Θηριόμορφοι
μυθιστόρημα
Έλενα Μαρούτσου
φωτογραφίες:
Laura Makabresku
εκδόσεις
Πόλις
το θηρίο μέσα μας
Αυτοί οι θηριόμορφοι άνθρωποι ήταν εξαιρετικά
εντυπωσιακοί: το ζωώδες κεφάλι τους έμοιαζε να τους ταιριάζει, να τους
ολοκληρώνει ή –πώς να το πω;– να τους αποκαλύπτει. (σ. 55).
Οι Θηριόμορφοι της Έλενας Μαρούτσου,
αποκαλυπτικοί και αυτοί ως έμπνευση και γραφή, απαιτούν από τον αναγνώστη τους
τη δύσκολη παραδοχή πως η ανθρώπινη φύση ίσως βρίσκει την ολοκλήρωσή της
βαδίζοντας προς τα πίσω, προς τις απαρχές της δημιουργίας, εκεί που το ζωώδες
ένστικτο με έναν απολύτως φυσικό τρόπο καθοδηγούσε την πορεία από τη ζωή στον
θάνατο. Προκλητική η παραδοχή αυτή, καθόσον αναιρεί αιώνες λογικών
επιχωματώσεων και ένα γερό (όπως αποδεικνύεται από τη μακροημέρευσή του)
χτίσιμο μιας κατά σύμβαση κοινωνίας στα θεμέλια του ορθολογισμού. Ωστόσο, η
Έλενα Μαρούτσου στη μέχρι τώρα συγγραφική της διαδρομή ουδέποτε ήταν κοινότοπη
στη θεματική της, όπως επίσης ουδέποτε φάνηκε επιφυλακτική στη μορφή με την
οποία την απέδωσε. Πρόκειται για μια ιδιαίτερη συγγραφική φωνή, που δύσκολα
(ευτυχώς) κατηγοριοποιείται, καθώς επιμένει να ξεχωρίζει με το δικό της φως
μέσα στο κατά τόπους θολό πεδίο της μεγάλης αφήγησης.
Στον αφηγηματικό
πυρήνα βρίσκονται δύο πρόσωπα, ο Σπύρος, ο Έλληνας καθηγητής λογοτεχνίας σε μια
καθοριστική στιγμή της ζωής του, διαλυμένος συναισθηματικά, και η Μαριάννα, Ιταλίδα
ηθοποιός. Οι δυο τους θα συναντηθούν σε ένα ξενοδοχείο στην Κρακοβία και θα
συνδεθούν σε μια αινιγματική σχέση από κάθε άποψη – λες και ένα γερό νήμα τους
κρατά μαζί με απροσδιόριστη την αφετηρία του και άγνωστη την κατάληξή του. Κάτω
από αυτό το πρίσμα μοιάζει να είναι δύο περσόνες ικανές επεκταθούν πέρα από τη
μυθοπλαστική τους υφή και να εκφράσουν εν συνόλω τη δυαδική ανθρώπινη σχέση –
ενδιαφέρον αυτό από κάθε άποψη, όπως επίσης ενδιαφέρουσα η εναλλαγή της αφηγηματικής
φωνής από τον άνδρα στη γυναίκα, για να
καταλήξει στον παντογνώστη αφηγητή που θα ενσωματώσει την ευφυή πολυφωνία σε
μία και μόνον ισχυρή και εξ αρχής επινοητική των πάντων φωνή, που θα αγκαλιάσει
όλη την αναγνωστική εμπειρία.
Είμαι ο παντογνώστης αφηγητής. Είμαι πανταχού παρών
αλλά όχι ταυτόχρονα. Απλώς πετάω εδώ κι εκεί. […] Θα με
κάλυπτε ένας όρος αμφισεξουαλικός. Ένα φουστάνι με γραβάτα. Ένα δωμάτιο
δίπορτο. ‘ένα γένος ουδέτερο και μαύρο. […] Εγώ είμαι εδώ για να αφηγηθώ την ιστορία. να φωτίσω πλευρές της που
έμειναν στο σκοτάδι. Γιατί είμαι από σκοτάδι εγώ. Εγώ ειμί το σκότος το μαύρο.
Ο ιδανικός από μηχανής θεός. (σ.201)
Τα ψυχικά τραύματα
των ηρώων, της κεντρικής ιστορίας αλλά και των διαφορετικών προσώπων στις
εγκιβωτισμένες αφηγήσεις, εξακτινίζονται πέρα από τη μυθοπλασία και αφορούν
πλέον τον κάθε έναν αποδέκτη της γραφής, που ανακαλύπτει προσωπικά του βιώματα,
ερμηνεύει τη δική του οπτική στις ερωτικές σχέσεις μέσα από τον διάχυτο (ζωώδη
συχνά) ερωτισμό του βιβλίου, βρίσκει τον κοινό τόπο της ιστορικής μνήμης
αγγίζοντας τις ναζιστικές θηριωδίες κατά των Εβραίων, επανατοποθετεί τα
δεδομένα του ανοίγοντας να παράθυρα θέασης του κόσμου.
Στη συνολική
πρόσληψη του βιβλίου συντελούν οι φωτογραφίες της Laura Makabresku, οι οποίες
συνοδεύουν το κείμενο αποδίδοντας με εικαστικό τρόπο το νόημα των λόγων.
Πρόσωπα με την ανθρώπινη και ζωώδη μείξη των χαρακτηριστικών τους, που στην
απόλυτη αισθητικά συνύπαρξή τους ενέπνευσαν στη συγγραφέα την πολύμορφη αυτή
ιστορία. Πολλά παραμυθιακά στοιχεία (άλλωστε ευκταίος ο
παραμυθητικός/παρηγορητικός χαρακτήρας της λογοτεχνικής γραφής είτε αφορά τον
δημιουργό είτε τον αποδέκτη), αναγκαίος ο διάσπαρτος συμβολισμός που προκαλεί
για τη σύζευξη των δύο, του συμβόλου και του ερμηνευτικού κώδικα, πλήθος
επιμέρους στοιχείων για εσωτερίκευση του νοήματος και πολλαπλές ερμηνευτικές
προσεγγίσεις. Ακόμα και αποσπασματικά να διαβαστεί, σαν να πρόκειται για fragmenta, θραύσματα πολύτιμου αγγείου μέσα στον χρόνο που
αποζητά την αναγνωστική πρόσληψη, ακόμα
κι έτσι λειτουργεί αγγίζοντας στιγμές ζωής ή (μακάρι) μια συνολική θεώρησή της.
[…] τους διακατείχε η αθώα επιθυμία να λυγίσουν
τα σίδερα του κλουβιού τους – αθώα γιατί αγνοούσαν πως έξω από το κλουβί υπήρχε
ένα μεγαλύτερο κλουβί, κάτι που συνειδητοποίησαν έντρομοι όταν έπεσε το
καθεστώς […] ο καπιταλισμός τους
έβγαλε από το κλουβί για να τους αφήσει ελεύθερους σε έναν ζωολογικό κήπο, όπου
σπαράσσονταν μεταξύ τους μικρά πουλιά και άγρια θηρία. (σ.49)
Με ανοιχτά τραύματα,
με κυρίαρχο το πάθος, με ακραίες εκδηλώσεις ενστίκτων, με τον έρωτα να προσεγγίζει
τον θάνατο ως άλλο προσωπείο του, τη ζωή να μεσολαβεί κάθε φορά για να
υπενθυμίζει τις λεπτές και επίφοβες ισορροπίες αποτελώντας και αυτή μια άλλη
όψη θανάτου, όχι μόνο ως φυσική κατάληξη των πάντων αλλά ως την ενσωμάτωση των
χαρακτηριστικών του μέσα της, με διαρκή την τάση για απελευθέρωση από όποια
δεσμά κρατούν το σώμα και την ψυχή δέσμια, με το σταθερό, σωτήριο νήμα (αν και αόρατο σαν σωστική λέμβος να
διασώζει μια άλλη θέα στον κόσμο, να συνδέει εικόνες και λόγια σε αγαστή
συμπόρευση), με τη ζωώδη φύση να αναδύεται μέσα και πάνω από την ανθρώπινη είτε
με τρομακτική μορφή απειλώντας με κατάρρευση το λογικό οικοδόμημα είτε σαν
θηρίο/σωτήριος δαίμονας να καταξιώνει τα πιο αρχέγονα ένστικτα αποσείοντας
αιώνες ανθρώπινης ενοχής – εν συνόλω ένα απρόσμενο βιβλίο σε μια εξαιρετικής
αισθητικής έκδοση, προκλητικό ως τα όρια της αναγνωστικής ανοχής· γι’ αυτόν
ακριβώς τον λόγο σπουδαίο.
Διώνη Δημητριάδου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου