Φλας Ένας σκύλος αφηγείται Βιρτζίνια Γουλφ μετάφραση: Σπάρτη Γεροδήμου εκδόσεις Ερατώ η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

 

Φλας

Ένας σκύλος αφηγείται

Βιρτζίνια Γουλφ

μετάφραση: Σπάρτη Γεροδήμου

εκδόσεις Ερατώ

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

Virginia Woolf‎‎: «Φλας, ένας σκύλος αφηγείται»

 

Πώς μπορεί να συνδυαστεί η ανθρώπινη συνείδηση με αυτήν ενός σκύλου; Αν, φυσικά, δεχθούμε ότι και τα ζώα έχουν συνείδηση, έχουν πρόσβαση στον χώρο του «σύνοιδα», έχουν (ίσως με τον δικό τους τρόπο) την επίγνωση της ύπαρξής τους. Η  Βιρτζίνια Γουλφ δεν είναι η πρώτη φορά που θα ξαφνιάσει, θα προκαλέσει ίσως να πούμε καλύτερα, τα στερεότυπα της εποχής της με τη γραφή της· αρκεί να θυμηθούμε τον ανδρόγυνο Ορλάντο της, Ένα έργο που με τόλμη αναθεωρεί στερεότυπες αντιλήψεις για τους ρόλους, που οι κυρίαρχες κάθε φορά κοινωνικές αντιλήψεις προβάλλουν ως πρότυπα, προτείνοντας ταυτόχρονα με τον έμμεσο (αλλά αποτελεσματικό) λογοτεχνικό τρόπο την ανατροπή και τη νέα θεώρησή τους.

Στον Φλας η Γουλφ βιογραφεί, σε ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης, έναν σκύλο, επιλογή συγγραφική που από μόνη της διεκδικεί την πρωτοτυπία, και που θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα «παιχνίδι» της γραφής, ενδιαφέρον μεν αλλά παιχνίδι. Στα χέρια όμως της  Γουλφ αποκτά μια άλλη διάσταση, που ξεπερνά και τις αρχικές της προσδοκίες. Γιατί κάθε θέμα με το οποίο ασχολήθηκε άφηνε να διαφανεί (κάποτε έμμεσα κάποτε άμεσα) το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε ως έμπνευση και το οποίο απηχεί τη δική της ζωή, πάντοτε αναμετρούμενη με τις πολλαπλές συμβάσεις της εποχής της. Η ίδια αμφέβαλλε τόσο για την απήχηση που θα είχε αυτό το παράξενο μυθιστόρημά της (μια αναμέτρηση με το κοινό της) όσο και για το αν θα άξιζε τελικά τον κόπο της γραφής του (μια αναμέτρηση με τις δικές της δυνατότητες, με τον εαυτό της τελικά). Πράγματι, στα χέρια κάποιου άλλου θα ήταν ένα χαριτωμένο αφήγημα, πιθανόν παιδικό. Η Γουλφ, όμως, κατόρθωσε να δώσει ένα εύρος στη θεματική της αλλά και ένα βάθος στην τοποθέτηση τη ιστορίας της μέσα στο κοινωνικό της πλαίσιο.

Ο ανθρωπομορφισμός (που ως επιλογή εντάσσεται στη βικτωριανή παράδοση) επιτρέπει να ακούσουμε τη σκέψη του σκύλου, που πλέον σκέφτεται, νιώθει, αντιδρά και «μιλάει» έχοντας δανειστεί στοιχεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς, συγκλονίζεται από πάθη, υψώνει τη φωνή του καταγγελτικά απέναντι στις αποτρεπτικές κάθε ανανέωσης στερεότυπες αντιλήψεις που προβάλλουν την επιφάνεια κρύβοντας την ουσία, συντηρούν τις ανισότητες ανάμεσα στις τάξεις, στα δύο φύλα, υποθάλπουν κάθε μορφή υποκρισίας.

 

Αλλά ο Φλας είχε καθίσει σε γόνατα ανθρώπων και είχε ακούσει φωνές ανθρώπων. Η σάρκα του ήταν γεμάτη φλέβες με ανθρώπινα πάθη· είχε γνωρίσει όλες τις διαβαθμίσεις της ζήλειας, του θυμού και της απελπισίας. (σ. 176).

 

Ταυτόχρονα, με «όχημα» τον Φλας, η Γουλφ αναδεικνύει τον ασύλληπτο σε δυνατότητες κόσμο των αισθήσεων, τις διακυμάνσεις των συγκινησιακών αντιδράσεων, τους δρόμους επικοινωνίας που ανοίγονται πέρα από ό,τι η λογική δεσμευτικά επιτάσσει. Ο Φλας επικοινωνεί με τη δεσποινίδα Μπάρετ (Ελίζαμπεθ Μπάρετ Μπράουνινγκ), ακόμα κι όταν τα ποιήματα που γράφει η σπουδαία ποιήτρια φαίνονται σαν ιερογλυφικά γι’ αυτόν. Από την άλλη, η Ελίζαμπεθ θα αποδεχθεί το ανθρώπινο στοιχείο μέσα στον Φλας. Μπροστά στον καθρέφτη ο Φλας βλέπει έναν σκύλο, μέσα του όμως ο άλλος του εξελιγμένος (κατά τα ανθρώπινα ειωθότα) εαυτός αντιδρά στην ίδια την εικόνα του.

 

Αλλά τι σημαίνει «εαυτός»; Μήπως είναι το πράγμα που βλέπουν οι άνθρωποι; Ή είναι το πράγμα που είναι κάποιος; Οπότε ο Φλας σκέφτηκε πάλι το ερώτημα και, ανήμπορος να λύσει το πρόβλημα της πραγματικότητας, κόλλησε σφιχτά πάνω στη δεσποινίδα Μπάρετ και τη φίλησε «εκφραστικά». (σ. 68).

 

Η ζωή των ποιητών Ρόμπερτ και Ελίζαμπεθ Μπράουνινγκ αλλά και του κοινωνικού τους περίγυρου έρχεται σε εμάς μέσα από τη σκέψη του Φλας, συνιστώντας  μια ιδιόμορφη, έμμεσου σχολιασμού, εικόνα για το ποιητικό ζευγάρι και την εποχή του –αν λάβουμε υπόψη τη «συνείδηση» του σκύλου– ωστόσο μια άμεση, μια κατευθείαν τοποθέτηση, ένα ξεκάθαρο κοινωνικό σχόλιο και μια σκιαγράφηση της Ελίζαμπεθ Μπάρετ-Μπράουνινγκ, αν το δούμε από την πλευρά της Γουλφ που το γράφει.

 

Εν κατακλείδι, αν και ο Φλας σαφώς υπολείπεται άλλων έργων της Γουλφ, αυτών που την κατέταξαν στους σημαντικότερους συγγραφείς του μοντερνισμού, δεν παύει να είναι και αυτός μια ευφυής άσκηση ύφους. Και αξίζει εδώ να θυμόμαστε πως για την Γουλφ το ύφος δεν ήταν απλώς ο τρόπος χρήσης της γλώσσας αλλά απηχούσε μια στάση ζωής, την οποία υπηρέτησε πιστά μέχρι το τέλος της. Άλλωστε και η μορφή που παίρνει το θέμα της εστιάζει στην πραγματικότητα όπως την προσλαμβάνει η ίδια, υπερβαίνοντας τα μέχρι τότε όρια της μυθιστορηματικής φόρμας. Η σχέση του Φλας με την Ελίζαμπεθ Μπάρετ, η σχέση του ζώου με τον άνθρωπο, διαμορφώνει συγγραφικά μια νέα εμπειρία  γραφής. Όπως γράφει η ίδια για τον Φλας στην Αλληλογραφία της: «[…] όλο είναι θέμα νύξεων και σκιάσεων».

 

Έγειρε πάνω του μια στιγμή. Το πρόσωπό της με το πλατύ στόμα και τα μεγάλα μάτια και τις πλούσιες μπούκλες που έμοιαζαν, αλλόκοτα ακόμα, με τις δικές του. Όντας η μέρα με τη νύχτα, ωστόσο καμωμένοι στο ίδιο καλούπι, ίσως ο ένας συμπλήρωνε αυτό που ήταν σε νάρκη μέσα στον άλλον. (σ. 210).

 

Αξίζει μια ιδιαίτερη μνεία στη μεταφράστρια Σπάρτη Γεροδήμου, όχι μόνον για την απόδοση του έργου στη ελληνική γλώσσα και για το «Σύντομο σημείωμα στον Φλας» όσο και για τις Σημειώσεις που παραθέτει στο τέλος, ειδικά τη σημείωση που αφορά τη Λίλυ Γουίλσον, την καμαριέρα της Μπάρετ, συνθέτοντας μια, κατά Γουλφ, φανταστική βιογραφία με τα στοιχεία (τα ελάχιστα) που παρατίθενται στην ιστορία της.

 

Διώνη Δημητριάδου