Μαλαματένια λόγια
Αυτοβιογραφική
αφήγηση
Μάνος Ελευθερίου
Καταγραφή-Επιμέλεια:
Σπύρος
Αραβανής-Ηρακλής Οικονόμου
Εκδόσεις Μεταίχμιο
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Vakxikon.gr
Η προφορική
εξιστόρηση μιας ζωής σπουδαίας
Έχουμε επί μακρό χρονικό διάστημα ενσωματώσει στη ζωή
και στα βιώματά μας τους στίχους του Μάνου Ελευθερίου, όχι μόνο ως εκλεκτά
ακούσματα αλλά ως προσωπικές μας μαρτυρίες – γνωστό πόσο λειτουργικά επινοητική
παραστάσεων ζωής γίνεται συχνά η τέχνη. Τώρα δίνεται η ευκαιρία να τον
γνωρίσουμε μέσα από την προσωπική του αφήγηση ζωής (και τι ζωής!), όπως με τη
μορφή μιας μακράς εξομολόγησης την κατέγραψαν οι δύο συνομιλητές του, ο φιλόλογος
και ποιητής Σπύρος Αραβανής, και ο
Ηρακλής Οικονόμου, πολιτικός επιστήμονας, που επί τρία χρόνια (2010-2013) κάθε
Κυριακή τον επισκέπτονταν στο σπίτι του και τον άκουγαν να αφηγείται. Απλός και λιτός ήταν
στην καθημερινότητά του ο Ελευθερίου, και με την ίδια ανεπιτήδευτη απλότητα
ξετυλίγει τα χρόνια του, μιλώντας για όλα: τα παιδικά του χρόνια, τις πρώτες
γραφές του, τα τραγούδια του, τη σχέση του με την ποίηση, το θέατρο, τις φιλίες
του, τη στάση του απέναντι στον κόσμο του θεάματος αλλά και στη ζωή γενικότερα·
χωρίς υπερβολές, χωρίς ίχνος οίησης, με την ταπεινότητα και τη σοφία των
σπουδαίων ανθρώπων, που ξέρουν πως το έργο τους μιλάει πιο καθαρά από την όποια
δική τους άστοχη ή φλύαρη αυτοεκτίμηση. Πώς έβλεπε τους νεότερους δημιουργούς
εγκλωβισμένους στην ιδιώτευσή τους και αδύναμους να μιλήσουν με ευθύτητα και
ουσία για τον πάσχοντα άνθρωπο (Μπορούν
οι νέοι συνθέτες των είκοσι, είκοσι πέντε ετών να πιάσουν τον παλμό των
ανθρώπων του σημερινού περιθωρίου; Δεν μπορούν, σ.102). Πώς αξιολογούσε τη
σωστή κριτική αποτίμηση του έργου προσδίδοντας στον κριτικό τα χαρακτηριστικά
της γενναιοδωρίας, της γνώσης και της λεβεντιάς. Πώς ο ίδιος δημιουργούσε
αφουγκραζόμενος τον παλμό των ανθρώπων (Μου
μετέφεραν την εμπειρία τους και πάνω εκεί έγραφα και τα κοινωνικά τραγούδια και
τα πολιτικά. Έτσι έγραψα τα τραγούδια, με σήματα από κάστες ανθρώπων
παραδαρμένων, σ. 103). Είναι σημαντικό το γεγονός ότι οι δύο καταγραφείς
και επιμελητές δεν κατέθεσαν όσα άκουσαν επεμβαίνοντας κατόπιν (παρά μόνο για
να χωρίσουν σε μέρη το υλικό), προκειμένου να δομήσουν μια βιογραφική σύνθεση επιστημονικών
αξιώσεων, που θα καταργούσε την αξία της προφορικότητας, αλλά άφησαν τη ρέουσα
μνήμη να αποδώσει μόνη της τη φυσιογνωμία του προσώπου με τον καλύτερο τρόπο.
Αναδρομικές και πρόδρομες αφηγήσεις, εγκιβωτισμένες ιστορίες, σκέψεις και
θεωρήσεις, όλα μαζί και το καθένα με το δικό του αφηγηματικό βάρος, ικανά να
συνθέσουν την πληρέστερη ως τώρα εικόνα που έχουμε για τον δημιουργό.
Αυτό που αποκομίζεις διαβάζοντας δεν είναι τόσο το
πλήθος των πληροφοριών (πολύτιμο ωστόσο και αυτό), και η απρόσκοπτη πρόσβαση σε
μια εποχή ολόκληρη με τους ανθρώπους της και τα γεγονότα που την καθόρισαν, όσο το ήθος του ανθρώπου, τη σεμνότητα, την
ορθοκρισία απέναντι σε καταστάσεις και συμπεριφορές, την κοινωνική ευαισθησία
και το αλάνθαστο πολιτικό κριτήριο (Αν
και ενστερνιζόμουν τις ιδέες της
Αριστεράς, οι άνθρωποι με κράτησαν μακριά από την οργανωμένη ένταξη σε αυτήν,
σ. 122). Όλα αυτά που αποτέλεσαν το υπόβαθρο για να γραφτούν οι στίχοι του και
γρήγορα να γίνουν κτήμα του λαού που τους τραγούδησε. Ιδέες, αναμνήσεις,
καταγγελίες, οράματα, αγανάκτηση αλλά και ελπίδα, μέσα σε στίχους που
απεικόνιζαν τόσο το προσωπικό πεδίο όσο και το κοινωνικό, με τις πολιτικές
αιχμές που τα αγκάλιαζαν όλα σε ένα σύνολο εκπληκτικό. Μιλάει ο Ελευθερίου για το
συγκλονιστικό του τραγούδι, τα «Μαλαματένια λόγια», και δίνει το στίγμα της
ποιητικής του παρουσίας σε μια ελληνική πραγματικότητα γεμάτη διαψεύσεις και πληγές
ανοιχτές:
Κι απ’ το
παλιό μαρτύριο να ’χει μείνει
ένα σκυλί τη
νύχτα που διψά
Γυναίκες στη
γωνιά μ’ ασετυλίνη
παραμιλούν
στην ακροθαλασσιά.
Δεν μπορώ να
το εξηγήσω αλλά το νιώθω. Υπάρχει μια διάψευση, αλλά δεν μπορώ να την εξηγήσω. (σ. 114)
Ταυτόχρονα, όμως, κατορθώνει όσο λίγοι ποιητές να
δείξει μέσα σε μόλις τέσσερις στίχους τη συνέχεια της ιστορικής και συλλογικής
συνείδησης αλλά και την αγωνία του μήπως πρόκειται για μια ουτοπία, κάτι
ανέφικτο:
Ποιος δίνει
την αγάπη και τη χάρη
και στις
μυρτιές του Άδη σεργιανά
Μαλαματένια
λόγια στο χορτάρι
ποιος βρίσκει
για την άλλη τη γενιά.
Δε θες μια
συνέχεια; Δεν πρέπει η φυλή να έχει μια συνέχεια; Τότε που το έγραφα έβλεπα μια
συνέχεια. Δεν θεωρούσα τον εαυτό μου ως συνέχεια, τους επόμενους από μένα
σκεφτόμουν. (σ.116).
Σημαντικό και το Παράρτημα του βιβλίου, όπου θα βρούμε
σελίδες από τα προσωπικά του ημερολόγια, που λειτουργούν και αυτές ως αυτοβιογραφικές
μαρτυρίες. Σημειώματα (προσωπικά και άλλα) που κρατούσε σχεδόν καθημερινά. Πολύτιμο
φωτογραφικό υλικό από στιγμές της ζωής του παρατίθεται ενδιάμεσα στα
αφηγηματικά κομμάτια αλλά και στο τέλος του βιβλίου, όπως επίσης σπάνιο
φωτογραφικό υλικό από τα χειρόγραφά του. Σε μια από αυτές τις καταγραφές
διαβάζουμε εν συνόψει τη στάση του απέναντι στη ζωή και το έργο του:
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 26
ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1993
Γράφω για να
έχω φίλους. Για να ’χω αγάπη. Γράφω για να εξευμενίσω τον θάνατο, να μου δώσει
ένα καλό τέλος. (Παράρτημα, σ. 174).
Λιτός, σαφής, ευθύβολος, στα λόγια του όπως και στη
ζωή του. Η εικόνα του ξεκάθαρη κι αυτή διαγράφεται στο μοναδικό σε αξία βιβλίο Μαλαματένια λόγια, που κυκλοφορεί από
τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Διώνη Δημητριάδου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου