Στο τραπέζι του λύκου Rosella Postorino Μετάφραση: Στέλλα Πεκιαρίδη ελληνικά γράμματα η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

Στο τραπέζι του λύκου

Rosella Postorino

Μετάφραση: Στέλλα Πεκιαρίδη

ελληνικά γράμματα

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

https://diastixo.gr/kritikes/xenipezografia/12291-postorino-trapezi-lykoy

Μια μορφή ενσωμάτωσης στο Κακό

Το αποκαλούσαν Βόλφσάντσε, Φωλιά του Λύκου. Λύκος ήταν το προσωνύμιό του. Αφελής σαν την Κοκκινοσκουφίτσα, κατέληξα στο στομάχι του. Μια λεγεώνα κυνηγών τον αναζητούσε. Για να τον πιάσουν στα χέρια τους, θα έπρεπε να ξεφορτωθούν και μένα.

Η ιστορία της Margot Wölk, μιας από τις δοκιμάστριες του φαγητού του Χίτλερ, η οποία λίγο πριν τον θάνατό της αποκάλυψε τη συμμετοχή της στην ομάδα των δεκαπέντε γυναικών που είχαν επιλεγεί προκειμένου να γίνουν η ασπίδα προστασίας του απέναντι σε πιθανούς δηλητηριαστές του. Η συγκλονιστική αυτή ιστορία αποδόθηκε μυθοπλαστικά από τη συγγραφέα και δημοσιογράφο Rosella Postorino και κυκλοφορεί στην ελληνική έκδοση σε μετάφραση από τη Στέλλα Πεκιαρίδη. Λίγο έχει απομακρυνθεί από τα αληθινά γεγονότα η συγγραφέας, η οποία έδωσε το δικό της όνομα, Ρόζα, στην ηρωίδα της· ίσως παίρνοντας, έστω και μόνο μέσω της λογοτεχνικής γραφής, τη θέση της γυναίκας αυτής που αναγκάστηκε να συμμετάσχει στη «διάσωση» του Führer χωρίς να έχει ούτε την επιλογή αλλά ούτε και την ελπίδα διαφυγής. Έτσι έδωσε το δικό της μικρό μερίδιο στο Κακό, που στη δική της περίπτωση καθόλου δεν συνταιριάζει με μια κοινοτοπία, για να θυμηθούμε τη θεωρία της Hannah Arendt για την κοινοτοπία του κακού. Εδώ δεν έχουμε την αδράνεια και την υποταγή (συχνά υποσυνείδητη) του μέσου ανθρώπου της διπλανής πόρτας που συντάσσεται έτσι με αντιδραστικές ιδεολογίες και δικαιολογεί εγκλήματα, προσδίδοντας στο πρόσωπό του μια δύναμη που στην ουσία δεν κατέχει και ιδιότητες που τον χαρακτηρίζουν τέρας διαστροφής. Ο μηχανισμός του Κακού εδώ έχει συνθλίψει μέσα στα γρανάζια του τον άνθρωπο που αδυνατεί να ξεφύγει, όσο κι αν αντιλαμβάνεται τι του συμβαίνει, σε τι θα έπρεπε να αντιπαρατεθεί. Η συνακόλουθη, ωστόσο, βία της εξουσίας τον αποτρέπει από την οποιαδήποτε απόπειρα διαφοροποίησης· εδώ τίθεται επιτακτικά το θέμα της επιβίωσης, η οποία αποκτά την τραγικότητά της ως έννοια, αν σκεφθούμε πως οι δέκα (για τη μυθοπλασία) γυναίκες δοκιμάστριες του φαγητού του Χίτλερ κάθε μέρα ταυτίζουν τη διατροφή τους με το ενδεχόμενο του θανάτου τους.

Στο στρατόπεδο του Κράουζεντορφ διακινδυνεύαμε να πεθάνουμε κάθε μέρα – μα όχι περισσότερο απ’ ό,τι οποιοσδήποτε ήταν ζωντανός. Σ’ αυτό είχε δίκιο η μητέρα μου, σκεφτόμουν ενώ ροκάνιζα το ραδίκι ανάμεσα στα δόντια μου, και το κουνουπίδι διαπότιζε τους τοίχους με την οικεία, καθησυχαστική του μυρωδιά.

Η Ρόζα (όπως και η αληθινή Margot Wölk) θα είναι η μόνη που θα γλιτώσει (φυγαδευμένη με τη βοήθεια ενός υπολοχαγού των Ες Ες), όταν ο πόλεμος θα κριθεί και όλοι όσοι συνέπραξαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα θεωρηθούν συνένοχοι στο ευρύ φάσμα του Κακού. Ωστόσο η ενοχή  είναι μια άλλη συνθήκη, με την οποία πρέπει να αποφασίσει ότι θα ζήσει στο εξής. Η ενοχή για τη  συμπόρευση  με το καθεστώς, ακόμη κι αν αυτή εκ των συνθηκών ήταν αναπόφευκτη. Είναι ένα τεράστιο θέμα το οποίο ενσωματώθηκε στη συνείδηση των Γερμανών, που τα χρόνια της ζωής τους συνέπεσαν με τον παραλογισμό του ναζιστικού κράτους. Η ανοχή τους, η σιωπηλή τους επιδοκιμασία, η αδράνειά τους μπροστά στα εγκλήματα, με αποτέλεσμα τη μοναξιά των ελάχιστων που τόλμησαν να διαφοροποιηθούν – έρχεται στον νου ο μοναχικός ήρωας στο εξαιρετικό μυθιστόρημα του Hans Fallada «Μόνος στο Βερολίνο» (πρωτότυπος τίτλος Jeder stirbt für sich allein) ή ο Φάμπιαν («Στο χείλος της αβύσσου») του Erich Kästner και ακόμη η «Όλγα» του Bernhard Schlink, όλοι απελπιστικά μόνοι τους μπροστά σε όσους είναι πρόθυμοι να συμμετάσχουν στο Κακό που πλησιάζει ή που εδραιώνεται με τη δική τους σύμπραξη. Η Ρόζα της Postorino είναι συνοδοιπόρος αυτών των ηρώων, μόνη της μέσα σε έναν κλοιό συμμορφούμενων, σε κάπως μικρότερο μέγεθος η ευθύνη της από άλλους που απροκάλυπτα συμμετείχαν· ακόμη και ανάμεσα στις γυναίκες, που όπως κι αυτή καθημερινά δοκιμάζουν την αντοχή τους μπροστά στον ενδεχόμενο θάνατό τους, θα βρεθούν κάποιες που θεωρούν ύψιστο έργο αυτό που αναγκάζονται να επιτελέσουν:

«Θα έδινα και τη ζωή μου την ίδια για τον Φύρερ», είπε η Γκερτρούντε, με τα μάτια μισόκλειστα για να προσδώσει  επισημότητα στη δήλωση. Η αδελφή της η Σαμπίνε έγνεψε καταφατικά. […] «Κι εγώ θα έδινα τη ζωή μου για εκείνον», είπε με τη σειρά της η Σαμπίνε. «Για μένα είναι σαν μεγάλος αδελφός. Είναι σαν τον αδελφό μας που δεν τον έχουμε πια, Γκέρτι».

Η Postorino ενσωματώνει στη γραφή της τις μορφές,  με τις οποίες οι άνθρωποι –μηδαμινές οντότητες μπροστά στην παντοδυναμία του Κακού– αποτελούν σιγά σιγά ένα αναπόσπαστο κομμάτι του. Και δημιουργεί μέσα από τον μυθοπλαστικό μανδύα της αφήγησης μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση στην αληθινή ιστορία των «συνεργατών» του ναζιστικού καθεστώτος. Ταυτόχρονα με τη χρήση της πρωτοπρόσωπης αφήγησης γράφει ένα μυθιστόρημα συναρπαστικό, που προκαλεί τον αναγνώστη να θέσει στον εαυτό του την καίρια ερώτηση: τι θα έκανα άραγε εγώ σε μια παρόμοια περίπτωση; Ερώτημα σκληρό, στο οποίο δύσκολα δίνεται μια απάντηση ικανή να ξεπεράσει την ενστικτώδη ανάγκη για επιβίωση αλλά και να αναμετρηθεί με τις ιδεολογικές συντεταγμένες που συνιστούν τη συνειδητή τάση για απεμπόληση του Κακού, σε όποια μορφή παρουσιάζεται αυτό μέσα στα χρόνια – οι συνειρμοί πολλοί και οι σύγχρονες εικόνες επιβεβαιώνουν τη διαχρονικότητα του προβλήματος. Η προμετωπίδα του βιβλίου θυμίζει μια αλήθεια από την Όπερα της πεντάρας του Μπρεχτ, που διαχρονικά επίσης δίνει μια απάντηση:

Στον κόσμο, ο άνθρωπος επιζεί μονάχα υπό ένα όρο: εφόσον μπορεί να ξεχάσει πως είναι καμωμένος από στόφα ανθρώπου.

Διώνη Δημητριάδου