Στα ίχνη της Christophe Boltanski μετάφραση: Μιχάλης Μητσός εκδόσεις Πόλις η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

 

Στα ίχνη της

Christophe Boltanski

μετάφραση: Μιχάλης Μητσός

εκδόσεις Πόλις

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Τα πολλαπλά κάτοπτρα μιας παρακολούθησης • Fractal (fractalart.gr)

 

τα πολλαπλά κάτοπτρα μιας παρακολούθησης

 

Όλα τη συνέδεαν με το νουάρ μυθιστόρημα, με ένα νουάρ σύμπαν, με μια λογοτεχνία  που αποσκοπεί λιγότερο στο να λύσει ένα αίνιγμα από το να δείξει τη μαυρίλα της κοινωνίας. (σ. 105). Καμιά φορά μέσα σε λίγες λέξεις συμπυκνώνεται όλο το νόημα ενός βιβλίου. Έτσι κι εδώ ο Boltanski εύστοχα συνδέει την εικόνα της  μητέρας του, τα ίχνη της οποίας τώρα που πέθανε αναζητά μέσα από μνήμες, αντικείμενα και κυρίως μέσα από το μυθιστόρημα που εκείνη έγραφε, με τον εαυτό του αποδίδοντας την αναπόφευκτη νουάρ ατμόσφαιρα και της δικής του ιστορίας. Ταυτόχρονα όμως παρουσιάζει, με όχημα τη σκέψη του ήρωά του, τη θέση του για έναν από τους σημαντικότερους ρόλους της λογοτεχνίας: μέσα από τη μυθοπλασία, που αφορά συγκεκριμένα πρόσωπα και καταστάσεις, προεκτείνει και μεγεθύνει την εικόνα, ώστε να φανεί το ευρύτερο κοινωνικό πρόβλημα, να συμπεριλάβει όσο το δυνατόν περισσότερες αναγνωστικές προσλαμβάνουσες, χωρίς στην πραγματικότητα να απαντά σε ερωτήματα, αντιθέτως να τα δημιουργεί.

Εν προκειμένω, ο ήρωας του βιβλίου, δημοσιογράφος στο επάγγελμα, αναζητώντας το πραγματικό πρόσωπο της χαμένης μητέρας του (και γνωρίζοντας πως έχει την ελευθερία να το πλάσει όπως θέλει) την εγκιβωτίζει μέσα στο περιβάλλον της σε τόπο και χρόνο, κατορθώνοντας έτσι να δώσει και μια αποτύπωση της εποχής· την παρακολουθεί από τα φοιτητικά της χρόνια που συνδέθηκε με ακροαριστερές οργανώσεις για να βοηθήσει κατατρεγμένους επαναστάτες του πολέμου της Αλγερίας, τη βλέπει να συμμετέχει στις διαδηλώσεις τον Μάη του ’68, φθάνοντας ως την απόληξή της σε ένα διαμέρισμα γεμάτο από καπνούς του Γκωλουάζ, πάνω από τις σελίδες του μυθιστορήματος που δεν έμελλε ποτέ να ολοκληρωθεί· ένα ανερμήνευτο κενό ανάμεσα στην έντονη πολιτική δραστηριότητα και στην εθελούσια απομόνωση. Τα πρόσωπα που τη γνώρισαν, οι τόποι που την καθόρισαν, όλα μαζί και κυρίως τα ίδια τα γραπτά της (είμαστε όσα γράφουμε;) θα τον καθοδηγήσουν στο να χτίσει λιθαράκι λιθαράκι μια εικόνα που ίσως να αποδίδει τη μορφή της ίσως και όχι. Ποιος, αλήθεια, μπορεί να προσπελάσει τον κόσμο του άλλου, ακόμη κι αν αυτός είναι ο ίδιος ο γονιός του; Τον γνωρίζει (όσο τον γνωρίζει) ως ενήλικα αγνοώντας παντελώς πώς ακριβώς υπήρξε στη νεότητά του. Ο Boltanski κινούμενος σε δύο χρονικά επίπεδα, διασπώντας την ευθύγραμμη αφήγηση, θα συνδέσει το δικό του παρόν με το παρελθόν της μητέρας του σε μια προσπάθεια αυτά τα δύο να αλληλοερμηνευθούν. Στην ουσία είναι καταδικασμένη η αποτύπωση της εικόνας να μείνει λειψή, όπως και οι μνήμες αποσπασματικά αποδίδουν ψήγματα προσώπου, όπως τα κείμενα που μείναν εν τέλει μισά. Ο ήρωας, ένας θεατής που έχει παγιδευτεί με τη σειρά του στις συγκλίνουσες δέσμες των βλεμμάτων, θα πει, καθώς φέρνει στον νου του τον πίνακα του Βελάσκεθ Δεσποινίδες των τιμών, με την αντανάκλαση του καθρέφτη και το βάθος πεδίου να δημιουργεί τις πολλαπλές εκδοχές των βλεμμάτων. Ένιωθα κι εγώ κλεισμένος σε έναν παραδόξως παρόμοιο συνδυασμό, σαν να με προσείλκυε παρά τη θέλησή μου αυτό το παλάτι των κατόπτρων. Η μητέρα μου με είχε ρουφήξει στο απύθμενο πηγάδι της. […] Κι εγώ την παρατηρούσα, περίμενα ένα σημάδι από κείνη, μια επιδοκιμασία που δεν ερχόταν. Προσπαθούσα να κερδίσω την εμπιστοσύνη της και να ξεδιαλύνω το μυστήριό της. Δεν έπαψα ποτέ να την παρακολουθώ. (σ.293, 294).

Έρευνα κερδισμένη όσο και ατελής, με αχνά διακρινόμενη τη μορφή της μητέρας μέσα από τους καπνούς των γαλλικών τσιγάρων. Ατμοσφαιρική, ψυχαναλυτική ιστορία σε δύο ρόλους, της μητέρας, χαμένης μέσα στη συσκότιση που η ίδια επέλεξε για τη ζωή της, και του γιου που ανασυνθέτει την εικόνα της δημιουργώντας στην ουσία ένα μυθιστόρημα γι’ αυτήν, με την αλήθεια και την επινοητική  μυθοπλασία σε άρρηκτη (επίσης αξεδιάλυτη) σχέση. Ένα σπουδαίο μυθιστόρημα μεταφερμένο στην ελληνική γλώσσα από τον Μιχάλη Μητσό, που ως μεταφραστής απέδωσε το κλίμα της αναζήτησης που κυριαρχεί στην ιστορία και πρόσφερε κατατοπιστικές σημειώσεις στο τέλος του βιβλίου.

 Διώνη Δημητριάδου