τι φέρουμε μέσα μας ως συλλογική μνήμη.

Κάτω από αυτό το πρίσμα, λοιπόν, θεωρώ ότι το αφήγημα για την Αθήνα προσφέρει σ’ αυτή την κοινή υπόθεση γνωριμίας με την πόλη μας, και κατ’ επέκταση με τον εαυτό μας, καθώς δέσαμε τα χρόνια μας με τις εικόνες της, όμορφες ή άσχημες, αλλοτινές ή σύγχρονες, μαζί της μεγαλώσαμε κι αλλάξαμε κι εμείς συνταιριάζοντας τα προσωπικά μας βιώματα με τα δικά της. Αν κάτι μας στενοχωρεί στο σώμα της πόλης αυτής, ίσως είναι γιατί μας φέρνει στον νου κάτι από τη δική μας ασχήμια, κι αν κάτι πάλι μας συγκινεί ή μας ενθουσιάζει είναι  γιατί ζώντας μέσα της ξέρουμε να αναγνωρίζουμε την ομορφιά ακόμη κι αν είναι κρυμμένη, ακόμη κι αν έρχεται μόνο σαν μια αύρα που νιώθουμε γύρω μας. Αυτή την αίσθηση της πόλης αναδεικνύει ο Βατόπουλος, μέσα από τους περιπάτους του, αυτός ο flâneur περιηγητής, ο λεπτουργός της παρατήρησης και του σχολιασμού, με τρόπο που να αγγίζει όχι μόνον την αισθητική μας αλλά και τη σκέψη και κυρίως τη μνήμη μας. Έτσι, όταν συνειρμικά από τον Μολοσσσό του αρχαίου «σήματος» του Κεραμεικού μεταβαίνει στον Σκύλο, το άγαλμα  της Φωκίωνος Νέγρη, ή πάλι, όταν θυμάται την Πατησίων και τη Σταδίου των κινηματογράφων και των βιβλιοπωλείων, νιώθεις συνοδοιπόρος μαζί του με μνήμες κοινές για μια πόλη που δεν έπαψε ποτέ να δίνει τα σημάδια της μέσα στα χρόνια αποκαλύπτοντας κάθε φορά ένα άλλο στρώμα πολιτισμού. Ένα χρονικό της πόλης που το καθιστά ιδιαίτερης αξίας η προσωπική γραφή και η οπτική του Νίκου Βατόπουλου. Η εκτενής βιβλιογραφία που παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου,  όχι μόνον αναδεικνύει την προσεκτική μελέτη που βρίσκεται πίσω από όσα γράφονται εδώ, αλλά λειτουργεί και ως πρόκληση για περαιτέρω ανάγνωση. Μια διαρκής παρατήρηση πάνω στο σώμα της Αθήνας, με διαχρονικά παρόν το παλίμψηστο της μορφής της.

 

Αποσπάσματα

 

Η σχετικότητα του χρόνου είναι ένας οδηγός για να χαμηλώνει η αλαζονεία του παρόντος. Το διαπιστώνω κάθε φορά που βλέπω ένα από τα αστικά ερείπια της σύγχρονης Αθήνας και σκέφτομαι πώς θα ήταν αν μπορούσα να περπατήσω στα ερείπια της πόλης και να δω από κοντά τα ανατιναγμένα κτίρια και τους σωρούς από πέτρες. (σ. 158)

 

 

Σε έναν μοναχικό περίπατο σε ένα δρομάκι της Αθήνας […] θα αναζητήσω εκείνο το αχαρτογράφητο ίχνος, που κάθε φορά θα έχει άλλη μορφή, αλλά γνωρίζω πλέον πως με περιμένει στην επόμενη στροφή, πως υπάρχει πριν από μένα και θα συνεχίσει σαν μια κουκκίδα στον ορίζοντα. (σ. 246)

Διώνη Δημητριάδου