Νόστος μυθιστόρημα Δέσποινα Λαλά-Κριστ εκδόσεις Σμίλη η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ

 

Νόστος

μυθιστόρημα

Δέσποινα Λαλά-Κριστ

εκδόσεις Σμίλη

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ 

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ: Τα κύτταρα της μνήμης • Fractal (fractalart.gr)

τα κύτταρα της μνήμης

 

Η Δέσποινα Λαλά-Κριστ με μακρά θητεία στον πεζό λόγο (μυθιστορήματα, διηγήματα, παιδικά, μονογραφίες) έχει δώσει εδώ και σαράντα συναπτά χρόνια το στίγμα της ιδιαίτερης γραφής της, χωρίς να λησμονούμε την προσφορά της στην ποίηση μέσα από μεταφράσεις (από κοινού με τον σύζυγό της, τον σπουδαίο ελληνιστή Robert L. Crist) ελληνικής ποίησης στην αγγλική γλώσσα. Το μυθιστόρημά της Νόστος, τώρα σε νέα έκδοση από τη Σμίλη,  γνώρισε μια πρώτη έκδοση πριν χρόνια (Κέδρος, 1992) και κατόπιν μεταφρασμένο στην αγγλική γλώσσα κυκλοφόρησε στις Η.Π.Α. (Nostos, Seaburn, N. Y. 2001, μτφρ. Robert L. Crist) διατηρώντας στην ουσία αμετάφραστη την εμβληματική λέξη του τίτλου του, ως μόνη ικανή να αποδώσει το ταξίδι επιστροφής που επιχειρεί η ηρωίδα του βιβλίου αλλά, αναπόφευκτα μαζί της, η συγγραφέας του. Ένα ταξίδι που θα κάνει η κόρη, η Μαριώ, όταν θα της το ζητήσει η μάνα της:

 

«Μαριώ, πήγαινε πίσω. Ταξίδεψε στο χρόνο. Πήγαινε στην αρχή. Δες και κατάλαβε. Όταν όλα τα καταλάβεις, γύρισε και φέρε μου το μυστικό».

«Ποιο μυστικό, βρε μάνα; Ποιο μυστικό;»

«Της ζωής μου το μυστικό. Τι ήταν αυτά που έζησα; Έζησα ή ονειρεύτηκα: Ήταν πραγματικά ή εφιάλτης ενός λεπτού μονάχα;» (σ. 16)

 

Έτσι όπως η γριά μάνα αρνείται να πεθάνει προτού μάθει, έτσι όπως το μυαλό αρνείται  να ακολουθήσει το σώμα στη φυσική του φθορά, η Μαριώ θα αναλάβει να κάνει πράξη αυτό που φαίνεται μάλλον απίθανο: να υπερβεί τα χρονικά διαστήματα, να αγγίξει τη σκέψη των αλλοτινών ανθρώπων, κι ακόμη περισσότερο να νιώσει τον πόνο τους. Η Σμύρνη της καταστροφής του ’22 θα μπορέσει να ζωντανέψει μέσα από τη δική της συνείδηση; Σ’ αυτό ακριβώς το γύρισμα της θεματικής του βιβλίου εντοπίζεται και η ξεχωριστή αξία του. Γιατί δεν είναι τόσο το συγκεκριμένο ταξίδι επιστροφής, αυτός ο παράδοξος νόστος (ρεαλιστικός όσο και υπερβατικός) που ενδιαφέρει εδώ, όσο το προσωπικό ταξίδι που αφορά τον κάθε έναν από εμάς. Όσο η λογοτεχνική γραφή κατορθώνει να συμπεριλάβει στην επινοημένη πλοκή της, στη μυθοπλασία της, την αναγνωστική πρόσληψη ως μια απολύτως ιδιωτική υπόθεση, τότε έχει επιτελέσει στο ακέραιο τον πρόσθετο ρόλο της: πέρα από την απαραίτητη τέρψη και την αισθητική πληρότητα, προσφέρει μια διαφορετική θέα στην πραγματικότητα επιτρέποντας υπερβάσεις σωτήριες και ιαματικές, επιστροφές που, ανατέμνοντας τον χρόνο, ανιχνεύουν την πραγματική διάσταση των πραγμάτων καθιστώντας το αβίωτο παρελθόν υπαρκτή συνθήκη. Κι αν αυτό δεν καθίσταται πάντοτε απρόσκοπτα εφικτό, έρχεται η δύναμη της λογοτεχνικής γραφής να υποβοηθήσει την αδύναμη ανθρώπινη φύση στις χρονικές υπερβάσεις μεταμφιεσμένη σε «όχημα»· όπως εύγλωττα παραπέμπει το έργο του εξωφύλλου (Τριήρεις, Γιώργος Ξένος) στο αιώνιο ταξίδι προς τον στόχο, την αυτογνωσία πάνω απ’ όλα, από τα πανάρχαια χρόνια ως σήμερα, με τη μορφή του μυθικού Οδυσσέα να καθίσταται το εμβληματικό κέντρο κάθε αναφοράς της φυλής.

Αυτό τον Νόστο υπηρετεί και το μυθιστόρημα της Δέσποινας, όπως σοφά επιλέγει να σχολιάσει ο Robert Crist γράφοντας μια Εισαγωγή στο βιβλίο (η οποία περιέργως παρατίθεται στο τέλος αντί στην αρχή) επικεντρώνοντας στη φιλοσοφία της συγκεκριμένης γραφής και όχι στην πλοκή (την έτσι κι αλλιώς ενδιαφέρουσα,  γραμμένη με διάσπαρτη ποιητική πνοή και ευαισθησία, με άριστη γνώση του χρόνου της αφήγησης, των εύστοχων εναλλαγών στις αφηγηματικές τεχνικές): […] από πού προέρχεται αυτή η πνευματική εμπειρία; Προέρχεται από την απόλυτη μυστικότητα του κειμένου; Προέρχεται από την τρυφερή αίσθηση της ανθρώπινης κατάστασης; Από την  αντίληψη της ενότητας της ανθρώπινης ψυχής με το Σύμπαν; Ή από την αντίληψη της απέραντης ομορφιάς των πραγμάτων σε σχέση με τον βαθύ πόνο; (Robert Crist, σ. 359).

Πράγματι σε τούτη τη γραφή δένει ο ιδιωτικός πόνος με τον παγκόσμιο (κάθε πόλεμος, κάθε καταστροφή, μα και κάθε ταξίδι επιστροφής πόσο ίδια μοιάζουν όλα τώρα), δένει η αλήθεια των γεγονότων με την προσωπική  βίωση της αλήθειας αυτής, δένει μυστικά η κάθε ψυχή με το Σύμπαν. Έτσι τα πιο σκληρά γεγονότα εδώ διαβάζονται μέσα από την εγκιβωτισμένη ομορφιά που περικλείουν· αρκεί να μπορείς να τη δεις, να διακρίνεις μέσα από τον ζόφο την ελπίδα ζωής. Ο Νόστος της Δέσποινας Λαλά-Κριστ αυτό ακριβώς προσφέρει.

 

Ο χρόνος, λευκό, αχνό άλογο που κάλπαζε, της το ’φτιαχνε το σώμα, κι όταν τελείωσε ο χρόνος, όταν σταμάτησε να τη φτιάχνει, τότε φύσηξε τρυφερά.

Μια μονάχα πνοή φύσηξε και πλάστηκε η ψυχή της. (σ. 358).

Διώνη Δημητριάδου