Βηματισμοί Πεζοπορίες στο άστυ Ένα δοκίμιο Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς Εκδόσεις Άγρα η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

 

Βηματισμοί

Πεζοπορίες στο άστυ

Ένα δοκίμιο

Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς

Εκδόσεις Άγρα

η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

«Βηματισμοί – Πεζοπορίες στο άστυ» του Αλέξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά (κριτική) – Η γοητεία της περιδιάβασης 

Η γοητεία της περιδιάβασης

 

Τα λόγια του Σενέκα στην προμετωπίδα («Η φύση μάς έδωσε τα πόδια για να περπατάμε και τα μάτια για να βλέπουμε») προετοιμάζουν τη διττή περιδιάβαση μέσα στο αστικό τοπίο, όπως την καταγράφει ο Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς (αρχιτέκτων, πολεοδόμος και ιστορικός της πολεοδομίας) στο πρόσφατο δοκίμιό του, στην καλαίσθητη έκδοση της Άγρας. Διττή η περιδιάβαση, καθώς αφενός αναπτύσσεται ένας «διάλογος» του σώματος με τον χώρο, αφετέρου η σκέψη προκαλείται για το δικό της ταξίδι. Ο Βενετάς εντάσσει στις δικές του σκέψεις χωρία είκοσι τριών συγγραφέων από την ελληνική και διεθνή γραμματεία –σαν ένα «αντιφώνημα»– δημιουργώντας έτσι ένα πολυφωνικό σύνολο από διασταυρούμενες εντυπώσεις και γνώμες. Σκέψεις του Μπωντλαίρ, του Παπαδιαμάντη, του Βάρναλη, του Σεφέρη, του Ροΐδη, του Βάλζερ, του Πόε, του Φουριέ, του Γκαίτε, κ. α. Διαβάζοντας νιώθουμε πως δίπλα στη φυσική συνθήκη του βηματισμού πορεύεται στοχαστικά και η ψυχική.

Μια ενδιαφέρουσα, διαφορετική θέα στην καθημερινότητα της κίνησης, μια περιπλάνηση που διακόπτει την αναγκαστική μετακίνηση για να εντάξει με τον πανάρχαιο φυσικό τρόπο το σώμα μέσα στον χώρο. Οι άνθρωποι στο δοκίμιο αυτό δεν περπατούν απλώς, μοιάζει να μετρούν τη γη με τα βήματά τους, διαφοροποιώντας την κίνησή τους αναλόγως, αν είναι ημέρα ή νύχτα, αν ο χώρος είναι οικείος ή πρωτόγνωρος, αν συνυπάρχουν και άλλοι («πλήθος, το καλούμενον βάναυσον», κατά τον Αριστοτέλη) ή πρόκειται για μοναχικό περίπατο, προσαρμόζοντας τον βηματισμό τους στις ιδιομορφίες του εδάφους, τη διάρκεια της πορείας. Είναι στην ουσία παρατηρητές, κατά τον Μπωντλαίρ «πρίγκιπες» που χαίρονται την ανωνυμία τους. Θαυμάζουν το τοπίο που μεταμορφώνεται από τις εναλλαγές του φωτός. Δέχονται τα μηνύματα του κόσμου γύρω τους, συνδυάζοντας τη φυσική άσκηση με τον στοχασμό.

Αυτός ο πλάνης, ο flâneur, συνειδητοποιεί πόσο ανάστροφα βρίσκεται μέσα στον σύγχρονο κόσμο, καθώς περιφέρεται ασχολούμενος «με έργα ουχί παραδεδεγμένης χρησιμότητος», όπως τον ορίζει ο Παπαδιαμάντης, έχοντας αντιστρέψει την έννοια του χρήσιμου από στενά και υλικά ωφελιμιστικό σε ό,τι χαροποιεί τον ίδιο, σε ό,τι εμπλουτίζει τη σκέψη του. Η πορεία του δεν έχει κάποιο στόχο, ως τέλος, αυτή η ίδια η πορεία είναι ο στόχος. «Θυραυλείν και πλανάσθαι», κατά τον Πλάτωνα, ή απλώς «Δρομοπάθεια», κατά τον Βάρναλη. Δεν ενδιαφέρεται για τίποτα άλλο παρά μόνο να γνωρίσει ό,τι συναντά· δεν στοχεύει στην κτήση των πραγμάτων αλλά, με ελεύθερη σκέψη, στη γνώση τους. Ο περιπλανητής χαίρεται την αποκοπή του από την ανάγκη.

Θα καταγράψει, ωστόσο, και βηματισμούς αναγκαστικούς, όπως αυτούς των μεταφορέων, των εργαζομένων προς και από τη εργασία τους, θα προσεγγίσει την ψυχοσύνθεσή τους, σε αντιπαράθεση με αυτήν του θιασώτη της περιδιάβασης.

Σε ένα ξεχωριστό κεφάλαιο διαβάζουμε εμπειρίες από βηματισμούς του συγγραφέα, διάσπαρτες μέσα στα χρόνια (από το 1944-2024),  εν είδει ένθετου, μετά από την ανάλυση της λειτουργικότητας των μετακινήσεων που προηγήθηκε. Έτσι θα δούμε τη γοητεία ενός περίπατου στα υψώματα του Προφήτη Ηλία παραμονές του ελληνοϊταλικού πολέμου, νεανικές παρελάσεις λίγα χρόνια μετά, πολιτικές πορείες και διαδηλώσεις, περιηγήσεις στην Πλάκα, επισκέψεις στα κοιμητήρια (μια σιωπηλή προσκύνηση), ακόμα και περίπατο του περιορισμού, με μετρημένα τα βήματα «κατ’ οίκον».

Το δοκίμιο του Βενετά επιχειρεί να δείξει πώς μπορούμε να ζούμε «αδιαμεσολάβητα» μέσα στη  πραγματικότητα, ενώπιος ενωπίω. Να γνωρίσουμε το υπαρκτό και όχι το εικονικό, που μας προσφέρεται αβίαστα και απρόσκοπτα. Από εκεί που με τα σύγχρονα μέσα της τεχνολογίας μπορούμε να βρισκόμαστε οιονεί παντού, μας μεταφέρει την ξεχωριστή αίσθηση βίωσης μιας φυσικής παρουσίας, στη θέση της δυνητικής virtual. Πέρα, όμως, και από αυτό, πρόκειται για ένα δοκίμιο με ζωντανό λόγο, που διαβάζεται προσφέροντας κίνητρα για σκέψη. Κατορθώνει να μεταφέρει τη γοητεία της περιδιάβασης ως κίνητρο για μια ζωή πιο φυσική. Ο άνθρωπος μέσα στον χώρο του, όπως από πάντα ήταν, μόνο που χρειάζεται να τον νιώσει σαν δικό του χώρο εν αναπτύξει.

 

Διώνη Δημητριάδου

 

Απόσπασμα

 

Το υποκείμενο , η ανθρώπινη μονάδα βαπτισμένη στην πραγματικότητα της δράσης και της αντιπαράθεσης με τον κόσμο «εκ του «σύνεγγυς». Με την άσκηση του βηματισμού, με την πεζοπόρο μετακίνησή μας πάνω στο έδαφος, την γη που μας φέρει, βεβαιώνουμε κατά τον πιο ενεργό τρόπο την άμεση παρουσία μας σε ένα πραγματικό και όχι δυνητικό παρόν. Βαδίζω και αισθανόμενος ότι βαδίζω υπάρχω. (σσ. 86-87).