Πόλα Γιαννακοπούλου - Βακιρλή "Τα κατά συνθήκην και μη" Εκδόσεις Βεργίνα Δεκέμβριος 2020 Γράφει ο Κώστας Σταύρου

 

 

Πόλα Γιαννακοπούλου - Βακιρλή

 "Τα κατά συνθήκην και μη"

Εκδόσεις Βεργίνα Δεκέμβριος 2020

Γράφει ο Κώστας Σταύρου

 

Η πρώτη εντύπωση: ο καλαίσθητος εικαστικός σχεδιασμός στο εξώφυλλο της 5^ης συλλογής.

 

- Είναι σύγχρονη ποίηση, μοντέρνα, δίνει λάμψη σε ο,τιδήποτε έχει υπόσταση και δημιουργεί μια προσδοκία να πιστεύουμε πως υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να είναι διαφορετικό, κάτι ιδιαίτερο, ανεπανάληπτο ελπιδοφόρο και αφήνει μια ωραία αίσθηση.

- Είναι ποίηση μη συμβατική, δεν ακολουθεί τις κοινωνικές συμβάσεις, οι οποίες χαρακτηρί-ζονται συνήθως από έλλειψη ουσιαστικού περιεχομένου και ειλικρίνειας. Διαισθάνεται κανείς εύκολα τον διαφορετικό αέρα, που αποπνέουν τα ποιήματα της Πόλας και διαβλέπει μέσα στους στίχους τη ρήξη με την καθεστηκυία αντίληψη των σύγχρονων αστών για τη ζωή στην πόλη μας.

- Η ποίηση είναι λέξεις. Μπορεί  να μη διαθέτουν μουσική τόσο γλυκιά όσο το βιολί του Λέοναρντ Μπερνστάιν, χρώματα τόσο ζωηρά και πλούσια όσο τα ηλιοτρόπια του Βίνσεντ βαν Γκογκ και πλαστική φόρμα τόσο στέρεη όσο ο βιβλικός Δαβίδ του Μικελάντζελο, όμως  στην πένα της Πόλας ακόμη και η καθημερινή γλώσσα μετατρέπεται σε ποιητική.

- Έχει επίγνωση ότι όσο περισσότερες λεπτομέρειες συσσωρεύει κάποιος στην ποίηση, τόσο ακριβώς απομακρύνεται από την πραγματικότητα. Σ’ αυτήν ακριβώς τη θεά της ποίησης, τη λιτότητα ("τα ποιήματα δεν φτιάχνονται με ιδέες, αλλά με λέξεις", για να θυμηθούμε τον Μαλαρμέ) επενδύει η Πόλα και προσδίδει στην πρώτη ύλη των ποιημάτων της, στις λέξεις,  σκέψη, πάθος και πνευματικότητα.             

- Δημιουργείται έτσι στον κριτικό αναγνώστη η επιθυμία, ο ζήλος να αναζητήσει στα "Κατά συνθήκην και μη..." το νέο, το γνήσιο μίτο της ζωής. Αυτό το κίνητρο δε βρίσκεται στον κόσμο, μόνο στην τέχνη.

Νομίζω τελικά ότι η Πόλα θέλει τον αναγνώστη όχι απλώς συνοδοιπόρο της ποίησής της, αλλά αναδημιουργό της ζωής του. Είναι λοιπόν ποίηση δημιουργική και αισιόδοξη.

 

Είναι ποίηση όμορφη και αληθινή.

Διότι η ποιήτρια έχει το θάρρος και αυτοσυστύνεται (στο Αθέατη πλευρά, σ.11). Πόσο μ’  αρέσει τα πράγματα να βλέπω / απ’ την αθέατη πλευρά...

και διαφοροποιείται από ’κείνους (που όλο κοντόφθαλμα θωρούνε καθώς τους συμφέρει)

... και αυτοπροσδιορίζεται ως αντικειμενικός εξωτερικός παρατηρητής (στο Ανέβαινα, σ.12):

Ανέβαινα, όλο ανέβαινα / στην απάτητη κορυφή του ονείρου μου / μέσα από μονοπάτια δύσβατα

... Κι εξαϋλώθηκα, έγινα αστρόσκονη / για να χτιστούνε άλλοι γαλαξίες

- διότι αποποιείται την ευκολία, τη βόλεψη (στο Διπλώματα, σ.14)

Πολύ θυμώνω με τον εαυτό μου / γιατί δεν μ’ έμαθε καθόλου να πουλάω / δεν μ’ έμαθε να χαμογελάω / όταν δεν πρέπει / δεν μ’ έμαθε μετάνοιες να κάνω / και υποκλίσεις δουλόψυχες...

Ω! πόσο βολεμένη θα 'μουνα / σε καναπέδες άνετους / και όμορφα σαλόνια...

- αφηγείται την αλήθεια του κόσμου, που τη θεωρεί συνώνυμο της ελευθερίας (στο Μια πτήση ελευθερίας, σ.31): Με τα πτηνά του ουρανού / ένα πέταγμα μαζί με τους κανόες ελευθερίας / άγραφτους στα φτερά τους / ονειρευόμουνα ... / σε ξένους γαλαξίες να περιπλανηθώ / ... να ενδυθώ γυμνή από πάθη ανθρώπινα /... και στης αλήθειας τα ριζά / να σκάψω ένα μνήμα / του ψέματος την κεφαλή εκεί / παραχώσω.  

- σκύβει βαθιά και διαβάζει τον εσωτερικό κόσμο των ανθρώπων (στο Αντηλιακό, σ.13):

Ένας μικρός θεός βιοπαλαιστής / με πέλμα αχνιστό την άμμο ζωγραφίζει / κάνοντας πιρουέτες. / Φορέματα ινδικά της θάλασσας / πουλάει.../ Πάρε κυρά να στολοστείς, / μ’ ευγενικό χαμόγελο προφέρει.../ Μα η κυρά αδιάφορη τον βλέπει / άπληστα ρουφώντας του ήλιου τη σπιρτάδα / καλά προστατευμένη απ’ το αντηλιακό της.

- στα οκτώ ποιήματα με τίτλο Κατά συνθήκην και μη... έχει πλάσει ήρωες και ηρωίδες, που λειτουργούν λιγότερο ως χαρακτήρες και περισσότερο ως σύμβολα, που εκπροσωπούν καίριες θέσεις του κοινωνικού χώρου και σηματοδοτούνται από την εμφάνισή τους, τους τρόπους τους, τη ζωή που κάνουν, τις προτιμήσεις και τις συμπεριφορές τους, τη μικροψυχία τους ή την αγαθότητά τους αλλά και το ψυχικό τους κόσμο, τις ανομολόγητες συναλλαγές τους. Με λίγα λόγια αποκαλύπτει, αξιοποιώντας και την ειρωνεία το είναι και το φαίνεσθαι σύγχρονών μας ανθρώπων. Είναι τα διαμάντια της συλλογής, αληθινοί και ζωντανοί χαρακτήρες, κοντινοί μας, γείτονές μας.

 

Σε μια εποχή βαθιάς κοινωνικής αλλαγής, επισημαίνει την αδιαφορία της κοινωνικότητας, διαπιστώνει τη χρεοκοπία των αξιών, εικονογραφεί τη διάλυση προσώπων και ιδεών, απομυθοποιεί τις αυταπάτες της γενιάς μας.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα συνθέτει με επιτυχία δύο διαφορετικές τάσεις: τη γοητεία του λυρισμoύ και τις υψηλές ιδέες με την αγάπη για την αλήθεια. Πρέπει να είναι κανείς πολύ ικανός ποιητής για να αφηγηθεί έτσι την αλήθεια του κόσμου. 

- η ποίηση ταυτίζεται με την αδιάλλακτη ατομικότητα του μοναδικού όντος. (στο Τα κατά συνθήκην χαμόγελα, σ.35). Η γλυκιά προσμονή της Ελένης δίνει λάμψη στη φαινομενική λιτότητα του ποιήματος (Επήγαινε στον οδοντίατρο συχνά / πρόβλημα είχε δεν είχε). Τίποτε το θορυβώδες δεν έχει ο χαρακτήρας της. Η πραότητα στη μορφή πηγάζει από τη θέλησή της να είναι ωραία στο υπόλοιπο της ζωής της, αυτό μόνο.

 

Κάθε ποίημα που μας φαίνεται το πλέον φυσικό και απλό προϊόν του ταλέντου της Πόλας είναι αποτέλεσμα ενσυνείδητης προσπάθειας. Και βέβαια έχει αυτεπίγνωση ότι υπηρετεί ένα σκοπό, μεγάλο ή μικρό. Η γλώσσα, ακόμη και με τις πλέον πεζές και καθημερινές λέξεις (ένα χαμόγελο λευκό / ζητάω να μου φτιάξεις / να το πουλήσω ακριβά / εκεί που το αγοράζουν!) είναι ο γονιός κι όχι το τέκνο της σκέψης. Τέτοιες πρωτοποριακές ιδέες στην ποίηση αρνιούνται εμμέσως οποιοδήποτε κάλεσμα στη λογική. Χωρίς αυτή την αλήθεια δεν θα υπήρχε η Ελένη. Η βούληση είναι η ουσία του κόσμου, η βασική αρχή της ζωής. Η Ελένη είναι δυνατή γιατί είναι αποφασισμένη να γευτεί τη μεθυστική γοητεία του ανέφικτου. Τίποτε δεν είναι πιο αληθινό από τις ίδιες μας τις ελπίδες.

Η απόλαυση στην ποίηση βρίσκεται στη λεπτομέρεια, εκεί πρέπει να επικεντρώσει κανείς την προσοχή του. Η ανάγνωση δεν είναι παθητική δραστηριότητα. Εξαρτάται ασφαλώς από τη επιδεξιότητα του ποιητή και από το βαθμό εμπλοκής με τον οποίο συμμετέχει ο αναγνώστης στα πάθη των ηρώων.

 

Λέμε, είναι ωραίο ένα ποίημα.

Τι κρύβει (ή αποκαλύπτει) το λεκτικά και υφολογικά ωραίο ποίημα; Αν αναζητήσουμε τις απαντήσεις θα εκπλαγούμε για το βάθος των ιδεών και το ήθος των κρίσεων. Το "καλό κ’ αγαθό" είναι δόγμα για την τέχνη σε όλες τις εκφάνσεις της. Η αξία ενός πράγματος πολύ περισσότερο ενός έργου τέχνης λογαριάζεται από την ιδέα, την ουσία, και την τεχνική του, όχι από άλλη προστιθέμενη έξωθεν αξία, που είναι εντελώς συμβατική και αυθαίρετη. Στο ποίημα "Η κατά συνθήκην ελευθερία" (σ.22) το σκηνικό της ανέμελης και ανέφελης ζωής των ενοίκων στις τρεις πρώτες στροφές, αμφισβητείται στην τελευταία στροφή με τους λιτούς στίχους ("Έμοιαζ'  ανέφελ' η ζωή" / δίχως πολλές σκοτούρες / και είχαν ύπνο ελαφρύ / σ' αφράτο μαξιλάρι) και καταρρέει εντελώς στους τελευταίους (μα στης κυρίας τ' όνειρο / ερχόταν κάθε βράδυ / σαν παρουσία τυρανική / η παιδική της φίλη / τότε που σεργιανίζανε / ανέμελα κορίτσια / πλάι στο κύμα του γιαλού / πιασμένα χέρι χέρι.) Ισχυρή αντίθεση με απλές εικόνες που αποκαλύπτουν την απτή πραγματικότητα: το πολυτελές φρούριο-κατοικία είναι ψευδαίσθηση πλούτου, χωρίς να είναι οι ίδιοι πλούσιοι συναισθηματικά. Γι’ αυτό επιζητούν οι ένοικοι, μέσω της επίδειξης του πλούτου, κοινωνικό image, εύκολο χρήμα, προκλητική επίδειξη, αλλά εισπράττουν ηθική χρεοκοπία.

 

Κώστας Σταύρου, 14 Ιανουαρίου 2021