Η τραγική «παρέκτασις» (μαζί με κάποιες προεκτάσεις, μεταφορικές ή απολύτως κυριολεκτικές)

Η τραγική «παρέκτασις»

(μαζί με κάποιες προεκτάσεις, μεταφορικές ή απολύτως κυριολεκτικές)

Ο μέγας τραγικός Σοφοκλής αρέσκεται στα έργα του να κάνει μια μικρή ‘παύση’ από τη δραματική κλιμάκωση, και, όπως οδηγείται στην κορύφωση της τραγικής εξέλιξης, να παραθέτει μια όαση χορευτική, ένα ‘υπόρχημα’ ολιγόστιχο με αισιόδοξο περιεχόμενο. Αυτό, λίγο πριν επέλθει η ισορροπία των πάντων, λίγο προτού αποκατασταθεί η κοσμική αρμονία, φυσικά με την ολοκληρωτική συντριβή του περιδινούμενου ήρωα.

Παραθέτω εδώ ως παράδειγμα τη β΄ αντιστροφή από το ‘υπόρχημα’ της Αντιγόνης:

«ἰὼ πῦρ πνειόντων χοράγ᾽ ἄστρων, νυχίων

φθεγμάτων ἐπίσκοπε,

παῖ Διὸς γένεθλον, προφάνηθ᾽

ὦναξ, σαῖς ἅμα περιπόλοις

Θυίαισιν, αἵ σε μαινόμεναι πάννυχοι χορεύουσι

τὸν ταμίαν Ἴακχον.»

«Συ, κορυφαίε του χορού στ’ αστέρια τα φλεγόμενα,

συ που ορίζεις της νύχτας τα τραγούδια,

παιδί, του Δία σπορά,

εδώ μπροστά μας έλα

μαζί με τις ακόλουθές σου τις Θυιάδες,

που όλη τη νύχτα μαίνονταν

και σε τιμούσαν με χορούς

εσένα τον προστάτη Ίακχο.»

(νεοελληνική απόδοση: Διώνη Δημητριάδου)

Υμνούν τον Βάκχο, με χαρά και προσμονή της σωτηρίας. Για να ακολουθήσει η τραγική κατάληξη. Τι εξυπηρετεί αυτή η χαρούμενη επίκληση; Μια ανάπαυλα πριν έρθει η κορύφωση του δράματος; Ίσως μια ψευδαίσθηση πως όλα ρυθμίζονται με τη θεϊκή παρέμβαση; Κυρίως η συνειδητοποίηση εν τέλει του θεατή πως όλα θα γίνουν όπως είχαν ρυθμιστεί από την αρχή (άτη, ύβρις, τίσις, νέμεσις, κάθαρσις) ή έστω πως αυτή η ‘εναλλαγή’ στα ανθρώπινα πράγματα είναι αναμενόμενη στον κύκλο των κοσμικών ορίων.

[Όλο το παραπάνω μπορεί να είναι μόνο μια προσωπική καταφυγή σε κλασικά κείμενα που ποτέ δεν βρέθηκαν με δίσημους λόγους να παραπλανούν. Μπορεί να είναι και αφορμή για σκέψη για τους πιο επιρρεπείς στο δύσκολο νοητικό ταξίδι, ένα έναυσμα για γόνιμη αμφισβήτηση μιας απατηλής βεβαιότητας.]

Διώνη Δημητριάδου