Μεταμόρφωση Μαίρη Σέλλεϋ Μετάφραση: Τατιάνα Σεργιάδη Επίμετρο: Κλεοπάτρα Λυμπέρη εκδόσεις Δρόμων η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

 

Μεταμόρφωση

Μαίρη Σέλλεϋ

Μετάφραση: Τατιάνα Σεργιάδη

Επίμετρο: Κλεοπάτρα Λυμπέρη

 εκδόσεις Δρόμων

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Μεταμόρφωση επιφανειακή και ενδότερη • Fractal

 

 

Μεταμόρφωση επιφανειακή και ενδότερη

 

Συνδυάζοντας στοιχεία του ρομαντισμού με τη μεταφυσική και αγγίζοντας ακροθιγώς τη γοτθική λογοτεχνία, όπου κυριαρχεί ο φυσικός και ψυχολογικός τρόμος, το μυστήριο, το υπερφυσικό στοιχείο πέραν της λογικής εξήγησης, η Μαίρη Σέλλεϋ γράφει μια ιστορία στηριγμένη στο κυρίαρχο θέμα (Leitmotiv) της μεταμόρφωσης. Ο «μάγος» του τρόμου Έντγκαρ Άλλαν Πόε, συγκεφαλαιώνει την αντίληψή του για τη λογοτεχνική γραφή, ακριβώς στο σημείο τομής του ρομαντισμού και της γοτθικής (γκόθικ) λογοτεχνίας του υπερφυσικού, λέγοντας: «Οι λέξεις δεν έχουν καμιά δύναμη να εξουσιάσουν το μυαλό χωρίς την εξαίσια φρίκη της πραγματικότητας». Η αίσθηση πως αγγίζεις (έστω και μέσω της μυθοπλασίας) τον χώρο του ανεξήγητου, την αθέατη πλευρά του ανθρώπινου ψυχισμού, έχει από μόνη της το απαιτούμενο βάρος. Είναι, άλλωστε, εκτονωτική η δράση του τρόμου στην ψυχολογία του ανθρώπου όχι τόσο από την επιφανειακή αντίδραση στις φρικιαστικές σκηνές αλλά από τη συνειδητοποίηση του ένδον ευρισκομένου «τέρατος» που ελλοχεύει πίσω από τα αγαθά προσωπεία.

 

Παρακολουθούσα συνεπαρμένος ως το τέλος: ύστερα έπεσα στα γόνατα – έκρυψα το πρόσωπό μου στις παλάμες μου: κοίταξα πάλι μακριά· κάτι επέπλεε προς την ακτή. Ολοένα και πλησίαζε. Μήπως ήταν ανθρώπινη μορφή; Κάτι διακρινόταν όλο και πιο καθαρά· ώσπου ένα γιγάντιο κύμα, σηκώνοντας ολόκληρο το φορτίο, το πέταξε πάνω στα βράχια. Ένας άνθρωπος καβάλα σ’ ένα μπαούλο! –ένας άνθρωπος!– μα ήταν άνθρωπος; Σίγουρα δεν είχα ξαναδεί κάτι τέτοιο – ένας τερατόμορφος νάνος με αλλήθωρα μάτια, κακοφτιαγμένα χαρακτηριστικά και κορμί τόσο παραμορφωμένο που, κοιτάζοντάς το, σ’ έπιανε φρίκη. Η καρδιά μου, ενώ πριν λίγο συμμεριζόταν τον συνάνθρωπο, αυτόν που είχε σωθεί με τέτοιον τρόπο από τον υγρό τάφο, πάγωσε. Ο νάνος ξεκαβαλίκεψε το μπαούλο του· τίναξε τα ατίθασα ίσια μαλλιά από το αποκρουστικό του πρόσωπο. (σσ. 19-20).

 

Ωστόσο, η Σέλλεϋ, σε αντίθεση με τον Πόε, για τον οποίο οι όποιες κοινωνικές προεκτάσεις ή φιλοσοφικές αναζητήσεις (εξαιρουμένων αυτών που άπτονται του υπερφυσικού) δεν έχουν καμιά θέση στη μυθοπλασία, δεν θα μείνει μόνο στο γκόθικ στοιχείο του είδους. Θα χειριστεί το μοτίβο της μεταμόρφωσης για να δώσει το έναυσμα για εμβάθυνση σε χώρους που άπτονται της φιλοσοφίας και της θεολογίας ακόμη, καθώς η  δυϊστική-μανιχαϊστική αντίληψη για το Καλό και το Κακό είναι ξεκάθαρη στη γραφή της. Για να δειχθεί με άμεσο ή έμμεσο τρόπο η πάλη των δύο αντιστικτικών δυνάμεων, η Σέλλεϋ θα φθάσει τον ήρωά της στα ακραία όρια του ατομικισμού, την «ύβρι», όπως τη θεώρησε ο αρχαίος κόσμος και την αποτύπωσαν ως θεμέλιο λίθο της διαπραγμάτευσης των μύθων οι αρχαίοι τραγικοί. Υπέρβαση των ορίων, υπεροψία, οίηση μιας πλαστής παντοδυναμίας. Η αναμέτρηση του άσωτου και υπεροπτικού ήρωα με τον δαιμονικό και δύσμορφο νάνο, θα οδηγήσει σε μια ανταλλαγή μορφής. Ποια, όμως, είναι η αληθινή όψη/μορφή; Αυτή που φαίνεται ή η αόρατη, ένδον ευρισκόμενη στην ψυχή; Στην ουσία πρόκειται για μια αναμέτρηση αξιών που καθορίζουν την ανθρώπινη φύση, ωθώντας πότε στη μια πλευρά, όπου το φως και η αλήθεια και πότε στην άλλη, όπου το σκοτάδι και η ψευδής πραγματικότητα. Εδώ ακριβώς αναδεικνύεται προεξάρχουσα η δύναμη της αγάπης, ανώτερη από την όποια αξία ή «αξία», κατευθυνόμενη από κανόνες κοινωνικούς ή θεολογικά δόγματα. Το θέμα αυτό το προεκτείνει στο Επίμετρο που συνοδεύει την έκδοση η Κλεοπάτρα Λυμπέρη, στην οποία ανήκει και η επιμέλεια του αναλυτικού Χρονολόγιου: «Σε ποιο βαθμό μπερδεύουμε  την έννοια του Αγαθού και της Αγάπης με την έννοια της Ηθικής; Στη Μεταμόρφωση η Μαίρη Σέλλεϋ βάζει το ίδιο ζήτημα στο τραπέζι, δημιουργώντας για χάρη του αναγνώστη ένα μικρό εργαστήριο, ώστε η τέχνη της αφήγησης να μετατραπεί σε φιλοσοφική τέχνη αναζήτησης απαντήσεων». (Επίμετρο, σ. 54).

Το ενδιαφέρον στο συγκεκριμένο έργο, πέραν των φιλοσοφικών προεκτάσεων, στις οποίες αναπόφευκτα οδηγεί, είναι ότι η αφήγηση αυτή καθεαυτή ρέει αβίαστα –συμβάλλει καθοριστικά σ’ αυτό η απόδοση σε ζωντανή ελληνική γλώσσα από την Τατιάνα Σεργιάδη– χωρίς να εκβιάζει θέσεις και απόψεις (παρόλο που καθοδηγείται από αυτές), αλλά αφήνει μικρά ρήγματα, ώστε να διεισδύσει ο προσεκτικός αναγνώστης και να διασταυρώσει τη σκέψη του με αυτήν της συγγραφέως.

 

Δεν ξαναπήγα στην ακτή ούτε έψαξα να βρω τον θησαυρό του δαίμονα· όταν όμως συλλογίζομαι το παρελθόν, συχνά σκέφτομαι (και ο εξομολόγος μου δεν απορρίπτει την ιδέα), πως ίσως εκείνο το πλάσμα δεν ήταν κακό, ήταν κάποιο αγαθό πνεύμα σταλμένο από τον φύλακα-άγγελό μου, για να μου δείξει την τρέλα και τη μιζέρια της υπεροψίας. (σ. 33).

 

Μια νουβέλα που, ενώ η θεματική της είναι τόσο παλιά όσο και η ανθρώπινη φύση, μοιάζει σύγχρονη, με κάποια θεμελιώδη στοιχεία να παίρνουν νέα ζωή, ανακυκλούμενα σε νέες συνθήκες, ατομικές και κοινωνικές.

Στο εξώφυλλο το έργο Ψαράδες σε ανεμόδαρτη ακτή κατά τη θύελλα του J. M. W. Turner, 1802, με άμεση αλλά και έμμεση σύνδεση με την ιστορία.

 

 Διώνη Δημητριάδου