8 προτάσεις για ανάγνωση επιλέγει και σχολιάζει η Διώνη Δημητριάδου η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal https://www.fractalart.gr/8-protaseis-gia-anagnosi/

8 προτάσεις για ανάγνωση

επιλέγει και σχολιάζει η Διώνη Δημητριάδου

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

https://www.fractalart.gr/8-protaseis-gia-anagnosi/

Ελένη Αντωνιάδου
 Κείμενα για τον Τίτο Πατρίκιο 
– Ως πού μπορεί να φτάσει ένας «Χωματόδρομος»
εκδόσεις βακχικόν 2019

Δεκατέσσερα κείμενα-μελετήματα της Ελένης Αντωνιάδου για τον Τίτο Πατρίκιο, τα οποία χρονολογούνται από το 1998 ως σήμερα, ενσωματώνουν πολυετή έρευνα στη ζωή και το έργο του ποιητή. Πρόκειται για ομιλίες σε εκδηλώσεις, εισηγήσεις σε συνέδρια, παρουσιάσεις βιβλίων του Τίτου Πατρίκιου, που συγκεντρώνονται εδώ σε έναν τόμο συνιστώντας έτσι μια ευρύτερη και εμπεριστατωμένη μελέτη για τον ποιητή, καθώς μέσα σε τέσσερις ενότητες (Η ζωή και το έργο, Η συνομιλία με τους ομότεχνους, Οι τόποι, Τα βιβλία) καλύπτουν το σύνολο του έργου του, φωτίζουν πτυχές της ζωής και της σκέψης του, αναδεικνύουν τις επιδράσεις που δέχθηκε αλλά και την ιδιαίτερη ταυτότητα, το προσωπικό του ίχνος στην ποίηση από τα μεταπολεμικά χρόνια ως σήμερα. Ο ξεχωριστός τρόπος, που χρησιμοποιεί η Αντωνιάδου για να προσεγγίσει τον Πατρίκιο ως άνθρωπο και ποιητή, φανερώνει την προσωπική σχέση φιλίας που τους συνδέει· έτσι τα κείμενα αυτά δεν αποτελούν στεγνά φιλολογικά μελετήματα αλλά ζωντανές αποτυπώσεις της προσωπικότητας του ποιητή, δείχνοντας ταυτόχρονα το εύρος και το βάθος των γνώσεων της φιλολόγου και κριτικού Ελένης Αντωνιάδου. Φωτογραφικό υλικό συμπληρώνει την ενδιαφέρουσα αυτή έκδοση.

Νίκος Καχτίτσης
 Η Ομορφάσχημη
 εκδόσεις Κίχλη 2019

Το αφήγημα του Νίκου Καχτίτση είχε γνωρίσει ως τώρα τρεις εκδόσεις (Διαγώνιος 1960, Κέδρος 1976, Στιγμή 1986) για να βρει την πληρέστερη μορφή του στις εκδόσεις Κίχλη. Η άσκηση, όπως την ονομάζει ο συγγραφέας αφορά την επινοημένη ιστορία (στηριγμένη ωστόσο σε μια αληθινή που αποτέλεσε το πρότυπο) μιας Εβραίας αυστριακής καταγωγής, η οποία διηγείται ένα κομμάτι της ζωής της ξανά και ξανά σε μια προσπάθεια αναπαραγωγής του τραύματος που βίωσε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ένας από τους ακροατές της θα είναι και ο συγγραφέας-αφηγητής, ο οποίος έτσι θα τη μεταδώσει στον πρώτο δικό του ακροατή και κατόπιν σε όλους εμάς τους προνομιούχους αναγνώστες. Μια ιστορία που θα μπορούσε να ενταχθεί στον κύκλο του Ολοκαυτώματος, ωστόσο βρίσκεται μόνο στο περιθώριο των ανάλογων διηγήσεων (επινοημένων ή αληθινών). Δεν επικεντρώνει στο θέμα του Ολοκαυτώματος αλλά στη βίωση και επεξεργασία της προσωπικής τραυματικής εμπειρίας. Στην ουσία είναι μια ιδιόμορφη αναπαραγωγή της αρχικής ιστορίας στην αναζήτηση της κάθαρσης από αυτό το τραύμα. Όσο κι αν αυτό μένει στην πραγματικότητα ανεπούλωτο, η αφήγησή του και η διοχέτευσή του στους πολλούς διαφορετικούς αποδέκτες –συνιστώντας μια μορφή αυτοθεραπείας– μπορεί να οδηγήσει σε μια ιδιόμορφη επίσης κάθαρση. Ένα «δοκίμιο» επομένως (βοηθούσης της λογοτεχνικής, μυθοπλαστικής επεξεργασίας) πάνω στο θέμα της μάταιης ίσως επούλωσης των τραυματικών βιωμάτων. Στην έκδοση θα βρούμε Επιστολές του Νίκου Καχτίτση προς τον Γιώργη Παυλόπουλο, τον Τάκη Σινόπουλο και τον Ε. Χ. Γονατά, που ρίχνουν φως στη δημιουργία της Ομορφάσχημης, καθώς και ένα κατατοπιστικό κείμενο της εκδότριας Γιώτας Κριτσέλη που μας προσφέρει την εικόνα της ηρωίδας του Καχτίτση μέσα ακριβώς από τις επιστολές του δημιουργού της. Μεγάλο μέρος του  βιβλίου καταλαμβάνει η μελέτη του Ηλία Γιούρη, ερμηνευτική της νουβέλας του Καχτίτση, με θέμα το τραύμα και τη μαρτυρία ως αφορμή της αφήγησης αλλά και συνακόλουθα ως κατά το δυνατόν ιαματικής συνθήκης.  

Νικόλας Σεβαστάκης
 Άνθρωπος στη Σκιά – μια ελληνική ιστορία
 εκδόσεις Πόλις 2019

Πολιτικό μυθιστόρημα με το ουσιαστικό περιεχόμενο του όρου είναι η νέα συγγραφική κατάθεση του Νικόλα Σεβαστάκη. Δεν είναι μόνον το θέμα του (η δημιουργία μέσα από πολλές και διαφορετικές συνθήκες ενός τρομοκράτη) που το καθιστά πολιτικό, αλλά κυρίως ο τρόπος που προσεγγίζεται ένα ακανθώδες πρόβλημα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Ο Σεβαστάκης παραθέτει την πορεία του ήρωα από τη σχεδόν απολίτικη στάση ως τη συνειδητή συμμετοχή στον ένοπλο αγώνα χωρίς να ηθικολογεί, χωρίς να παίρνει ανοιχτά θέση υπέρ ή κατά της τρομοκρατίας. Παρουσιάζει τη σταδιακά διαμορφούμενη προσωπικότητα του Φάνη Αυγερινού (ή «Μαύρου»), εστιάζοντας ταυτόχρονα στην εικόνα που διαμορφώνουν οι άλλοι για το πρόσωπό του – ένα εύστοχο σχόλιο εδώ για την εκτίμηση των συγκαιρινών της πρώιμης τρομοκρατίας, στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, τότε που υπήρχε σε μεγάλο βαθμό ιδεολογική ταύτιση με το «σκεπτικό» των επιλεγμένων δολοφονιών ή έστω αποδοχή εν σιωπή. Το μυθιστόρημα (με επινοημένα τα πρόσωπα όσο και τα γεγονότα) αποτελεί  μια προσέγγιση στο προφίλ ενός τρομοκράτη από την πιο ανθρώπινη πλευρά, με μια οπτική που ξεχωρίζει μέσα στις συναφείς συγγραφικές καταθέσεις. Άλλωστε το γεγονός ότι απουσιάζει η (ίσως αναμενόμενη από πολλούς) σαφής ιδεολογική τοποθέτηση του συγγραφέα (η έμμεση ωστόσο αναφορά είναι εμφανής – ακόμη και από την επιλογή του θέματος) αποδεικνύει και την πρόθεσή του να βγάλει ο αναγνώστης τα συμπεράσματά του συνεκτιμώντας τα δικά του βιώματα και τις δικές του προσλαμβάνουσες από την ταραγμένη και πολυσήμαντη εκείνη εποχή. Η αυτοκτονία του ήρωα (η οποία χρονικά προτάσσεται στην αφήγηση με το σχήμα του πρωθύστερου) δεν θα χρειαστεί διευκρινίσεις από την πλευρά του συγγραφέα. Ο κάθε αναγνώστης μπορεί να ερμηνεύσει κατά το δοκούν – σημαντική πρωτοτυπία μιας γραφής που παραμένει ανοιχτή στη συμμετοχική δράση του αναγνώστη-αποδέκτη.

Άλις Όσβαλντ
 Μνημείο Πεσόντων
 μετάφραση Μυρσίνη Γκανά
 εκδόσεις Μελάνι 2018

Η ιστορία (καθώς και η μυθική της εκδοχή) διασώζει τους επιφανείς, τους καταγράφει επιμελώς ή τους τραγουδά κατά περίσταση· τους άλλους, τους πολλούς, τους καταπίνει μες στο πλήθος τους και όταν τους μνημονεύει μόνο συλλήβδην τους εννοεί. Κι όμως χωρίς το πολυπληθές δικό τους σώμα κανείς απ’ τους περιώνυμους δεν θα είχε τίποτα να πει και τίποτα να διασώσει στη μνήμη των επιγιγνομένων. Στη λήθη, λοιπόν; Ναι, εκτός αν η λογοτεχνία, με τη δική της δύναμη να παρεμβαίνει και να διεισδύει στις πίσω σελίδες της ιστορίας και του μύθου, αναλάβει το σωστικό των ονομάτων έργο. Η Άλις Όσβαλντ, με την οξφορδιανή κλασική της παιδεία ανίχνευσε στο κείμενο της Ιλιάδας και ανέσυρε 214 ονόματα πεσόντων (χωρίς να δίνει σημασία αν ήταν από την πλευρά των Αχαιών ή των Τρώων, μια που ο θάνατος για όλους ίδιος είναι, ισοπεδωτικός των διακρίσεων) και στο έξοχο ποιητικό της κείμενο τους «τραγουδά» με τον δικό της τρόπο – ή τους μοιρολογεί αν αυτό συνάδει καλύτερα με την περίσταση. Κι αφού για τον καθένα πει κάτι για τη δική του συμμετοχή στον αγώνα, εστιάζει στην ώρα του θανάτου, για να συμπληρώσει με εκλεκτή ποιητική παρομοίωση το συνοδευτικό μοιρολόι του νεκρού ήρωα. Έτσι είναι σαν να ξαναγράφει το έπος της πτώσης της Τροίας· μόνο που το κοιτάζει από την πλευρά των αφανών πεσόντων δημιουργώντας σπουδαίο λεκτικό μνημείο γι’ αυτούς. Κι επειδή τα ποιητικά κείμενα απαιτούν μια μετάφραση επίσης ποιητική, το κείμενο της Όσβαλντ ευτύχησε στα χέρια της ποιήτριας Μυρσίνης Γκανά.

Εύα Μ. Μαθιουδάκη, Κωστής Σχιζάκης
 Ο Φταίχτης
εκδόσεις Καστανιώτη

Ενδιαφέρουσα η σύμπραξη των δύο, προκειμένου να προκύψει η από κοινού γραφή του μυθιστορήματος. Και εύστοχο εγχείρημα, όταν δεν μπορείς να διακρίνεις τις διαφορές στο ύφος του ενός και του άλλου αλλά διαβάζεις το ενιαίο αποτέλεσμα, χωρίς «ραφές», χωρίς χάσματα. Το πρωθύστερο σχήμα, η καταστρατήγηση της ευθείας, γραμμικής χρονικής πορείας, καθιστούν πιο εύκολα διακριτές τις αιτίες – γιατί εδώ ψάχνουμε το πώς και το γιατί μιας συμπεριφοράς, μιας έκκεντρης παρουσίας, συχνά αποσυνάγωγης, και ο φταίχτης δεν θα μπορούσε να εντοπιστεί  μονοσήμαντα, σε μία μόνο δεδομένη χρονική στιγμή. Απαιτείται η αναζήτηση σε παλαιότερα γεγονότα, η διήθηση του παρελθόντος στο παρόν, η εκ νέου μετάλλαξή του μέσα από νέες συνθήκες και νέες οπτικές. Ο Παναγιώτης, ο ήρωας του μυθιστορήματος, αρνείται με κάθε τρόπο να ενταχθεί στο σκηνικό που έχουν δρομολογήσει γι’ αυτόν οι οικογενειακές αλλά και οι κοινωνικές συνθήκες. Μια ανατομία της δεκαετίας του ’70, της αστικής και μικροαστικής Αθήνας που όλα έμοιαζε να τα επιτρέπει (αλλά όχι για όλους), ένα ψυχοδιάγραμμα ταυτόχρονα των ατόμων με τον ιδιαίτερο, πολύπλοκο  ψυχισμό. Στην ουσία μια πολυπρισματική αφήγηση, μια ταλαντούχα γραφή,  που επιτρέπει να συλλάβουμε τη συνολική εικόνα των κοινωνικών δεδομένων, των πολιτικών προεκτάσεων, και κυρίως να διεισδύσουμε στο δράμα των εγκλωβισμένων ατόμων στα γρανάζια ενός παιχνιδιού που δεν το ορίζουν. Εκτός αν, κάποια στιγμή αποφασίσουν να πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους, με όποιο κόστος για τη ζωή τους, ωστόσο με την αίσθηση πως απέδωσαν τη δική τους δικαιοσύνη. Ποιος όμως να τους κρίνει; Ποιος να κρίνει την πράξη του ήρωα στο τελευταίο κεφάλαιο; Ο αναγνώστης συνεκτιμώντας όλα τα στοιχεία, όπως του δόθηκαν στη διάρκεια της πλοκής, θα αποφασίσει για τον φταίχτη ή τους φταίχτες, για πρόσωπα και καταστάσεις.

Ολβία Παπαηλίου
 Η Αναλυόμενη
 εκδόσεις Εύμαρος

Μια αμφίδρομη ψυχαναλυτική πορεία καταγράφει στο νέο της μυθιστόρημα η Ολβία Παπαηλίου, ψυχοθεραπεύτρια η ίδια. Τα δύο πρόσωπα της ιστορίας της, η ψυχαναλύτρια  και η αναλυόμενη, θα διανύσουν μαζί τον δύσκολο δρόμο των αποκαλύψεων, θα ανταλλάξουν ρόλους εμφανώς ή όχι, θα αποσείσουν από πάνω τους η κάθε μία το δικό της άχθος μεταφέροντας στην άλλη την εμπειρία της ενσυναίσθησης, γνωρίζοντας την ιαματική  οικειότητα των σχέσεων. Μυθοπλαστικό το πλαίσιο της γραφής, ωστόσο απηχεί την πολύχρονη πείρα της Παπαηλίου, η οποία κατορθώνει να καταστήσει συμμέτοχο τον αναγνώστη στα δύσκολα μονοπάτια της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας. Η ηρωίδα αναλυόμενη καθίσταται αναδυόμενη ως ψυχική ταυτότητα, η αναλύτρια καταδυόμενη στον κόσμο της αναλυόμενης αναδύεται και αυτή από τα δικά της σκοτάδια. Όσο για τον αναγνώστη, αυτός καθόλου αμέτοχος δεν μένει, καθώς ταυτίζεται πότε με τη μία και πότε με την άλλη, μέσα από τις πολλές ευκαιρίες που του δίνονται όπως παρακολουθεί να αποκαλύπτονται πτυχές αθέατες των δύο γυναικών και να περιγράφουν κάποια δικά του ανομολόγητα τραύματα ή έστω κάποιες δικές του καλά κρυμμένες εκδοχές του χαρακτήρα του. Στο εξώφυλλο  η λεπτομέρεια (τα χέρια, καθόλου τυχαίο αυτό) της εμβληματικής έγκλειστης φιγούρας, της Έμιλυ Ντίκινσον – μια υπόμνηση ίσως του δύσβατου εσωτερικού τοπίου της ψυχής και της ακόμη δυσκολότερης απόπειρας προς εξομάλυνσή του.  

Νεκτάριος-Γεώργιος Κωνσταντινίδης
 Καγκουρό του Βασίλη Κατσικονούρη – μια σημειολογική προσέγγιση
 εκδόσεις Εύμαρος

Μια πολύτιμη μελέτη/μονογραφία καταθέτει εδώ ο Κωνσταντινίδης, κριτικός θεάτρου με ειδίκευση στη σημειολογία του θεάτρου, με αντικείμενο εξέτασης το έργο του Βασίλη Κατσικονούρη Καγκουρό.  Το έργο  προσφέρεται για ένα συσχετισμό με τα αρχαία στερεότυπα των σχέσεων (πατέρας-γιος, άνδρας-γυναίκα) αλλά και για ευρύτερες συσχετίσεις που έλκουν την αρχή τους στις πολύπλοκες κοινωνικές συνθήκες που εγκλωβίζουν το αδύναμο άτομο και το εξωθούν σε παράτολμες αποφάσεις, όταν το όνειρο της επιδιωκόμενης ευδαιμονίας δεν επιτυγχάνεται.  Το πεδίο σημειολογικής ανάλυσης του Κωνσταντινίδη περιλαμβάνει την ερμηνεία του μύθου (μύθος του Προμηθέα, μύθος του Ορφέα και της Ευρυδίκης) προκειμένου να διεισδύσει στις πιο κρυφές πτυχές του θεατρικού έργου. Συμβολικές οντότητες που χρησιμοποιεί ο Κατσικονούρης εντοπίζονται και αναλύονται, οι συσχετισμοί του Κωνσταντινίδη θα αγγίξουν τη σημερινή Ελλάδα της κρίσης, τα δρώντα πρόσωπα θα τοποθετηθούν λειτουργικά στη δομή του έργου με την αρωγή του σχήματος του Roman Jacobson, που καταδεικνύει τις πράξεις των δρώντων προσώπων και τις συνέπειές τους στον περίγυρό τους. Στο κεφάλαιο για τη λειτουργία των υπαινιγμών στο έργο του Κατσικονούρη, ο μελετητής θα επισημάνει την ονοματολογία που επιλέγει ο συγγραφέας (συμπεριλαμβάνεται εδώ και ο τίτλος Καγκουρό, απολύτως περιεκτικός υπαινικτικού νοήματος) αναζητώντας τη σχέση ανάμεσα στο είναι και στο φαίνεσθαι, στην αλήθεια και στο ψέμα – λειτουργικοί άξονες της πλοκής. Βιβλιογραφία ελληνική και ξενόγλωσση παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου. Από τη σειρά Θέατρο των εκδόσεων Εύμαρος.

Μάχη Τζαβέλλα
 Φτερά Παγωνιού
 εκδόσεις Γκοβόστη

Τα Φτερά Παγωνιού είναι  νουβέλα, όχι με κριτήριο το επιφανειακό της έκτασης αλλά το ουσιαστικό της ψυχογράφησης του ενός κεντρικού προσώπου, εδώ της ηρωίδας που μονολογώντας αυτοψυχαναλύεται στον ρόλο της κόρης μέσα στην ελάχιστη πλοκή που αριθμεί περίπου 130 σελίδες. Η σχέση μητέρας κόρης, πανάρχαια όσο και ο κόσμος, πολύμορφη και δύσκολη,  αναδύεται εδώ μέσα από την ενδιαφέρουσα γραφή της Τζαβέλλα, που ακροβατεί ανάμεσα στη ρεαλιστική εκδοχή πρόσληψης του κόσμου και στην ονειρική φαντασίωση. Ακόμη και ο συνυποδηλωτικός, μεταφορικός  τίτλος συμμετέχει στο παιχνίδι που στήνει το υποσυνείδητο εν ώρα ύπνου βαθέος. Μία πάλη αντιθέσεων, μια οξύτατη αντιπαράθεση δύο χαρακτήρων που στο πέρασμα των χρόνων έκτισαν την ακραία προβληματική σχέση. Εκεί στα όρια του πραγματικού με το φαντασιακό ή το ονειρικό θα δοθεί και η λύση του δράματος ή καλύτερα η λύση λίγο πριν η τραυματική σχέση εξελιχθεί σε τραγική και αποβεί μοιραία. Η ποθούμενη σύνθεση των αντιθέτων θα επιτευχθεί βοηθούσης της μυθοπλασίας. Η Μάχη Τζαβέλλα, στο δεύτερο βιβλίο της, μοιάζει να δείχνει την άκρη του νήματος και τη δύσβατη πορεία που απαιτείται προκειμένου να λυθούν οι χρόνιοι κόμποι των σχέσεων. Με δεδομένο φυσικά ότι η γραφή είναι μια δημιουργία ενός σκηνικού εκ του μη όντος, ιαματικού οπωσδήποτε και ελπιδοφόρου ίσως, που δεν αναιρεί ωστόσο την υπάρχουσα προβληματική πραγματικότητα. Ακριβώς όμως γι’ αυτό τον λόγο, η απόπειρα της λογοτεχνίας να λύσει γόρδιους δεσμούς την αναδεικνύει σε συνθήκη παρεμβατική στην πάσχουσα ρεαλιστική εικόνα. Δεν είναι και λίγο αυτό.

Επιμέλεια-σχολιασμός: Διώνη Δημητριάδου