Η καμηλοπάρδαλη Χαραλαμπία Μάκης Τσίτας Εικονογράφηση: Σάντρα Ελευθερίου Εκδόσεις Μεταίχμιο

 

Η καμηλοπάρδαλη Χαραλαμπία

Μάκης Τσίτας

Εικονογράφηση: Σάντρα Ελευθερίου

Εκδόσεις Μεταίχμιο

 

Ένα παραμύθι με τρεις προεκτάσεις

Τα παραμύθια έχουν ξεχωριστή αξία ως είδος λογοτεχνικής γραφής, καθώς αποτελούν τον εύσχημο τρόπο να εξοικειωθούν τα παιδιά με τον κόσμο που τα περιβάλλει και τις κοινωνικές συντεταγμένες, συμβατικά αποδεκτές από τους ενήλικες. Κι αν όλο αυτό φαίνεται να είναι οριοθετημένο και δεσμευτικό, ας σκεφθούμε πόσο η τέχνη των παραμυθάδων μπορεί να μεταπλάσει μια ιστορία σε εικόνα μαγική με πολλαπλές εκδοχές ανάγνωσης· αυτή είναι και η ειδοποιός διαφορά που τοποθετεί ένα παραμύθι σε ένα άλλο επίπεδο επιτρέποντας ταυτόχρονα στον σχολιασμό να προχωρήσει βαθύτερα.

Ο Μάκης Τσίτας, εξαίρετος πεζογράφος με ιδιαίτερο ύφος που τον έχει καταξιώσει στον χώρο της λογοτεχνίας ως έναν από τους καλύτερους γραφιάδες (με ιδιαίτερα θετικό πρόσημο η λέξη), έχει δώσει παράλληλα και έξοχα δείγματα γραφής (24 βιβλία) στον χώρο  του παραμυθιού – απαιτητικό είδος σε κάθε περίπτωση. Στο πιο πρόσφατο παραμύθι του με τον τίτλο «Η καμηλοπάρδαλη Χαραλαμπία» παρουσιάζει  μια ιστορία που σε ένα πρώτο επίπεδο αφορά τη ζωοφιλία, καθώς ο ήρωάς του, ο μικρός Αλέξανδρος, μοιράζεται τη ζωή του με ένα κατοικίδιο θεωρώντας τον εαυτό του πολύ ευτυχή για τη συνύπαρξή του με τη Χαραλαμπία – ίσως ακόμη πιο ευτυχή που το δικό του κατοικίδιο είναι τόσο ξεχωριστό: μια καμηλοπάρδαλη! Αν μείνουμε σ’ αυτή την πρώτη ανάγνωση της ιστορίας, πρόκειται για μια θεματική που πολλά παραμύθια αγαπούν, προσελκύοντας έτσι και το ενδιαφέρον των μικρών παιδιών.

Ωστόσο, η ιστορία πηγαίνει ακόμη πιο πέρα. Πώς πρέπει να συμπεριφέρεται ένα μικρό παιδί προς το αγαπημένο του κατοικίδιο; Είναι σε θέση να κατανοήσει πως πρόκειται για μια οντότητα ξεχωριστή, με δικαιώματα, με δεδομένη από τη φύση την ανεξαρτησία και την απαίτηση (ναι, την απαίτηση) να ζήσει στο ταιριαστό με αυτήν περιβάλλον; Ο μικρός Αλέξανδρος κάνει ό,τι μπορεί για να εξασφαλίσει στη Χαραλαμπία όσα ο ίδιος θεωρεί απαραίτητα· είναι όμως αρκετά; Πώς μπορεί να ζήσει ελεύθερη μια καμηλοπάρδαλη, που και μόνον το ύψος της προξενεί προβλήματα; Ας αφήσουμε τις ζημιές που κάνει άθελά της και προκαλεί την οργή των γειτόνων – δεν έχουμε αυταπάτες, δεν είναι πολλοί όσοι αληθινά αγαπούν τα ζώα. Όταν ο Αλέξανδρος κατανοήσει ότι το περιβάλλον μέσα στο οποίο θέλησε να εγκλωβίσει τη Χαραλαμπία δεν είναι το κατάλληλο, θα κάνει τα αδύνατα δυνατά για να την οδηγήσει στον φυσικό της χώρο, την Αφρική. Σ’ αυτό το επίπεδο ανάγνωσης αξίζει να σταματήσουν όσοι βλέπουν το κατοικίδιό τους μόνο ως συμπλήρωμα της ζωής τους ικανοποιώντας τις δικές τους ανάγκες  και αγνοώντας τις δικές του.

Η ιστορία της Χαραλαμπίας έχει, όμως, κι ένα τρίτο επίπεδο ανάγνωσης. Ίσως το πιο ενδιαφέρον. Πόση αξία αποκτά το γεγονός ότι το κατοικίδιο του Αλέξανδρου δεν είναι ένα από τα συνήθη γατάκια, σκυλάκια κ.λπ.; Μπορεί η έννοια της διαφορετικότητας (τόσο αναγκαίο να αποτελέσει κομμάτι της συνείδησης του μικρού παιδιού) να παρουσιασθεί μέσα από ένα παραμύθι; Εδώ έχουμε τη διαφορετικότητα να παρουσιάζεται και ως προς την επιλογή της καμηλοπάρδαλης ως κατοικίδιου αλλά και ως εναλλακτική οπτική απέναντι στα δικαιώματα των φυσικών όντων – μια άλλη εικόνα που καταργεί την οίηση της ανθρώπινης μοναδικότητας και αναγνωρίζει τα ίσα δικαιώματα σε όλα τα όντα. Κι αν θέλουμε ακόμη να το προεκτείνουμε, αναδεικνύεται ο άνθρωπος ως προστάτης των δικαιωμάτων αυτών, αφού η λογική του ικανότητα (αν φυσικά χρησιμοποιηθεί σωστά) μπορεί να δώσει τις δέουσες λύσεις.

Ένα πολυεπίπεδο  επομένως, παραμύθι που ανταποκρίνεται με τον καλύτερο τρόπο στις απαιτήσεις του είδους προετοιμάζοντας το  μικρό παιδί για έναν κόσμο που η διαφορετικότητα δεν είναι αυτονόητα αποδεκτή, δείχνοντας ταυτόχρονα τον τρόπο που πρέπει να αντιμετωπίζεται σε πνεύμα ισότητας.

Το παραμύθι συνοδεύεται από μια υπέροχη εικονογράφηση (Σάντρα Ελευθερίου) που παρουσιάζει  με τον εικαστικό της τρόπο σελίδα τη σελίδα την ιστορία του Αλέξανδρου και της καμηλοπάρδαλης Χαραλαμπίας. Από κάθε άποψη μια εξαιρετική έκδοση.

Διώνη Δημητριάδου

 

Ο Μάκης Τσίτας γεννήθηκε το 1971 στα Γιαννιτσά. Πήρε πτυχίο δημοσιογραφίας και συνεργάστηκε με ραδιοφωνικούς σταθμούς στη Θεσσαλονίκη. Από το 1994 ζει μόνιμα στην Αθήνα και εργάζεται στον χώρο των εκδόσεων. Ήταν αρχισυντάκτης του λογοτεχνικού περιοδικού Περίπλους (1994-2005) και συνεκδότης και διευθυντής του περιοδικού για το βιβλίο Index (2006-2011). Από το 2012 διευθύνει το ενημερωτικό site για το βιβλίο και τον πολιτισμό Diastixo.gr. Λογοτεχνικά κείμενά του έχουν συμπεριληφθεί σε ανθολογίες, έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά και εφημερίδες κι έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Έργα του σκηνοθέτησαν η Ρούλα Πατεράκη (Δημοτικό Θέατρο Πειραιά), η Έρση Βασιλικιώτη ("Θέατρο των Καιρών", Αθήνα), η Σοφία Καραγιάννη (Θέατρο "Vault", Αθήνα), η Taru Makela (Christine and Goran Schildt Foundation, Φινλανδία), ο Alexandru Mazgareanu (Θέατρο "Nottara", Ρουμανία). Στίχους του μελοποίησαν ο Γιώργος Σταυριανός, ο Τάκης Σούκας και η Τατιάνα Ζωγράφου. Έχει εκδώσει 23 βιβλία για παιδιά και 3 για ενήλικες. Για το μυθιστόρημά του "Μάρτυς μου ο Θεός" έλαβε το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2014 (European Union Prize for Literature) και τιμήθηκε από τον Δήμο Αθηναίων, τον Δήμο Πέλλας, τον Δήμο Έδεσσας, τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Έδεσσας και την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Το "Μάρτυς μου ο Θεός" κυκλοφορεί σε 11 ευρωπαϊκές γλώσσες. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

 

Η Σάντρα Ελευθερίου σπούδασε γραφικές τέχνες και από το 2004 εργάζεται ως εικονογράφος, έχοντας συνεργαστεί με μια πλειάδα εκδοτικών οίκων. Το έργο της έχει διακριθεί αρκετές φορές, έλαβε τρεις φορές το Κρατικό Βραβείο Εικονογράφησης του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου, εκπροσώπησε την πατρίδα της στην Τιμητική Λίστα του ΙΒΒΥ 2012 και είναι υποψήφια για το Βραβείο Άντερσεν 2020. Διετέλεσε μέλος της Κριτικής Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Εικονογράφησης και ήταν υποψήφια για το Βραβείο Μαντάμ Φιγκαρό – Γυναίκες της Χρονιάς 2018, στην κατηγορία δημιουργός. Παράλληλα με την εικονογράφηση ασχολείται και με τη συγγραφή, όπου επίσης έχει βραβευτεί.