Ο πωλητής παρελθόντων Ζοζέ Εντουάρντο Αγκουαλούζα μετάφραση: Μαρία Μπεζαντάκου εκδόσεις opera η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

Ο πωλητής παρελθόντων

Ζοζέ Εντουάρντο Αγκουαλούζα

μετάφραση: Μαρία Μπεζαντάκου

εκδόσεις opera

η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress
https://bookpress.gr/kritikes/xeni-pezografia/11868-agualusa-jose-eduardo-opera-o-politis-parelthonton-dioni-dimitriadou?fbclid=IwAR0H4i8iIEC1z6x5qr7SY7bNsCIpMN2Y10XZWHY6thB6Q_955pt1dzr4WFg

ένας μικρός νυχτερινός θεός

Υπάρχει αλήθεια στα όνειρα; Στην ουσία του αναπάντητο το ερώτημα, γιατί ακόμη κι αν μπορεί να δοθεί  μια απάντηση, θα είναι διάστικτη από την επιθυμία και όχι την απόδειξη του αληθινού υποστρώματος μιας ονειρικής κατάστασης. Όταν υπεισέρχεται η μνήμη (πάντα με τη δική της λογική, άλλοτε απορριπτική και άλλοτε επινοητική), τότε όλα θα πρέπει να θεωρούνται πιθανά, ακόμη και αληθινά. Ωστόσο, είναι απολύτως επιτρεπτό να ονειρεύεται κανείς και να τεκμηριώνει το ονειρικό σκηνικό με στοιχεία αληθινά ή, ακόμη καλύτερα, επινοημένα. Απολύτως ελεύθερο και το πεδίο της λογοτεχνικής μυθοπλασίας για στοχαστική γραφή πάνω στο όνειρο και στο παιχνίδι της μνήμης· άλλωστε θεμιτό και δόκιμο το μαγικό της ψεύδος. Ο Αγκουαλούζα (γεννημένος στην Αγκόλα από γονείς Πορτογάλους αποίκους) γράφει ένα μυθιστόρημα εστιάζοντας σ’ αυτό το παιχνίδισμα των εντυπώσεων αποδεικνύοντας ότι εκεί που η λογική σηκώνει τα χέρια, ανυπεράσπιστη μπροστά στο θαύμα της επινοημένης ιστορίας, γράφονται σπουδαία βιβλία. Από τις εκδόσεις opera ο πωλητής των παρελθόντων, σε μετάφραση της Μαρίας Μπεζαντάκου.

Ο ήρωας του βιβλίου, Φέλιξ Βεντούρα, είναι αλμπίνος. Μια ευφυής συγγραφική σύλληψη που τονίζει την έλλειψη χρωστικής σε μια κοινωνία, όπως αυτή της Αγκόλας, που έζησε την αποικιοκρατία και αγωνίστηκε για την απελευθέρωσή της. Ο ίδιος μάλιστα σε συνέντευξή του εξηγεί πόσο σχετική είναι η έννοια μαύρος ή λευκός. Πάντα η οπτική διαφέρει αναλόγως του τόπου και των συνθηκών: 

Όταν ο βορειοαμερικανός ποιητής Λάνγκστον Χιούζ είχε επισκεφθεί τη Νιγηρία, διαμαρτυρήθηκε για την απαγόρευση εισόδου του σε μια θρησκευτική τελετή. «Μα… είμαι κι εγώ μαύρος» είπε, για να πάρει την απάντηση: «Κύριε, μαύρος μπορεί να είστε στη χώρα σας. Εδώ, αυτό να το ξεχάσετε». 

Ο Βεντούρα ειδικεύεται στη δημιουργία παρελθόντων, χρήσιμη υπηρεσία σε όσους επιθυμούν να παρουσιάσουν μια βελτιωμένη εικόνα γενεαλογικού δέντρου ή σημαντικών δραστηριοτήτων, εκπληρώνοντας το όνειρό τους να αποδειχθούν επιφανείς και σπουδαίοι. Πρόκειται για πολιτικούς, επιχειρηματίες, στρατιωτικούς κ.λπ. δηλαδή τη νέα αστική τάξη που απαιτεί την αποδοχή του κόσμου και τον θαυμασμό του. Κι αυτός τους πουλάει αυτό το παρελθόν μεταποιώντας την πραγματικότητα, επινοώντας ονόματα, επιφανείς προγόνους και γενικά ό,τι θα καταργούσε χρόνια υποταγής και δουλοπρέπειας. Σε μια κοινωνία που αναδύεται νέα αλλά με πολλαπλά τραύματα, όλα αυτά μετρούν. Ακόμη κι αν δεν είναι αληθινά. Ένα καυστικό σχόλιο για τη νέα πραγματικότητα της Αγκόλας, για κάθε νέα κοινωνία που θέλει να στηριχθεί σε πήλινα πόδια.

Ο λευκός ξένος που τον επισκέπτεται, όμως, έχει μια διαφορετική απαίτηση και πληρώνει καλά για τις υπηρεσίες του γενεαλόγου. Θέλει να γεννηθεί από την αρχή, να επινοηθεί γι’ αυτόν ένα νέο όνομα και μια ολόκληρη γενεαλογία. Και το πιο εξωφρενικό, η γενεαλογία αυτή να είναι αφρικανική! Όταν αρχίζει να χτίζει στοιχείο το στοιχείο αυτή την εντελώς πλαστή ιστορία, θα δει έκπληκτος πως κάποιες πληροφορίες επαληθεύονται – τουλάχιστον μέσα από την οπτική του Ζοζέ Μπούχμαν, όπως είναι το νέο όνομα του πελάτη του, αποκαλυπτικό (Buchmann) στη σημειολογία του. Το θέμα αυτό θα αρκούσε για να γραφεί ένα ενδιαφέρον, μέσα στην παραδοξότητά του φυσικά, βιβλίο. Ωστόσο, ο Αγκουαλούζα χρησιμοποιεί όλο αυτό το σκηνικό για να αναδείξει κάτι ακόμα πιο παράξενο. Ο αφηγητής της ιστορίας είναι ο Εουλάλιο (άλλο ένα παιχνίδι με το όνομα), μια σαύρα τιγρέ σπάνιου είδους, ένας μικρός νυχτερινός θεός, που μπορεί να γελάει σαν άνθρωπος διαθέτοντας μια ιδιόμορφη ευλαλία και να  αντιδρά στον παράλογο κόσμο που τον περιτριγυρίζει. Ο Εουλάλιο, πριν γίνει σαύρα, ήταν άνθρωπος που έζησε περίπου έναν αιώνα και τώρα βιώνει τη μετενσάρκωσή του. Η προηγούμενη ζωή του έρχεται στα όνειρά του αλλά κι αυτόν μπορούν να τον ονειρευτούν οι άνθρωποι. Ζει μέσα στο σπίτι του Φελίξ, ανασαίνει στους τοίχους που είναι γεμάτοι από βιβλία (ένα πλοίο γεμάτο φωνές), φοβάται τους σκορπιούς και μεταφέρει διηθημένα στη δική του συνείδηση (ώριμη λόγω της προηγούμενης ανθρώπινης υπόστασής του) όσα βλέπει κι ακούει. 

Μια ιστορία για τα όνειρα, τις ψευδαισθήσεις, την τάχα αδιάψευστη πραγματικότητα, τις μαγικές επινοήσεις που –γιατί όχι;– καμιά φορά βγαίνουν αληθινές. Ποια είναι η διαφορά στη φράση «είδα ένα όνειρο» από τη φράση «έκανα ένα όνειρο»; Για να έχουν υπόσταση τα όνειρα θα πρέπει να τα δημιουργούμε.

«Η πραγματικότητα είναι οδυνηρή και ατελής» μου έλεγε, «αυτή είναι η φύση της, και γι’ αυτό τη διακρίνουμε απ’ τα όνειρα» (σελ. 71). 

Αλλά και η ευτυχία μήπως δεν είναι εξαρτημένη από τα όνειρα; Δεν αφορά τη γαλήνη που έρχεται, όταν η συνείδηση βρίσκεται εν υπνώσει;

Φανταστείτε έναν νεαρό να τρέχει με μηχανή σ’ ένα δρομάκι. Ο αέρας τού χτυπάει το πρόσωπο. Ο νεαρός κλείνει τα μάτια και ανοίγει τα χέρια, όπως στις ταινίες, νιώθοντας ζωντανός και σε πλήρη αρμονία με το σύμπαν. Δε βλέπει το φορτηγό που πετιέται μπροστά του στη διασταύρωση. Πεθαίνει ευτυχισμένος. Η ευτυχία είναι σχεδόν πάντα μια ανευθυνότητα. Είμαστε ευτυχισμένοι τις σύντομες στιγμές που κλείνουμε τα μάτια. (σελ. 71-72).

Μια ιστορία για την επιλεκτική μνήμη, ικανή να χτίσει ένα παρελθόν που δεν υπήρχε ή να καταργήσει όσα ενοχλητικά το βαραίνουν. Σ’ αυτή την περίπτωση τα όνειρα δεν μπορεί παρά να είναι ευεργετικά.

Διώνη Δημητριάδου