Ένα νησί Karen Jennings Μετάφραση: Αλέξης Καλοφωλιάς εκδόσεις Gutenberg σειρά Aldina η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

 

Ένα νησί

Karen Jennings

Μετάφραση: Αλέξης Καλοφωλιάς

 εκδόσεις Gutenberg

σειρά Aldina

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Η κοκκινόφτερη κότα • Fractal (fractalart.gr)

 

Η κοκκινόφτερη κότα

 

Καθετί μέσα του που ήταν δειλό είχε στραφεί προς την οργή. Αυτό το παλιό κάλεσμα της βίας, το κάλεσμα στο οποίο δεν είχε πιστέψει ποτέ απόλυτα, που δεν είχε ασπαστεί απόλυτα, δυνάμωσε μέσα του. (σσ. 215-216).

Θέλω να ξεκινήσω κάπως ανορθόδοξα, μιλώντας για το εξαιρετικό βιβλίο της Karen Jennings. Κοιτάζω τον κολοφώνα του βιβλίου με τη σχεδίαση μιας κότας να τον στολίζει. Έξοχη ιδέα, κι ας μη μας ξενίζει, θα καταλάβουν οι αναγνώστες αυτή την επιλογή. Αλλά και στο εξώφυλλο (έργο του Βασίλη Πέρρου, 22-Σαν χώμα, 2009) με τη διττή του σημασία: το χώμα παραπέμπει στη γήινη κοινή μοίρα όλων, υλικό για να δομηθούν υγιείς σχέσεις ισότητας, όμως ταυτόχρονα  σκληραίνει σαν πέτρα, σαν όπλο, στα χέρια κάποιου για άσκηση βίας.

Θα παραθέσω εδώ τέσσερις τουλάχιστον λόγους, για τους οποίους αυτό το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί:

-            Έχουμε διαβάσει πολλά βιβλία (κάποια πολύ καλά) με θέμα την ετερότητα και τη δυσκολία αποδοχής του διαφορετικού. Η Jennings κατόρθωσε να δώσει το εύρος αυτής της κοινής, και συνάδουσας με την ανθρώπινη φύση, συνθήκης με τα ελάχιστα των «υλικών» γραφής. Ένας τόπος, ένα νησί μικρό και απομονωμένο, στη μέση της θάλασσας, ένα κτίσμα, ο φάρος, δύο μόνον πρόσωπα (κάτι που συνηθίζεται σε θεατρικά έργα), ο ηλικιωμένος φαροφύλακας Σάμιουελ και ο ναυαγός μετανάστης, μια πλοκή λίγων ημερών. Όσες χρειάζονται για να στηθεί μια ιστορία που συγκλονίζει. Τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο. Η συγγραφική «οικονομία» στα καλύτερά της.

 

-            Η γραφή λιτή και περιεκτική, για να φανεί, με τις πιο απλές λέξεις και χωρίς καθόλου περιττά «φορτώματα» που καταργούν την ουσία, η κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα δύο πρόσωπα, να ακουστούν οι φωνές τους και κυρίως οι σιωπές τους. Σ’ αυτή την ιστορία έχει μεγαλύτερη σημασία η κίνηση, οι χειρονομίες (καθοριστικές πότε για τη συνεννόηση και πότε για την παρανόηση)· γιατί τα δύο πρόσωπα δεν έχουν κοινό λεκτικό κώδικα για να επικοινωνήσουν.

 

Ο άντρας άρχισε να μιλάει. Έδειξε προς τα έξω. Έκανε κάποιες χειρονομίες που ο Σάμιουελ δεν μπορούσε να αναγνωρίσει στο σκοτάδι. Ορισμένες λέξεις τις επαναλάμβανε, ή επέστρεφε σ’ αυτές σαν να ήταν κεντρικοί χαρακτήρες σε κάποια ιστορία που έλεγε. Έπειτα έσκυψε μπροστά, σήκωσε το δεξί του χέρι, πρόβαλε τον δείκτη του και, σαν να ήταν μαχαίρι, τον έσυρε από τη μία άκρη του λαιμού του στην άλλη. (σ. 131).

 

-            Περίπου διακόσιες σελίδες αριθμεί το βιβλίο, κι όμως χωράει μέσα του τόσο η ιστορία των δύο προσώπων (με συχνή μετακίνηση του χρόνου από το παρόν στο παρελθόν) όσο και η ευρύτερη ιστορία των λαών της Αφρικής, καταδικασμένων να υπομένουν τον παραλογισμό της αποικιοκρατίας, και, όταν επιτέλους ανακτούν την ανεξαρτησία τους, να γίνονται άθυρμα στα χέρια στυγνών δικτατόρων. Έτσι, παρουσιάζεται ο μικρόκοσμος των ηρώων με την ιστορία του τόπου σε διαλεκτική, αναπόφευκτα, σχέση.

 

-            Η καλή λογοτεχνία, όπως αυτή εδώ, χρησιμοποιώντας την ανωνυμία των τόπων (το νησί δεν κατονομάζεται), επιτρέπει στον αναγνώστη να μεταβεί απρόσκοπτα από την επινοημένη μυθοπλασία στην πραγματική ζωή (την προσωπική του ή τη συλλογική) και να κάνει τις δικές του προεκτάσεις. Εν προκειμένω, θα μπορούσε να θεωρηθεί η ιστορία της Jennings αλληγορική, οπότε ευρύ ανοίγεται το πεδίο της αναγνωστικής πρόσληψης. Ο Σάμιουελ, συνηθισμένος στη μοναξιά του νησιού του, με τις κότες του να τον «συντροφεύουν» (κυρίως τη γέρικη κοκκινόφτερη κότα που όλες οι νεότερες την καταδιώκουν και την απομονώνουν), θεωρεί πως το νησί είναι ιδιοκτησία του, ίσως η μόνη πατρίδα που κατάφερε να θωρήσει οικείο τόπο. Συχνά μαζεύει τα πτώματα των  παράνομων μεταναστών που ξεβράζει η θάλασσα, τα περιποιείται και τα θάβει με σεβασμό. Τι θα συμβεί, όμως, όταν θα βρεθεί μπροστά στον μισοπεθαμένο άντρα; Η «εισβολή» στον χώρο του είναι γεγονός, που δεν του είναι εύκολο να αντιμετωπίσει. Η ετερότητα, ο κίνδυνος του διαφορετικού προβάλλει, τόσο στον λογοτεχνικό μικρόκοσμο της συγκεκριμένης ιστορίας, όσο και στην αληθινή ζωή. Η Jennings δεν γράφει απλώς μια ενδιαφέρουσα (όσο και συγκλονιστική) νουβέλα. Ανατέμνει με τον καλύτερο τρόπο ένα διαχρονικό πρόβλημα της ανθρώπινης κοινωνίας, δυσεπίλυτο δυστυχώς, χρησιμοποιώντας το εύρημα της διαφορετικής κότας εν είδει προοικονομίας για το τέλος της ιστορίας της. Η βία προβάλλει ως χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης, ενισχυμένη από την απομόνωση, την απουσία επικοινωνίας, την άρνηση μιας ομαλής συμβίωσης. Όσο κι αν ο Σάμιουελ προσπαθεί να αποδαιμονοποιήσει το παρελθόν του, τόσο αυτό θα επιμένει να δηλώνει την παρουσία του. Πιο ισχυρό από ποτέ, την κατάλληλη στιγμή. Θα λέγαμε πως η συγγραφική πρόθεση (ανάμεσα στα άλλα) ήταν να δοθεί και ένα μήνυμα: Ο εξανθρωπισμός του ανθρώπου μόνο σε επαφή με τους άλλους μπορεί να έχει μια ελπίδα.

 

Εν κατακλείδι, μια ιστορία που κρατά αμείωτη την ένταση της ανάγνωσης, αλλά νιώθεις την ανάγκη να επιστρέψεις ξανά και ξανά για να απομονώσεις μικρές, σπουδαίες λεπτομέρειες. Από τις εκδόσεις Gutenberg (στη σειρά Aldina, που δεν θα πάψουμε να θαυμάζουμε για τις επιλογές της αλλά και για την τυποτεχνική φροντίδα), στην πολύ καλή μετάφραση από τον έμπειρο Αλέξη Καλοφωλιά.

Διώνη Δημητριάδου