Κοιλάδες του φόβου μυθιστόρημα Αλεξάνδρα Δεληγιώργη εκδόσεις Εκκρεμές η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

 Κοιλάδες του φόβου

μυθιστόρημα

Αλεξάνδρα Δεληγιώργη

εκδόσεις Εκκρεμές

η πρώτη δημοσίευση

στο περιοδικό Fractal

https://www.fractalart.gr/oi-koilades-toy-fovoy/

ένα πολυθεματικό βιβλίο με αφορμή ένα δυστοπικό περιβάλλον

Σε αντίθεση με όσους επιλέγουν, γράφοντας μεγάλη αφήγηση (μυθιστόρημα), να εστιάσουν στην πολύμορφη κρίση (οικονομική, κοινωνική και πολιτική) που πλήττει τα τελευταία χρόνια την ελληνική κοινωνία, η Αλεξάνδρα Δεληγιώργη στο πρόσφατο βιβλίο της προτιμά την προβολή στο εγγύς μέλλον, στο «μετά» αυτής της κρίσης, περιγράφοντας, ωστόσο, μια νέα άλλου τύπου κρίση με παγκόσμιες διαστάσεις. Αυτό από μόνο του συνιστά μια επιλογή ενδιαφέρουσα στην πρόκλησή της. Πώς θα είναι άραγε η ζωή μας κάποια χρόνια μετά από την τωρινή πραγματικότητα;

Μια δυστοπία συνιστά το μυθιστόρημα, που δεν πηγάζει μόνον από τον φόβο του τίτλου. Ωστόσο, το μελλοντικό δυστοπικό περιβάλλον, στο οποίο εντάσσεται η πλοκή, είναι μόνον ένα πλαίσιο απαραίτητο, προκειμένου να αναπτυχθούν τα θέματα που κυρίως φαίνεται να ενδιαφέρουν τη συγγραφέα. Ήταν πράγματι ο σκοπός να γραφεί ένα πολυθεματικό βιβλίο στοχασμού μέσα από μια επινοημένη μυθοπλασία; Σε όλα σχεδόν τα βιβλία της Δεληγιώργη παρεισφρέει ο φιλοσοφικός στοχασμός, μια διάθεση ανάλυσης των δεδομένων της ιστορίας που μυθοπλαστικά αποτελεί το πρώτο επίπεδο της γραφής. Έτσι, δεν μπορεί κανείς να μείνει μόνο στην εξιστορούμενη πλοκή αλλά οδηγείται σε πολλές παραμέτρους της πολύμορφης ανθρώπινης συνθήκης. Κυρίως, λοιπόν, είναι η φιλοσοφική προέκταση που μοιάζει να ενδιαφέρει, δείχνοντας πόσο γειτνιάζει η μυθοπλασία με τη δοκιμιακή γραφή. Δεν μπορεί κανείς να μη σκεφθεί πως είναι ίσως η μυθοπλασία –όσο ευφάνταστη κι αν παρουσιάζεται– ένας τρόπος εκλαΐκευσης  της φιλοσοφικής σκέψης. Σε μια άλλη εκδοχή μήπως ό,τι γράφουμε εμπεριέχει έτσι κι αλλιώς μια δυνάμει φιλοσοφική διάσταση; Διαβάζοντας τις Κοιλάδες του φόβου, και έχοντας γνώση και των προηγούμενων γραφών της Δεληγιώργη, σκέφτομαι ότι μπορεί να  ισχύουν και οι δύο εκδοχές.

Έχουμε, λοιπόν, ένα μυθιστόρημα ιδεών με έμφαση στο υπαρξιακό πρόβλημα, που ανατέμνει τις βασικές συνιστώσες της ζωής, τη δύναμη της λογικής που όλα θέλει να τα ορίζει, τη φαντασία που ανακύπτει σε κάθε δημιουργική έμπνευση συνιστώντας την άλλη εκδοχή του πραγματικού, δηλαδή την Τέχνη, κυρίως την αδυναμία του ανθρώπου να βρει τα όριά του ανάμεσα σ’ αυτό που με τις αισθήσεις του αποκομίζει και σ’ αυτό που δραματικά καταργεί κάθε βεβαιότητα. Άλλωστε στο θεωρητικό περί λογοτεχνίας βιβλίο της Το κόκκινο της φωτιάς  (Γαβριηλίδης 2015) η Δεληγιώργη υποστηρίζει πως ο Μύθος συμπυκνώνοντας την Ιστορία, με τη συνέργεια της Φαντασίας διαμορφώνει το λογοτεχνικό έργο σε μοχλό αφύπνισης διεγείροντας τη συνείδηση του ευαίσθητου αναγνώστη. Η φαντασία και η μνήμη: ένας δημιουργικός συνδυασμός, προκειμένου να προκύψει μια ενδιαφέρουσα λογοτεχνική γραφή. Έκδηλη παράλληλα η δυναμική της μυθοπλασίας στην κατεύθυνση της συμμετοχής του ατόμου στα κοινά – δεν πρόκειται μόνο για το θεωρούμενο πρώτο στάδιο, αυτό της αφύπνισης του αναγνώστη, ώστε να προσλάβει τον ρόλο του δημιουργικού συνοδοιπόρου του συγγραφέα. Στη βάση αυτή, το μυθιστόρημα της Δεληγιώργη αποκτά μια άλλη διάσταση, πολύ πέρα από την (ευεργετική σε κάθε περίπτωση μυθοπλασία) και προσεγγίζει την αγαπητή ενασχόλησή της με τη φιλοσοφία.

Στο ίδιο θεωρητικό της πόνημα γράφει: Με το σκοτάδι που πέφτει σε κάποια γυρίσματα των καιρών, διεργασίες ζωτικής σημασίας, όπως είναι η καλλιέργεια εδαφών ή ψυχών, ανακόπτονται ή ατονούν. Αλλά τίποτα δεν τελειώνει. Με το φως της ημέρας ξαναρχίζουν ασχέτως αν κάποιες νύχτες πάνω στη γη φαίνονται ατελείωτες. Εικάζω ότι πρόκειται για μια θέση που θα πρέπει να την επηρέασε στη θεματική των Κοιλάδων του φόβου, καθώς η δυστοπία συχνά προκαλεί τα απαισιόδοξα συναισθήματα του αναγνώστη. Η ανάκληση του παρελθόντος από τους ήρωες γίνεται άλλοτε με τη μορφή  νοσταλγίας και άλλοτε ως ανάγκη να βρεθεί το καθοριστικό λάθος που τους οδήγησε στην παρακμιακή κατάσταση που βιώνουν. Μάλιστα ένας από αυτούς δηλώνει: Μπορεί να μην ξέρουμε το φάρμακο που θεραπεύει την παρακμή, αλλά τουλάχιστον γνωρίζουμε τι την προκάλεσε. Εντοπίζεται σ’ αυτό το σημείο, δηλαδή στη γνώση των πραγμάτων, η αρχή του νήματος για μια έξοδο από τον λαβύρινθο, στον οποίο έχουν βρεθεί. Ως πρώτο στάδιο της συνειδητής βίωσης της ζωής πρέπει να θεωρείται η γνώση του κόσμου που μας περιβάλλει, προκειμένου με την παράλληλη αυτογνωσία να προσδιοριστεί η θέση μας στον κόσμο. Θα λέγαμε, επομένως, ότι το βιβλίο έχει μέσα του ψήγματα ελπίδας, παρά το ζοφερό περιβάλλον στο οποίο μας οδηγεί. Διαβάζουμε στην προμετωπίδα του  βιβλίου από τη Ναντιέζντα Μαντελστάμ: Οι ενοικούντες στον Άδη είναι ως γνωστόν τυφλοί απέναντι στο παρόν, βλέπουν, όμως, το μέλλον. Είναι η μεταφορική κάθοδος στον Άδη μια συνθήκη που οδηγεί στην προνομιούχο θέαση του μέλλοντος; Με άλλα λόγια, πρέπει κανείς να φτάσει στο κατώτερο σκαλί της απόγνωσης προκειμένου να μπορέσει να δει την προοπτική  ανόδου; Μια τέτοια θεώρηση προσφέρει μια ερμηνεία του βιβλίου με ελπιδοφόρο μήνυμα.

Χρονικά η ιστορία τοποθετείται στο 2029 (άρα βρισκόμαστε κοντά είκοσι χρόνια από τότε που ξεκίνησε η ελληνική κρίση) και φθάνει ακόμη αρκετά χρόνια μετά και από αυτό το χρονικό πλαίσιο. Θα μπορούσαμε να εικάσουμε πως ό,τι περιγράφεται στο βιβλίο ως δυστοπία οφείλεται στην κρίση που ζούμε σήμερα και στη διαχείρισή της. Και, αν θέλουμε να πάμε ακόμη πιο πέρα,  ίσως το βιβλίο εμπεριέχει μια προφητεία, ακραία αλλά δικαιολογημένη στα πλαίσια της μυθοπλασίας – στρατοκρατικά καθεστώτα, για παράδειγμα, είναι αυτά που αναλογούν στο μέλλον μας και μάλιστα στο όχι τόσο μακρινό; Ερώτημα που καλείται να απαντήσει ο αναγνώστης.

Εμβόλιμο στην πλοκή παρατίθεται ως Ιντερμέδιο το λεγόμενο Έκτο τετράδιο – μαρτυρία χρεωκοπημένου, που παραπέμπει σε ένα άλλο βιβλίο της Δεληγιώργη, τον Ανέστιο, όπου διαβάσαμε τα πέντε πρώτα τετράδια. Έχει, λοιπόν, συνέχεια η λογοτεχνική γραφή – μια συνθήκη πολύ ενδιαφέρουσα, που δεν συναντάμε συχνά σε τόσο ξεκάθαρη μορφή όπως εδώ.

Πολύ συχνές οι αναφορές  στον ποιητικό λόγο, καθώς οι ήρωες καταφεύγουν στις ποιητικές μορφές (Οσίπ Μάντελσταμ, Αχμάτοβα, Άρης Αλεξάνδρου) για να βρουν απαντήσεις στα καίρια ερωτήματα που τους απασχολούν. Έτσι, η ποίηση ή η λογοτεχνία εν συνόλω, εκτός από προσωπική διέξοδος,  αποβαίνει και μια πρόταση αλλαγής του κόσμου. Ιδιαίτερη η σημασία του στοιχείου αυτού, δεδομένου ότι η Ειρήνη, ηρωίδα του μυθιστορήματος, υποστηρίζει κάποια στιγμή: η εξαφάνιση της τέχνης ήταν σημάδι μιας εποχής που, ανίκανη να γεννήσει, ορμούσε κακιωμένη στα γεννήματα προηγούμενων εποχών. Ποια είναι η σχέση της εκάστοτε μορφής Τέχνης με την εποχή της; Είναι δυνατόν, σε «κακούς» καιρούς, να εξαφανιστεί η Τέχνη; Ανοιχτά θέματα, μέσα στα πολλά, που θέτει η συγγραφέας για προβληματισμό.

Κάποιος θα κατηγοριοποιούσε το μυθιστόρημα στο είδος της Επιστημονικής Φαντασίας στηριγμένος στον φόβο του τίτλου και φυσικά στη μεταφορά του χρονικού πλαισίου στο μέλλον. Ωστόσο, πολύ απέχουν οι Κοιλάδες του φόβου  από μια τέτοια ειδολογική αποτίμηση. Περισσότερο πρόκειται για μια γραφή που, χρησιμοποιώντας ως όχημα τη μελλοντική δυστοπία, ερμηνεύει τη σύγχρονη πραγματικότητα προβάλλοντας διαχρονικούς προβληματισμούς και προσφέροντας στον αναγνώστη έναν καλά δουλεμένο φιλοσοφικό στοχασμό μέσα από τη μυθοπλασία. Αξιοπρόσεκτος συνδυασμός σε ένα πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα.

Διώνη Δημητριάδου