ΣΕ ΣΤΑΥΡΩΣΑΝ ΑΔΕΡΦΙ ΜΟΥ 20-7-1974 Γιώργος Αλεξανδρής

ΣΕ ΣΤΑΥΡΩΣΑΝ ΑΔΕΡΦΙ ΜΟΥ

20-7-1974

Γιώργος Αλεξανδρής

Το λίκνισμα του νησιού, στ’ αφρόσκεπο το κύμα,
γλυκανασαιμιά και τραγούδι στης πεθυμιάς την τράτα
και το μακρινό τ’ αγνάντεμα, ακόμη ένα στέριο  βήμα
για το σφιχτό τ’ αγκάλιασμα στης ένωσης τη στράτα.

Λιοκέντητη  η σημερινή, εικοστή του Ιούλη αυγή,
το μεσημέρι απάντημα της πίστης στην ελπίδα
κι απέλπισμα τ’ απόβραδο με σταύρωση θλιβερή
στ’ αντάμωμα που πόθησε τ’ αδέρφι στην πατρίδα.

Τα πορτόφυλλα που έπεσαν στο βάρος της κατάρας,
τα κλάματα που ακούστηκαν παράπονο κι ευχή,
ψυχές που μοιρολόγησαν το στοίχειωμα της λαχτάρας,
στο σπίτι μας αντήχησαν παράκληση και οργή.

Φωτιές φυγής και κρότοι διωγμού στο σπίτι του αδερφού
και πνίγεται η ανάσα του ,μαραίνεται η ψυχή του
στο μίσος και την απειλή, του γείτονα και του γνωστού,
να σηκώνει ψηλά τα χέρια του, ικέτης στη ζωή του.

Σε σταύρωσαν αδέρφι μου και είδα τη θανή μου.
Τον τάφο που σου άνοιξαν είναι δικό μου μνήμα.
Θεριέψου στο κουράγιο σου, άκου και τη φωνή μου
κι η πίστη μας ομόψυχη, φουρτουνιασμένο κύμα,

θα πνίξει στο βαθυγάλαζο τ’ αφορεσμένα χέρια
που μάτωσαν τη θάλασσα, αυτή που γλυκοκυματούσα
κρατούσε στην αγκάλη της το σμίξιμο των πόθων,
περήφανα που το ένιωθες κι εγώ το λαχταρούσα.

Το σταύρωσαν αδέρφι μου το συναπάντημά μας,
μα σφίξε μέσ’ στο χέρι μου τα στέφανα του χρόνου,
πανήγυρη ξημέρωμα στην Κύπρο τ’ αντάμωμά μας,
στο δίκιο μας  να ιστορήσουμε, το κούρσεμα του πόνου.

Γιώργος   Αλεξανδρής

Οδός Πανός εργοτάξιο εξαιρετικών αισθηµάτων τχ. 207

Οδός Πανός

εργοτάξιο εξαιρετικών αισθηµάτων

τχ. 207

 

‛Oδός Πανός®

εργοτάξιο εξαιρετικών αισθηµάτων

έτος 44o, τχ. 207, Οκτώβριος-Δεκέµβριος 2025

ΠEPIEXOMENA

Σελίδες με τον

Γιάννη Τσαρούχη

3 Ευφροσύνη Δοξιάδη: Ο πατέρας μου, ο Τσαρούχης και τα Φαγιούμ. Καταγραφή Θανάσης Θ. Νιάρχος

12 Συνέντευξη του Γιάννη Τσαρούχη στον Γιώργο Κ. Πηλιχό, 1965. Αρχείο του Θανάση Θ. Νιάρχου

14 Γιάννης Βασιλόπουλος: Ο Τσαρούχης σαν άγιος

*

15 Δημήτρης Νόλλας: Μια ξενιτιά ο κόσμος όλος

23 Δάφνης Παράσχου: Με τον τρόπο του Κ.Π. Καβάφη

24 Βασίλης Κοντόπουλος: Εδώ Βερολίνο

29 Κωνσταντίνος Ανδρουτσόπουλος: Σταυρός

30 Χρίστος Χριστοφής: Με την ματιά του συλλέκτη...

36 Πηνελόπη Τριάντου: Αρκαδία

37 Θανάσης Θ. Νιάρχος: Σελίδες ημερολογίου

42 Γιώργος Χρονάς: Ο Κωνσταντίνος Παπαδάκης στην Αθήνα

Aφιέρωμα στην Άλις Μανρό

από την Εύα Στάμου

43 Εύα Στάμου: Άλις Μανρό: ο ρόλος του τόπου και της έμφυλης πραγματικότητας στο έργο της

48 Τζούλια Γκανάσου: «Η λυτρωτική αμφιβολία της Άλις Μανρό»

51 Όλγα Μπακοπούλου: Ο αφηγηματικός μικρόκοσμος της Άλις Μανρό

55 Νίκος Ξένιος: Με τον τρόπο της Alice

58 Γιώργος Πολ. Παπαδάκης: Μια ματιά στο έργο της Alice Munro με αφορμή το βιβλίο της Απόδραση

*

62 Γιώργος Σπ. Αναγνώστου: Φύσηξε αέρας κι άνοιξε

62 Δημήτρης Στενός: Κατάκλιση

63 Κώστας Θ. Ριζάκης: φυλλοβόλων ένσφαιρος τετράς

65 Ιουλίτα Ηλιοπούλου: Σκέψεις για το βιβλίο του Θανάση Νιάρχου «Επιτέλους μόνος»

68 Νεφέλη Γκάτσου: Αλφρέ ντε Μυσσέ

69 Νεφέλη Γκάτσου: Επίγραμμα

71 Χρήστος Μαυρής:«Ηταν ένα σωστό μακελειό αθώων»

82 Μαριάννα Γ. Παπουτσοπούλου: Μετά τον Αρθούρο

84 Κωνσταντίνος Βορβής: Μπρουταλισμός

86 Βιβλία. Γράφουν οι: Διώνη Δημητριάδου, Κατερίνα Ι. Παπαδημητρίου, Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης, Χάρης Β. Χαρίσης, Κωνσταντίνος Βορβής, Δώρα Κασκάλη, Κωνσταντίνος Μπούρας, Αθανάσιος Βαβλίδας, Γιώργος Χρονάς

126 Γιώργος Ζώταλης: Ποντικοφάρμακα

127 Μπάμπης Ιμβρίδης: 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

134 Γιώργος Κατραούρας: Διαδοχικά

135 Θέατρο. Γράφουν οι: Κωνσταντίνος Μπούρας, Αθανάσιος Βαβλίδας

142 Μάριος Σκέμπης: Ταύρος πλήρης δικομαχιών: ο Πάμπλο Πικάσσο στην Θεσσαλονίκη

148 Παντελής Λημναίος: Το ελληνικό όνειρο

151 Αθανάσιος Βαβλίδας: Μουσικές Ανταπο-κρίσεις

159 Βίος, Πειραιώς 84, Γκάζι - Αθήνα

160 Δευτέρα

161 Τα 4 τεύχη μας του 2025 – 204, 205, 206, 207

166 Τα νέα μας βιβλία, Εκδόσεις Οδός Πανός

Υπάρχει στα βιβλιοπωλεία:

Πολιτεία

Ιανός (Αθήνα, Θεσσαλονίκη)

Πρωτοπορία (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα)

Πατάκης

Αχιλλέας Σίμος

Ελευθέριος Τζανακάκης

Χρήστος Μαρίνης

Α. Κανάκης

Συμμετρία Α. Ε.

Τσιγαρίδας Α. Ε.

Ευριπίδης Α. Ε.

Σμυρνιωτάκης Greek books

Δ. Τσανάς – Σ. Δημόπουλος

Σκλαβούνος Παράσχης

Ηλίας Μαγγόπουλος

Κέντρο του Bιβλίου (Θεσσαλονίκη)

Μαλλιάρης (Θεσσαλονίκη)

Κεντρί (Θεσσαλονίκη)

Oblik Editions (Θεσσαλονίκη)

Πολύκεντρο Θαλασσινού (Κως)

Βιβλιοπωλείο Οδός Πανός, Διδότου 39 και Ιπποκράτους

106 80 Αθήνα, τηλ 2103616782

e-mail: chronas@otenet.gr

και όπου ζητηθεί με αντικαταβολή.

Διανομή από το Πρακτορείο Τύπου, Άργος Α.Ε., μόνο στην Αττική,

και στο αεροδρόμιο Αθηνών

 

Αντιμέτωποι με τον πόνο των άλλων Susan Sontag Μετάφραση: Χριστίνα Παπαδοπούλου εκδόσεις Gutenberg η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

 

Αντιμέτωποι με τον πόνο των άλλων

Susan Sontag

Μετάφραση: Χριστίνα Παπαδοπούλου

 εκδόσεις Gutenberg

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | «Εμείς» και ο πόνος των άλλων • Fractal

 

«Εμείς» και ο πόνος των άλλων

 

Εφόσον αισθανόμαστε συμπόνια, θεωρούμε πως δεν έχουμε μερίδιο ευθύνης σε ό,τι είναι αυτό που προξένησε τη δυστυχία. Ο οίκτος που νιώθουμε είναι ένδειξη όχι μόνο της αθωότητας, αλλά και της αδυναμίας μας. (σ. 152). Η Susan Sontag (1933-2004),  μια από τις πιο επιδραστικές φωνές της διανόησης του 20^ού αιώνα, στο δοκίμιό της Αντιμέτωποι με τον πόνο των άλλων αναλύει τους τρόπους που η κυριαρχία της εικόνας (με όλα τα μέσα προβολής που διατίθενται) δημιουργεί μια ψευδαίσθηση εγγύτητας με την πραγματικότητα, οδηγώντας συν τω χρόνω στην αδιαφορία και την παθητικότητα. Ποιοι, όμως, είμαστε «εμείς», μέσα στο πρώτο πληθυντικό πρόσωπο που χρησιμοποιεί η Sontag, πόσες διαφορετικές ποιότητες συμπεριλαμβάνονται μέσα σε αυτό το εύκολα προσλαμβανόμενο ως συλλογικό υποκείμενο; Η παντοδύναμη εικόνα, απείρως ισχυρότερη από αυτή την υποτιθέμενη συλλογικότητα, μπορεί να μας αντιμετωπίζει ως σύνολο ομοειδών και ομοφρονούντων, τη στιγμή που ποικίλλουν, διακλαδίζονται, αλληλοσυμπληρώνονται ή αλληλοαναιρούνται όλα τα επίπεδα στα οποία βρισκόμαστε ο καθένας, οικονομικά, κοινωνικά, ιδεολογικά, πολιτικά, θρησκευτικά, για να δώσουμε μόνο τις συμβατικές και επιφανειακές κατηγορίες;

Ζώντας, επομένως, σε μια κοινωνία πολλαπλών αντιθέσεων και επιπέδων, δεν ανταποκρινόμαστε το ίδιο απέναντι σε ό,τι προβάλλεται μέσα από τους κυρίαρχους κάθε φορά εξουσιαστικούς μηχανισμούς. Υπάρχει μεγάλη διαφορά, εν προκειμένω, στον τρόπο που αντιδρά ο θεατής στις εικόνες ενός καταστροφικού πολέμου, ανάλογα με τη θέση του, οριζόμενη από τις παραπάνω παραμέτρους. Αλλά και μεγάλη διαφορά επίσης, αν πρόκειται απλώς για έναν θεατή των βραδινών ειδήσεων, πολύ μακριά ευρισκόμενο από το θέατρο της φρίκης,  ή αν πρόκειται για κάποιον που θεάται στην οθόνη την καταστροφή της δικής του ζωής, στη δική του πατρίδα.

Στο δοκίμιό της αυτό η Sontag συνεχίζει αλλά και ανασκευάζει στα σημεία του το προηγούμενο γνωστό της έργο Περί φωτογραφίας. Κυρίως στέκεται στη θέση που είχε διατυπώσει τότε για την υπονόμευση της ικανότητάς μας να ανταποκρινόμαστε στα ερεθίσματα των εικόνων με συναισθηματικό σφρίγος και ηθική μέριμνα. Τώρα, μένοντας περισσότερο στις προβαλλόμενες με καταιγιστικό ρυθμό σκηνές φρίκης, θα ανασκευάσει: […] αυτό που υπονομεύεται είναι η αίσθησή μας για την πραγματικότητα. Η ίδια η πραγματικότητα εξακολουθεί να υπάρχει, παρά τις όποιες προσπάθειες να μειωθεί το κύρος της. (σσ. 159-160).

Με αναλυτικές αναφορές σε φωτογραφίες ή κινηματογραφημένα ντοκουμέντα από διάφορους τόπους και διαφορετικές εποχές (αρχής γενομένης από την πρώτη απόπειρα καταγραφής ενός πολέμου, κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου και φθάνοντας έως τους Δίδυμους Πύργους, τον  πόλεμο στη Βοσνία, αφού θα έχει διατρέξει τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, θα δείξει κατά πόσο η φωτογραφική μηχανή, που είναι το «μάτι της Ιστορίας» κατά τον φωτογράφο Μάθιου Μπρέιντι, μπορεί όχι μόνον να παραπλανά αλλά και να ψεύδεται ακολουθώντας εντολές άνωθεν· για παράδειγμα η επιλογή για πολιτική συμφιλίωση οδηγεί σε περιορισμό της μνήμης, την οποία υποτίθεται πως εξυπηρετεί η εικόνα, ή θα ήταν μάλλον αντιπατριωτική ενέργεια μια, ας πούμε, έκθεση φωτογραφίας με υλικό από τα χρόνια της δουλείας των μαύρων στην καθόλα προοδευτική Αμερική.

Στο βιβλίο της αυτό η Sontag δεν θα μιλήσει απλώς για την «κοινωνία του θεάματος», με τον όρο του Γκυ Ντεμπόρ, αλλά κυρίως θα στρέψει το ενδιαφέρον στον ρόλο του θεατή, όχι μέσα στο επιφανειακό και ανεδαφικό συλλογικό «εμείς», αλλά στην προσωπική ευθύνη που έχουμε ως άτομα σκεπτόμενα. Δεν έχει τόση σημασία για το θέμα που αναλύει το διαδεδομένο «Δεν ξεχνώ», καθώς η εστίαση σε κάποιο συγκεκριμένο γεγονός βαρβαρότητας υποτιμά τη λειτουργία της σκέψης χάρη στη μνήμη. Η μνήμη, όμως, έτσι κι αλλιώς συνδέεται, όπως θα πει, με τους νεκρούς. Το ζητούμενο είναι να αναρωτηθεί κανείς ποια η αρχή του νήματος, ποιος ευθύνεται για όσα φοβερά δείχνει η εικόνα,  πώς θα μπορούσε να αποφευχθεί, υπάρχει και η δική μας ευθύνη γιατί υποστηρίξαμε μια άδικη εξουσία που ανέλαβε δράση και προσπαθεί να μας πείσει πως σωστά πράττει, γιατί δεν αντιδράσαμε εγκαίρως, γιατί σιωπήσαμε;

Όλα αυτά δεν είναι εύκολα ερωτήματα, ούτε οδηγούν αυτονόητα στην επικράτηση του δικαίου, στο τέλος της φρίκης των πολέμων, των βασανιστηρίων, των εξευτελισμών. Ούτε εξαντλούνται σε αυτό το κριτικό σημείωμα όλες οι παράμετροι που εξετάζονται στο δοκίμιο της Sontag. Κρατώ για το τέλος μια σημαντική διάκριση που κάνει, ανάμεσα σε όλους «εμάς» και στους νεκρούς των φωτογραφιών, των ρεπορτάζ των δελτίων ειδήσεων, τους οποίους εμείς θέλουμε να σηκώσουμε στους ώμους μας: Εδώ οι νεκροί αδιαφορούν για τους αυτόπτες μάρτυρες – αδιαφορούν για εμάς. Γιατί να ζητήσουν την προσοχή μας; Μήπως θα είχαν κάτι να μας πουν; «Εμείς» –αυτό το «εμείς»  περιλαμβάνει όσους ουδέποτε βίωσαν καταστάσεις αντίστοιχες με αυτές που έζησαν εκείνοι– αδυνατούμε να καταλάβουμε. Αδυνατούμε να το συλλάβουμε. Δεν  μπορούμε με τίποτα να φανταστούμε τα όσα έζησαν. Δεν μπορούμε να φανταστούμε πόσο φρικτός, πόσο τρομακτικός είναι ο πόλεμος· και πόσο συνηθισμένος γίνεται. (σ. 182).

Χρόνια πολλά μετά την πρώτη έκδοση του δοκιμίου στην ελληνική γλώσσα, τώρα από τις εκδόσεις Gutenberg, σε νέα μετάφραση από τη Χριστίνα Παπαδοπούλου, πάντοτε επίκαιρη η σκέψη της  Susan Sontag, όσο η φρίκη θα συνεχίζεται απτόητη και η εικόνα της θα μας καθιστά θεατές της.

Διώνη Δημητριάδου 

 

 

 

 

ΑΝΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ

ΑΝΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ

Τώρα, που και πάλι δύσμοιροι και δυσοίωνοι καιροί
ταξινομούνται ως αγεφύρωτα χάσματα ιδεών και γενεών
και αιτιολογούνται ως αναπόφευκτες ιστορικές επαναλήψεις,

τώρα, που και πάλι αλλόμορφες και αλλόκοτες εποχές
δικάζονται με απλές απεμπολήσεις σε αθώες καθαιρέσεις
κι ελαφρύνονται με συμβιβαστικές ταυτίσεις και συμπράξεις,

ποια διαύγεια και τόλμη αιρετική να επιστρατευθεί,
συνειδήσεις να αφυπνίσει, υποκρισίες  να στιγματίσει,
ευθύνες να ευαγγελιστεί και χρέη να κοινωνήσει;

Και καθώς διακονούμε σε συνήθειες και γνώριμες πρακτικές,
αριθμούμε ορθόδοξες συμπτώσεις, μικρές εφήμερες αλλαγές
και εντρυφούμε σε παρυφές, ομοιότητες και μιμήσεις,

και καθώς αναδιφούμε σε αδόκητες και σωτήριες στιγμές,
αναδιπλώνουμε ευκαιριακές επιλογές, σύντομες προσηλώσεις
και ανακαλούμε εύσχημες μνήμες και συμπεριφορές αυτιστικές,

ποιαν αρετή να επικαλεστείς, μαρτυρία να μαρτυρήσεις
πως κάθε μέρα αυριανή ανάδρομη ρήση και πρόταση δεν είναι,
παρά πρεσβεία ανένταχτη χωρίς θυμικό και δόγματα ιστορίας.

Κι αφού αρνούμαστε συμβολισμούς ανατροπές και ρήξεις ,
αποποιούμαστε πρωτοβουλίες, συμμετοχή κι επαγγελίες
και εμμένουμε σε ισορροπίες και διάδοχες καταστάσεις,

κι αφού εθελοτυφλούμε στη σύγχυση και τις αντιφάσεις,
προφητεύουμε το αύριο με συνειρμούς και μεταμορφώσεις
και μακαρίζουμε το σήμερα με προσαρμογές και επαναπαύσεις,

ποιες τάχα να’ ναι οι αλήθειες μας και ποια τα όνειρά μας,
να ‘ναι οι μέρες μας κατάθεση ψυχής και ρήτρα δημιουργίας,
χωρίς σφετερισμούς, σκοπιμότητες, συνθήματα και προλήψεις;

Γιώργος  Αλεξανδρής

(Φωτογραφία: Sebastião Salgado)

Ο αετός σηκώνει τον αέρα Σωτήρης Κακίσης εκδόσεις Βακχικόν η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

 

Ο αετός σηκώνει τον αέρα

Σωτήρης Κακίσης

 εκδόσεις Βακχικόν

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Σκοτάδι σαν φως • Fractal

 

 

Σκοτάδι σαν φως

 

Μια αστείρευτη πηγή συγκινήσεων σε κάθε νέα γραφή του Σωτήρη Κακίση. Με φωνές που μοιάζει να έρχονται από πολύ μακριά, από την πάντοτε παρούσα παιδική ηλικία (ποτέ δεν τελειώνει αυτή όσο κι αν τα χρόνια την σπρώχνουν προς τα πίσω), από πρόσωπα που πάνω τους η πατίνα του χρόνου γράφει ακόμα όμορφα· ίσως γιατί η μνήμη ξέρει να τα διατηρεί ατσαλάκωτα, ίσως γιατί ακόμα εδώ βρίσκονται όπως τότε – με την ποίηση του Κακίση ποτέ δεν ξέρεις.

Με το έργο του Χρήστου Κεχαγιόγλου Άκρη των νερών να αγκαλιάζει το βιβλίο από το εξώφυλλο έως το οπισθόφυλλο, η πρόσφατη ποιητική συλλογή του Κακίση επιμένει με τα «κλειστά», τετραγωνισμένα στη μορφή ποιήματα, με μόνο τα πεζά γράμματα να σημειώνουν συχνά αιφνίδιες ανατροπές. Όπως αυτή που τιτλοφορεί και όλη τη συλλογή, με τον αετό να σηκώνει τον αέρα, είτε ζωντανός απλώνοντας ανοιχτές τις φτερούγες του, είτε χάρτινος επιδέξια λικνίζοντας την πλουμιστή ουρά του, με έναν σπάγκο μόνο να τον κρατά στη γη, αλλιώς φεύγει για πάντα, όπως ο πατέρας, όπως η παιδική ηλικία, με τον αέρα αμέτοχο να θαυμάζει την τόλμη του πετούμενου, έμβιου ή χάρτινου αδιακρίτως:

 

ο αέρας για τον αετό δεν ξέρει, δεν μπορεί τίποτα να πει. τα φτερά του τού ζωντανού, η ουρά του άλλου η χάρτινη, η αποκριάτικη αλλά μαγευτική, τον αέρα το ίδιο σπρώχνουν, το ίδιο βοηθάνε, το ίδιο τρυφερά παραμερίζουν. μόνο ένας σπάγκος από τόσων παιδιών τις εποχές, ένα στη γη πάνω τρέξιμο, ένας δικός μου πατέρας στην απέναντι όχθη να τον κρατάει ψηλά τον χάρτινο αετό, αυτός να τρέχει μαζί του, αυτός στην αρχή τον αέρα να διώχνει, να παραμερίζει. αυτός τον αετό μου ακόμα κι ως τώρα να δείχνει, να κρατάει.

 

Δεν ξέρω πώς το καταφέρνει και, μέσα σε λίγους στίχους πάντα, φτιάχνει κομμάτι κομμάτι το δικό του σύμπαν, με τα υλικά του σε απίστευτες αναμείξεις, με τις φράσεις του κοφτές εκεί που πρέπει να σταματούν βάζοντας τις τελείες. Κάθε φορά που θέλω να γράψω κάτι για την ποίηση αυτή, σκέφτομαι ότι τα έχω πει όλα. Κι όμως, πάντα, ξανά και ξανά τα ίδια τα λόγια του, με την κοινή τους μήτρα, ωστόσο όλα καινούργια, μου δείχνουν τον δρόμο, σαν να είναι πρωτοβάδιστος.

Στέκομαι στο παρακάτω ποίημα και λέω πως η αντίθεση ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι, διακριτά και τα δύο αυτά, όμως στη ματιά του Κακίση είναι ένα και το αυτό, έτσι όπως οι νεκροί βρίσκονται ολοζώντανοι μέσα στις λέξεις του, το παιδί ακόμα κρυφογελάει παιχνιδιάρικα στην ώριμη ηλικία του, η θάλασσα πλημμυρίζει τη στεριά, ένα με το χώμα, ο χρόνος κοροϊδεύει τη διάρκεια, επιμένοντας στο δικό του μέτρημα, που μόνο μέσα στην καλή ποίηση αποκτά «σώμα»:

 

εδώ το απόγευμα το δάσος χάνει το χρώμα του. φαίνεται κάπως κι απέξω σαν να ’ναι μέσα του, τα δέντρα γίνονται πολύ πιο επίσημα, πολύ πιο απειλητικά. δεν τα φοβάμαι ούτε το βράδυ, ούτε αργά τη νύχτα, ομολογώ. χωρίς να μπαίνω μέσα του, στο δάσος και τη νύχτα υπέροχα βλέπω και κυκλοφορώ, πρωινές σκιές άλλων παραμένουν παντού, όμως στα δέντρα από πίσω κρύβονται, προσπαθούν να εξαφανιστούν. όσοι  δεν βλέπουν και το σκοτάδι σαν φως, θέλω να πω.

 

Είναι και το καταπράσινο εξώφυλλο, είναι η θάλασσα που τη μνημονεύει και στην προμετωπίδα σαν ξεχασμένη αξία, σαν μια σανίδα σωτηρίας, σαν σωστική λέμβο:

 

πώς τυλιχτήκαμε έτσι,

σαν τους νεκρούς μια παγωνιά, μια πάχνη, κι ολωσδιόλου

ξεχάσαμε τη θάλασσα;

 

Σταματώ και σ’ αυτό το ποίημα του Κακίση, που ενσωματώνει (μέσα του το πιο πολύ) το νερό, τον αέρα, την πολύτιμη σιωπή των λέξεων, το χάρτινο σώμα τους, όλες τις αισθήσεις, και τη γεύση και την όσφρηση, με την Ελλάδα, τη δική του Ελλάδα, να επιλέγει, αυτή και όχι ο ποιητής, τι αξίζει να ειπωθεί.

 

Ελλάδα μικρή μου, κι εσύ εδώ, μ’ αυτό το νερό τον αέρα να μένεις, σ’ ενός δωματίου μόνο ολόκληρη τη σιωπή, τα λίγα λόγια, τα χαρτιά αυτά εδώ τα χάρτινα, τα τιποτένια, τα τίποτα. ποια μυρωδιά σου, ποια γεύση σου, εσύ να πεις, εσύ να διαλέξεις, ποιον ουρανό, ποια ώρα, ποια εποχή. και την πιο τρελή σου στιγμή αν θέλεις φέρ’ την εδώ, πάνω από τις γρίλιες, με το υπόλοιπό σου απέξω λίγο να μπαίνει, να σε ψάχνει, να σε θυμάται. εσύ όμως μ’ εμένα μόνο τώρα εδώ.

 

Τέλος, είναι και ο χειρόγραφος τίτλος στο εξώφυλλο της συλλογής, σαν ένα συνωμοτικό μειδίαμα για όποιον το εννοεί, σαν μια υπενθύμιση πως η ποίηση πάντα χειροποίητη είναι, και αυθόρμητη και αθώα των έτοιμων μοντέλων. Να, όπως και αυτό το κριτικό σημείωμα, που δεν το λες και αυθεντικά κριτικό. Κι όμως, έξω από θεωρίες της λογοτεχνίας και τεχνικές και τεχνάσματα ποικίλα, ίσως γράφονται οι πιο αυθεντικές αναγνώσεις. Και εν τέλει, μακάρι να είναι αυτό που μετράει πιο πολύ.

 

Διώνη  Δημητριάδου

 

 

Κοσμάς Πολίτης Εκάτη Πρόλογος: Αγγέλα Καστρινάκη Επίμετρο: Ειρηάνα Ρουσογιαννάκη Εκδόσεις Σοκόλη η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr Κοσμάς Πολίτης: «Εκάτη»

 

Κοσμάς Πολίτης

Εκάτη

Πρόλογος: Αγγέλα Καστρινάκη

Επίμετρο: Ειρηάνα Ρουσογιαννάκη

Εκδόσεις Σοκόλη

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

Κοσμάς Πολίτης: «Εκάτη»

 

 

 

Οι μύθοι είναι ισχυρές «κατασκευές» που άντεξαν, ενταγμένοι στην πολιτιστική κληρονομιά των λαών, μέσα στους αιώνες, αποθαρρύνοντας την ανασκευή τους, εκτός αν η σύγχρονη σκέψη τολμά να διαρρήξει το στερεό τους περίβλημα και να επεξεργαστεί το νοηματικό και το συμβολικό τους (κυρίως αυτό) περιεχόμενο. Η λογοτεχνία, φυσικά, υπακούοντας σε δικούς της νόμους και με την «αυθαιρεσία» που της επιτρέπει το μυθοπλαστικό της ψεύδος –ένας τρόπος προσέγγισης της αλήθειας–, συχνά εντάσσει στη θεματική της τον μύθο σε σύνδεση με την πλοκή των ιστοριών της, άλλοτε ατόφιο και άλλοτε «πειραγμένο», κατά τις επιταγές της μυθοπλασίας ή τις συγγραφικές ιδεολογικές παραμέτρους.

Η μεγαλοπρεπής και σκοτεινή Εκάτη του κάτω κόσμου, ο σύνδεσμος ανάμεσα στους θνητούς και τους θεούς, θεά της μαγικής τέχνης, σχετιζόμενη με την τελετουργική μαντεία και τη νεκρομαντεία, τα βότανα (ιαματικά ή δηλητηριώδη), ταυτισμένη συχνά με τη Σελήνη, με την πιο σκοτεινή της φάση, δηλαδή τη νέα σελήνη, εισχωρεί στη μυθοπλασία του Κοσμά Πολίτη, στο μυθιστόρημα που φέρει το όνομά της, τόσο με την ψυχολογική της σημασία όσο και με τον ισχυρό συμβολισμό της. Γραμμένη η Εκάτη του Πολίτη (1^η έκδοση, Πυρσός, 1933) στο δύσκολο μεταβατικό χρονικό διάστημα του Μεσοπολέμου, ενσωματώνει τις αναπόφευκτες δυτικοευρωπαϊκές επιρροές αλλά και τα στοιχεία του μοντερνισμού (όπως την εναλλαγή του αφηγητή από παντογνώστη σε πρωτοπρόσωπο, και τον αιφνιδιασμό της ταυτότητάς του στο τέλος του μυθιστορήματος), ενώ με τη χρήση του μύθου της Εκάτης (αλλά και άλλες επιρροές αρχαιοελληνικής σκέψης, όπως τους πλατωνικούς διαλόγους) εντάσσει τη μεγάλη αφήγηση στην υπηρεσία της διατράνωσης μιας ελληνικότητας, που ο Πολίτης την έχει ανάγκη όσο ποτέ. Σε όλο το μυθιστόρημα η Εκάτη ως Σελήνη παρουσιάζεται είτε ως φυσικό ουράνιο σώμα, φόντο στην πλοκή, είτε ως σύμβολο μαγικό και αποκρυφιστικό που επηρεάζει την εξέλιξη της ιστορίας, προσθέτοντας δίπλα στα γεγονότα τη μυθολογική τους σημειολογία.

 

Αντίκρυ μου άναβε μια πυρκαγιά. Πίσω από τον Υμηττό ανέτειλε η Πανσέληνος, πελώρια και καταπληκτική, και, πριν ακολουθήσει τον χαραγμένο δρόμο της, ακούμπησε για μια στιγμή στη ράχη του βουνού κοιτάζοντας σαρκαστικά τον κόσμο. (σ. 342).  

 

Ο κεντρικός ήρωας, ο Παύλος, εγκλωβισμένος μέσα σε μια συμβατική συζυγική σχέση, αναζητά το νόημα της ζωής, την αυθεντική αλήθεια και άρα την ευτυχία. Επηρεασμένος από τον φίλο του αλχημιστή Βενιέρη, θα εντρυφήσει στον αποκρυφισμό αλλά και στη σωκρατική/πλατωνική θεώρηση της ζωής, θα πειστεί πως η αναζήτηση της αληθινής ζωής είναι ταυτισμένη με την αναζήτηση του έρωτα, αφού μόνον αυτός, σε όποια μορφή του, κυρίως τη σαρκική, μπορεί να οδηγήσει στην πνευματική δημιουργία. Οι τρεις ερωτικές του περιπέτειες, όμως, θα καταλήξουν τραγικά, εγκαταλείποντάς τον ξανά στη μοναξιά και την αμφιβολία για την ύπαρξη τελικού νοήματος.  

 

Σκλάβοι μαρτυρικοί μιας ακατάληπτης δημιουργίας, κρεμόμαστε μετέωροι ανάμεσα πραγματικότητας και ονείρου, εξόριστοι από τον ουρανό, σκεπτικισταί μπροστά στη γοητεία της ηδονής και του πόθου· και η φαντασία μας θα φτιάνει εφήμερες πραγματικότητες, ανάλογες με το ανάστημά μας, τη χημική σύνθεση του άστρου και την πυκνότητα της νέας ατμόσφαιρας. Ένας καινούργιος ήλιος θα μας χαδεύει με τις θερμές αχτίνες του και θα χωρίζει διαφορετικά, μα πάντα μάταια και αυθαίρετα, την απαθή αιωνιότητα. (σ. 280).

 

Ο Κοσμάς Πολίτης το 1947 αναθεώρησε το έργο αυτό, αφαιρώντας και προσθέτοντας κομμάτια, στην ουσία περνώντας στη νέα του εκδοχή την ιδεολογική του στροφή (ασπάστηκε τον κομμουνισμό το 1944), και εγκαταλείποντας τις μεταφυσικές αναζητήσεις της πρώτης μορφής. Η τωρινή έκδοση (Σοκόλης, 2024), με Πρόλογο της Αγγέλας Καστρινάκη και Επίμετρο της Ειρηάνας Ρουσογιαννάκη, επαναφέρει στο προσκήνιο το από πολλά χρόνια λησμονημένο αρχικό έργο. Όσο κι αν είναι δύσκολο να αποκοπεί ένα έργο από το ιδεολογικό υπόβαθρο του δημιουργού του, οπότε θα ήταν αποδεκτή η νεότερη εκδοχή του, ως πιστότερη  προς τις διαφοροποιημένες πεποιθήσεις του, θα λέγαμε πως αξίζει να θυμηθούμε το έργο όπως το πρωτοσυνέλαβε ο Πολίτης, να γευτούμε την αρχική του αυθεντικότητα.

 

Βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα σύστημα τέλεια ρυθμισμένο, από το οποίο αποκλείεται η τύχη και στο οποίο ανάγονται όλα. Τι άλλο μπορεί να είναι ο δημιουργός ενός τέτοιου οργανισμού παρά ένας τετραπέρατος μηχανικός; Έχουμε όλοι μιαν έμφυτη τάσην να εξαρθούμε προς Αυτόν· αλλά μάλλον από τεμπελιά, φαντάζομαι, βρίσκομε ως πρόχειρο μέσον την εύκολη και αμφίβολη ποίηση της προσευχής. Ενώ, για να υψωθούμε πραγματικά προς τον Δημιουργό και  να πλησιάσομε τη σκέψη του, χρειάζεται να εμβαθύνουμε στους μηχανικούς νόμους που έχει θέσει, και να μεταχειρισθούμε τις φυσικές δυνάμεις που μας προσφέρει άφθονες. (σ. 31).

 

Αξίζει, πιστεύω, ένα σχόλιο συγκρίνοντας τις δύο εκδοχές του μυθιστορήματος. Ο Πολίτης θέτει στο κέντρο της πλοκής έναν άνθρωπο που, εγκαταλελειμμένος στον κόσμο από τον Θεό του (για να θυμηθούμε τον υπαρξισμό του Σαρτρ), αναζητά την αρχή της δημιουργίας,  στρεφόμενος στον εαυτό του, στις δικές του δυνάμεις που, εν μέσω ενός σύμπαντος που σιωπά,  επινοεί πιθανές ερμηνείες. Στην πρώτη εκδοχή του μυθιστορήματος έχει την αρωγή των αρχαίων μύθων, της πλατωνικής σκέψης, της των πάντων αρχής, δηλαδή των αριθμών, της λογικής μέσω της επιστήμης και της μεταφυσικής μέσω της φαντασίας και της δημιουργικής επινόησης. Στη νεότερη εκδοχή, βοηθούσης της μαρξιστικής ιδεολογίας, πάλι στο κέντρο είναι ο άνθρωπος, μόνο που εδώ εντάσσεται μέσα στη μάζα, στην ολότητα που «επαναστατικώ τω τρόπω» εν δυνάμει αλλάζει τον κόσμο. Ενδιαφέρουσα, ωστόσο, η παρουσία της Εκάτης/Σελήνης όπως και η διατήρηση του τίτλου που αναγκαστικά παραπέμπει στις μυστικές δυνάμεις ενός κόσμου που η λογική του ανθρώπου αδυνατεί να ερμηνεύσει επαρκώς. Έτσι, πιο αυθεντική και πιστή ως προς τον τίτλο, η πρώτη εκδοχή, ενώ η δεύτερη παρουσιάζει κενά. Αυτήν την αρχική, του 1933, μέσα από τα χειρόγραφα του συγγραφέα,  έχουμε τώρα την ευκαιρία, στην παρούσα έκδοση, να απολαύσουμε.

 

Διώνη Δημητριάδου

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Μιχάλης Μοδινός Η υπόθεση της ερυθράς βασίλισσας Διηγήματα Εκδόσεις Καστανιώτη η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

 

Μιχάλης Μοδινός

Η υπόθεση της ερυθράς βασίλισσας

Διηγήματα

Εκδόσεις Καστανιώτη

η πρώτη δημοσίευση στην Bookpress

«Η υπόθεση της ερυθράς βασίλισσας» του Μιχάλη Μοδινού (κριτική) – Ζωή που μιμείται τη λογοτεχνία

 

Η ζωή που μιμείται τη λογοτεχνία

 

Το κατά πόσον η τέχνη, εν προκειμένω η λογοτεχνία, αντανακλά την πραγματική ζωή (όχι, φυσικά, ως απλή μίμηση αυτής) ή αντίστροφα η ζωή επηρεάζεται από τη λογοτεχνία, ίσως και διαμορφώνεται αναλόγως από αυτήν, συνιστά ένα ενδιαφέρον ζητούμενο, με τα δύο σκέλη συχνά να συνυπάρχουν και να αλληλοσυμπληρώνονται. Στην ουσία πρόκειται για δύο πραγματικότητες, η κάθε μία με τη δική της «αλήθεια», ακόμα κι αν η λογοτεχνία τη στηρίζει στο επινοημένο ψεύδος της, τόσο αληθοφανές ωστόσο. Και το πιο ενδιαφέρον έγκειται στη διαρκή κίνηση στην οποία επαφίενται και οι δύο (ακόμα κι αν πρόκειται για την «κίνηση εν ακινησία» του Λούις Κάρολ και της Αλίκης του), προκειμένου να εκπληρώσουν έναν σκοπό: η μία την πραγμάτωση των στόχων ζωής, η άλλη την όσο το δυνατόν εγγύτερη προσέγγιση της αρχής των πάντων. Ακόμη και η πιο ταπεινή, χωρίς πολλές προσδοκίες, λογοτεχνική γραφή, μια αλήθεια αναζητά, αυτήν προσδοκά να αποτυπώσει (ή να εφεύρει συχνά) με τις λέξεις της. Στο διήγημα του Μιχάλη Μοδινού «Ο μακρύς δρόμος για τη Μοντάνα» θα διαβάσουμε τη σχετική διατύπωση επί αυτού του θέματος, που μοιάζει να τα έχει πει όλα: μακροσκοπικά ιδωμένη η ζωή δεν είναι παρά μια διαδοχή πληκτικών στιγμών που μόνο η λογοτεχνία μπορεί να τους προσδώσει ενδιαφέρον.

Οι ιστορίες του Μοδινού στην πρόσφατη συλλογή του Η υπόθεση της ερυθράς βασίλισσας, δεύτερη επιτυχημένη απόπειρα, μετά τα Θαύματα του κόσμου, να διαβεί το πέρασμα από το μυθιστόρημα στη μικρή φόρμα (είχε προηγηθεί πάντως το σπονδυλωτό Πλέγμα, η έμπνευση να τεμαχιστεί το μυθιστόρημα σε δεκαεννέα μονολόγους, άρα  δεκαεννέα μικρές αφηγηματικές φωνές) θεωρώ πως εκκινούν από την παραπάνω αρχή περί προτάγματος της λογοτεχνίας σε σχέση με τη ζωή, και ολοκληρώνουν την πορεία τους έχοντας ενσωματώσει μια σειρά από στιγμές (όχι και τόσο πληκτικές ίσως) μέσα σε αφηγήσεις που μπορούν να τις καταξιώσουν ως απόσταγμα μιας ζωής ενδιαφέρουσας, και πάντα εν κινήσει. Δεν εννοώ πως οι ιστορίες είναι κατ’ ανάγκη αυτοβιογραφικές, απλώς ακολουθούν την απαράβατη αρχή πως ό,τι γράφεται είναι τόσο αληθινή ζωή όσο και επινόηση, χωρίς η διάκριση μεταξύ τους να έχει και ιδιαίτερη σημασία. Ο αφηγητής ταυτίζεται με τον συγγραφέα (πολλά στοιχεία συνηγορούν για την ταύτιση, όπως η αναφορά σε υπαρκτά πρόσωπα, ο τόπος και ο χρόνος, ακόμα και η πρωτοπρόσωπη αφήγηση), ωστόσο ο τρόπος της γραφής (γνώριμος άλλωστε σε ό,τι γράφει ο Μοδινός) απομακρύνει μυθοπλαστικά τους δύο, έτσι που οι ιστορίες να λειτουργούν αυτόνομα τόσο ως βιωματικές αποτυπώσεις αλλά και ως δείγμα καλής, πολύ καλής επινοημένης λογοτεχνίας.

Οι άνθρωποι μέσα στις δεκαέξι ιστορίες του βιβλίου διασχίζουν τον χρόνο και τους τόπους –με τους τόπους να λειτουργούν σαν άνθρωποι, πώς να τους ξεχωρίσεις, αλήθεια;– συναντώνται και χωρίζουν, θυμούνται και ανταλλάσσουν μνήμες, ενίοτε και σιωπούν· είναι ωραίο να μπορείς να είσαι με κάποιον σιωπώντας, θα πει. Όσο η γύρω πραγματικότητα μεταλλάσσεται, και μάλιστα με γρήγορου ρυθμούς, τόσο οι άνθρωποι του Μοδινού (διστάζω να πω ήρωες, γιατί είναι τόσο επινοημένοι όσο και αληθινοί) θα υποχρεώνονται κι αυτοί σε κίνηση (για να φτάσουν πού, αλήθεια;), ώσπου να αντιληφθούν πως, όπως και οι τόποι, δεν έχουν πάει πουθενά. Κάθε στιγμή σε κάποιον τόπο θα μπορούσε να είναι η πατρίδα τους, κάθε στιγμή με κάποιον άλλον άνθρωπο θα μπορούσε να είναι το ένα και μοναδικό στίγμα τους στον κόσμο, όσο κι αν αλλάζει μορφές.

Το σημείο στο οποίο συναντώνται οι ιστορίες (κατά τα άλλα διαφορετικής θεματικής η καθεμία) είναι η κινούσα των πάντων αρχή, ο έρωτας. Πάντα σαρκικός, γήινος και αιμάσσων, λάγνος και γεμάτος από φαντασιώσεις, υλικός, ρεαλιστικός και υπερβατικός ταυτόχρονα, ικανός να αναδημιουργήσει ένα σκηνικό παρελθόν, τουλάχιστον στα όρια του νου. Άντρες και γυναίκες αφήνονται να τους οδηγήσει πέρα από λογικές δεσμεύσεις και κοινωνικές συμβάσεις· έρωτας όπως πρέπει να είναι, κι ας έχει λησμονηθεί η αληθινή του φύση σε μια εποχή τετράγωνη, με απαγορευτικές στον αυθορμητισμό γωνίες.

Οι τόποι του Μοδινού σε πλήρη περιγραφή, με πληθώρα επιθέτων, σαν να ασφυκτιούν μέσα στα απλά ουσιαστικά, σε συνεχή ροή εναλλασσόμενων εικόνων. Οι τόποι  του σαν να τρέχουν, ενώ μένουν πάντα εκεί. Σκόπιμα, νομίζω, έχει επιλεγεί ως τίτλος που να στεγάζει όλα τα διηγήματα το διήγημα «Η υπόθεση της ερυθράς βασίλισσας», με την ανατροπή των φυσικών δεδομένων (ή μήπως σε πλήρη ταύτιση μαζί τους;), με την κίνηση να καταλήγει σε αποδοχή της ακινησίας, στην πλάνη της ζωτικότητας, όπως θα πει.

Κατά τα άλλα, πλήθος από αναφορές σε συγγραφείς  και σε βιβλία. Ξεχωρίζω τον τρόπο που εγκιβωτίζει τα Εκατό χρόνια μοναξιάς του Μάρκες μέσα σε ένα όνειρο που διαρκεί ακριβώς τόσα χρόνια στο εξαιρετικό «Ένα νόμπελ για τη Ρεμέδιος». 

Όσο για τον χρόνο των ιστοριών του, χωρίς δεσμευτικά διαστήματα, αδύνατον να υπολογιστεί με τα ανθρώπινα μέτρα. Όπως στην προμετωπίδα θυμάται τα λόγια του Ντον Ντελλίλο, Μην προωθείς  τη δράση με κάποιο σχέδιο κατά νουν. Αυτό ακριβώς πιστεύω πως εφάρμοσε ο Μοδινός, αφήνοντας τις ιστορίες του να πάρουν τα ηνία μόνες τους, αβίαστα να οδηγήσουν ώς το τέλος.

 

Διώνη Δημητριάδου

 

Απόσπασμα

 

Γιατί να εκπλήσσομαι; Ήμουν πάντα της άποψης ότι αν θέλουμε να συνεχίσει να προχωρεί ο κόσμος μας, οφείλουμε να δημιουργούμε ένα ελαστικό πλαίσιο ως προς τους ηθικούς κανόνες. Να τους παραβιάζουμε συνειδητά κατά καιρούς. Ν’ ανοίγουμε τη βαλβίδα για να φύγει ο ατμός. Συριγμός. Κι έπειτα η ατμομηχανή, βαριά και μαύρη, διανύει μερικά χιλιόμετρα ακόμα, με τα φώτα της να σαρώνουν το νυχτιάτικο παγωμένο τοπίο. Εσκεμμένες, προγραμματισμένες παρεκβάσεις, το ’χουμε ανάγκη. Κι ακόμα σκέφτομαι πως τίθεται ένα ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης. Σε όλους ανήκει ένα μερτικό της ήττας, μικρό ή μεγάλο. Άσε τον πόθο να μας μαχαιρώσει πισώπλατα εκεί που δεν το περιμένουμε. («Ένας Γερμανός φίλος»).