Τρεις χάριτες στον τοίχο (οδοιπορική βιογραφία) 199 σκαλοπάτια (το παλίμψηστο ημερολόγιο) Πόλυ Χατζημανωλάκη εκδόσεις Εύμαρος η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη "ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΝΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ"

 

Τρεις χάριτες στον τοίχο (οδοιπορική βιογραφία)

199 σκαλοπάτια (το παλίμψηστο ημερολόγιο)

Πόλυ Χατζημανωλάκη

εκδόσεις Εύμαρος

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη "ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΝΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ"

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Το συνειρμικό παλίμψηστο της γραφής | Fractal (fractalart.gr)

 

το συνειρμικό παλίμψηστο της γραφής

 

Όταν η Πόλυ Χατζημανωλάκη στην οδοιπορική της βιογραφία, όπως ονομάζει τη μία όψη αυτού του διπλού βιβλίου, θυμάται τον Όσιπ Μαντελστάμ που συνέθετε τη γραφή του οδοιπορώντας και από μνήμης, κατανοούμε τη σημασία που έχει για την ίδια η περιπλάνηση στους δρόμους, είτε πρόκειται για την οικεία γειτονιά είτε για πόλεις στην Αγγλία – και στις δύο περιπτώσεις αποτυπώνονται εικόνες, δημιουργούνται συνειρμοί, γράφεται μια προσωπική ιστορία της σκέψης και της ζωής. Γνωρίζοντας την αγάπη της για τη φωτογραφία, δεν θα μπορούσα να σκεφτώ κάποια καλύτερη μορφή γραφής που να αποδίδει πιστά τη σύζευξη εικόνων και λέξεων. Ούτε, φυσικά, τυχαία έρχεται στον νου ο τρόπος που ο W.G.Sebald επίσης συνήθιζε να δένει τον λόγο με τις φωτογραφίες.  

Μοιρασμένο στα δύο το βιβλίο καταγράφει το οδοιπορικό στο Χαλάνδρι (Οι τρεις χάριτες) στη μία του πλευρά, και το οδοιπορικό στη Σκωτία (199 σκαλοπάτια) στην άλλη. Διαφορετικοί τόποι, κοινός όμως «τόπος» η ιδιαίτερη ματιά της Πόλυς, παντοδύναμη στους συνειρμούς της, απρόβλεπτη και, τελικά, ικανή να χτίσει γέφυρες με τα προσωπικά βιώματα των αναγνωστών. Τις τρεις μορφές, στη μία όψη του εξωφύλλου, εντόπισε ως γκράφιτι σε έναν τοίχο ερειπωμένου σπιτιού και απαθανάτισε η οδοιπόρος/φωτογράφος δίνοντας έτσι  στη ζωγραφιά (προορισμένη από τη φύση της να προσελκύει τη ματιά των περαστικών) μια απρόσμενη ευκαιρία να μοιραστεί και στο αναγνωστικό κοινό. Παράλληλα προκαλεί τη συγγραφέα να δει στις μορφές αυτές τρεις καλόγνωμες νεράιδες να της ανοίγουν την πύλη για ένα κόσμο μαγικό – αναγκαία συνθήκη όχι μόνο για υποστήριξη αλλά και για επιβίωση σε δύσκολες εποχές. Με γνώμονα αυτή την οπτική των πραγμάτων καταγράφονται πλείστες όσες εικόνες αλλά και μνήμες με τη βοήθεια του συνειρμικού μηχανισμού δημιουργώντας, στο πρώτο μέρος του βιβλίου, μια θέα στο σύμπαν της Χατζημανωλάκη, ενδιαφέρον στην πολλαπλότητά του όσο και στην καθημερινή, ανθρώπινη διάστασή του. Τα 199 σκαλοπάτια του δεύτερου μέρους, αφορούν τα αγγλικά τοπία με τους ανάλογους συνειρμούς και αυτά, και φέρνουν στον νου τον Μπραμ Στόκερ με τον Δράκουλα, το εμβληματικό μυθιστόρημα της λογοτεχνίας του φανταστικού, αλλά και πολλές άλλες λογοτεχνικές παρουσίες, όσο και πρόσωπα και γεγονότα της προσωπικής της ζωής. Συνοδοιπορώντας εισέρχεσαι, μέσα από τις πολλαπλές της αναγνώσεις,  σε μια πολυδαίδαλη εσωτερική πορεία, προσωπική πλέον και για τον αποδέκτη.

Ωστόσο, πέρα από αυτό το επίπεδο πρόσληψης του «παλίμψηστου» ημερολογίου-οδοιπορικού, που αφορά τους αναγνωστικούς συνειρμούς, σημαντικότερη αναδεικνύεται η ξεχωριστή ιδιότητα της ίδιας της γραφής, που με τη δυναμική της συνιστά μια ιδιότυπη ιαματική στήριξη και για τη συγγραφέα αλλά και για τους αποδέκτες της· κανένας συνειρμός δεν μπορεί να λειτουργήσει, καμία μνήμη δεν αναδύεται από τις σκοτεινές πτυχές της συνείδησης, αν δεν απαιτούν οι καιροί και οι συνθήκες –δύσκολες εν προκειμένω– τη συνδρομή των λέξεων και των εικόνων.  Χρειάζεται, όμως, και συγγραφικό χάρισμα, και η Πόλυ Χατζημανωλάκη το έχει, κάτι που επισημαίνεται και στο εισαγωγικό κείμενο από τον Νίκο Βατόπουλο, ο οποίος προλογίζει και τα δύο μέρη του βιβλίου, τόσο ξεχωριστού στην πρωτοτυπία του αλλά και στην αξία του.

 

Αποσπάσματα:

 Το βάδισμα, τα βήματα, η γραφή – ο Όσιπ Μαντελστάμ, που δεν έγραφε τα ποιήματά του. Τα συνέθετε περπατώντας και από μνήμης. Μιλούσε για ένα βουητό,  μια μουσική εντός του, που άφηνε να ανέβει και να  γίνει ποίηση –στίχος– σιγά σιγά, μέχρι να πάψει να τον βασανίζει. Η γραφή, η σύνθεση της ποίησης, το φάρμακο σε αυτό που μας  τυραννά. Η γραφή που θεραπεύει και μεταμορφώνει. (Τρεις χάριτες στον τοίχο, σ. 12)

 

Τι σημαίνει όμως ίχνος; Πού μένει το ίχνος της παρουσίας κάποιου που πέρασε από τη γη; Το απειροελάχιστο ίχνος της γεωγραφίας σημαίνει, άραγε, κάτι; Υπάρχει δηλαδή και κάτι πέρα από το πνευματικό του έργο ή από αυτά που άφησε στους ανθρώπους; Κι, όμως, αισθάνομαι ότι υπάρχει. (199 σκαλοπάτια, σ.56)

 

Διώνη Δημητριάδου