Διπλή ζωή
μυθιστόρημα
Κώστας Λογαράς
εκδόσεις Καστανιώτη
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Με το θάρρος της λογοτεχνίας • Fractal
Με το θάρρος της
λογοτεχνίας
Συμβαίνει συχνά πίσω από τη
μυθοπλασία να ανιχνεύεται μια δοκιμιακή προσέγγιση της θεματικής που ο
συγγραφέας έχει επιλέξει, κυρίως όταν η αρχική συγγραφική πρόθεση αφορά κάτι
περισσότερο από μια μυθιστορηματική πλοκή· στην περίπτωση αυτή θα μπορούσαμε να
πούμε ότι η μυθοπλασία αποτελεί το «όχημα» ή τον «μανδύα», προκειμένου να
αναπτυχθεί η θέση, η άποψη του γράφοντος, η επιχειρηματολογία του, με τον
ευφάνταστο τρόπο που η λογοτεχνία ξέρει να χειρίζεται και τα δυσκολότερα
θέματα. Διαβάζοντας το πρόσφατο μυθιστόρημα του Κώστα Λογαρά, ένιωσα να παρασύρομαι από την αφήγηση
του δεινού πεζογράφου, να εισχωρώ στην πλοκή και στους χαρακτήρες, όταν όμως έγιναν
σαφή τα ίχνη του δοκιμιακού του λόγου, εννόησα πως πρόκειται για ένα από τα
καλύτερα βιβλία της σύγχρονης εκδοτικής παραγωγής, ίσως και όχι μόνον αυτής.
Ο Λογαράς καταγίνεται, μέσα
από μια πολύ ενδιαφέρουσα αφήγηση, τόσο σε τρόπους όσο και σε τεχνικές, με το
θέμα της οικογένειας, σε όλο της το εύρος, με τις διαφορετικές παραμέτρους που
αναφύονται, υπερβαίνοντας λίγο έως πολύ τα στερεότυπα σχήματα. Με το θάρρος της
λογοτεχνικής γραφής (εκεί που όλα επιτρέπονται και όλα γίνονται αποδεκτά)
παρουσιάζει ως κεντρική μυθιστορηματική περσόνα τον Παύλο Παυλή, και γύρω του
θα χτίσει τις σχέσεις, με τη γυναίκα του, τη Μαρίνα, την κόρη του, τη Νάσια,
την ερωμένη του, την Έλσα και τον γιο της, τον Φίλιππο. Το γεγονός ότι ο ήρωάς
του έχει διπλή ζωή δεν αποτελεί, φυσικά, κάτι το παράδοξο, ούτε, θα λέγαμε, καν
ένα πρωτότυπο θέμα για μυθιστόρημα. Εκεί, όμως, που ο Λογαράς κάνει τη διαφορά
είναι στον τρόπο που ο Παύλος με τη Μαρίνα κατορθώνουν να συμβιώνουν αρμονικά,
παρά την παρείσφρηση της Έλσας στη σχέση τους. Θα ακούσουμε τη Μαρίνα να
παραδέχεται μια αλήθεια που δύσκολα ομολογεί κανείς: Καλύτερα να ζει κανείς μ’ έναν άνθρωπο που δεν θα γίνει η πηγή της
δυστυχίας του, που θα κοιμάται μαζί του και δεν θα εύχεται από μέσα του, κρυφά,
να πεθάνει για να απαλλαγεί από την παρουσία του. (σ. 33). Ο Παύλος για τη
γυναίκα του είναι ένας άνθρωπος που πρέπει να αντιμετωπίσει τους εσωτερικούς
του δαίμονες, τον κατανοεί και συνεχίζει τη ζωή της μαζί του.
Ο Παύλος για την Έλσα, την ερωμένη του, είναι ο ιδανικός σύντροφος. Δεν ζητά κάτι περισσότερο απ’ αυτόν, δεν τον διεκδικεί από τη γυναίκα του, μοιράζεται μοναδικές στιγμές μαζί του και αυτό της δίνει την πληρότητα που την καλύπτει.
Για τη Νάσια, την κόρη του,
είναι ένα ερωτηματικό, τόσο ο ίδιος ως προσωπικότητα όσο και η σχέση του με τη μητέρα της. Θα προσπαθήσει
πολύ και στο τέλος θα κατανοήσει και η ίδια την τόσο ξεχωριστή οικογένειά της, όπως παραδέχεται. Ίσως αυτή η
αποδοχή από την κόρη του να είναι, για τον Παύλο, η πιο σημαντική νίκη του. Μια
αποδοχή που ταυτόχρονα αφήνει μια αμυδρή ελπίδα πως οι νεότερες γενιές κάποτε
θα συγκρουστούν με τον κλοιό του παραδοσιακού γάμου και θα τον υπερβούν. Και
λέω αμυδρή, γιατί η τόσο ξεχωριστή αυτή σχέση δεν βρίσκει την ίδια αποδοχή από
τον γιο της Έλσας, τον Φίλιππο. Δυο αντίρροπες στάσεις από τα δύο νεαρά άτομα
της ιστορίας, με την ιδιαιτερότητα, φυσικά, της προσωπικής σχέσης τους με τους δύο
εραστές, που εν μέρει εξηγεί τη διαφορετική αντίδραση. Όταν, στην εξέλιξη της
ιστορίας, ο Φίλιππος θα φθάσει στα άκρα,
θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή του, και ο
Παύλος θα βρεθεί κατηγορούμενος για ηθική αυτουργία σε απόπειρα αυτοκτονίας, θα
είναι η Νάσια που θα υπερασπισθεί σθεναρά τον πατέρα της, όχι μόνον ως προς
αυτή καθεαυτή την κατηγορία που τον βαραίνει (που το δικαστήριο μοιάζει να
ξεχνάει) αλλά και ως προς την επιλογή τη ζωής του, την άποψή του για τις
ειλικρινείς και αυθεντικές ανθρώπινες σχέσεις, θέμα που κυρίως φαίνεται να
απασχολεί και τους δικαστές και το ακροατήριο.
Σε κομμάτια γνήσιου
δοκιμιακού λόγου, που παρεμβάλλονται στη μυθοπλασία (απολύτως λειτουργικά
ενταγμένα σ’ αυτήν) ο Λογαράς θα προβληματιστεί στη θεματική της φυσικής σχέσης
των ανθρώπων, στην εκ φύσεως πολυγαμία, στη συμβατικότητα του γάμου, όπως τον
γνωρίζουμε, θα θυμίσει πόσο διαφορετικές εκδοχές του σήμερα έχουμε (παρά τις
ποικίλες αντιδράσεις), στο πόσο αργά αλλά σταθερά προχωράει η κοινωνία μπροστά,
ανατρέποντας παραδοσιακούς θεσμούς, στην ουσία ελευθερώνοντας τον άνθρωπο από
τα δεσμά της υποκρισίας. Είναι αλήθεια πως δεν βλέπουμε από την πλευρά του μια
ξεκάθαρη θέση, δικαιολογημένα πιστεύω, καθώς η καλή λογοτεχνία οφείλει να θέτει
δημιουργικά ερωτήματα και όχι στανικά να τα απαντά. Ωστόσο, σχολιάζοντας τις
αντιδράσεις στο ακροατήριο του δικαστηρίου αλλά και στα πρόσωπα των δικαστών,
γίνεται φανερή η κλίση του προς τον ήρωά του, ως «εισηγητή» μιας διαφορετικής
θεώρησης ενός θεσμού που ολοφάνερα πλέον βιώνει την παρακμή του.
Ο ήρωας του Λογαρά είναι
αμφιλεγόμενος, αν λάβουμε υπόψη όσα του προσάπτουν, αλλά και όσα τον
δικαιολογούν, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα από τον ειλικρινή αναθεωρητή των
ανθρώπινων σχέσεων έως τον κλασικό ηδονοθήρα που βρίσκει το κατάλληλο
ιδεολογικού χαρακτήρα άλλοθι για να δικαιολογήσει τη στάση του. Μοιάζει έτσι να
αφήνει τον αναγνώστη του, σαν ένας δικαστής κι αυτός, να κρίνει τον ήρωα. Στην ουσία, ωστόσο, η συγγραφική πρόθεση, αν
επιτρέπεται να υπεισέλθουμε στη σκέψη του συγγραφέα, είναι να σταθεί ο αναγνώστης
κριτικά μπροστά στον θεσμό της οικογένειας (ένα θολό τοπίο, όπως η φωτογραφία
του εξωφύλλου), και να τολμήσει (μακάρι), υπερβαίνοντας τις στερεοτυπικές
δεσμεύσεις, να απαντήσει με ειλικρίνεια στο ερώτημα: είναι, άραγε, αυτό το
«σχήμα» που καταξιώνει τις ανθρώπινες σχέσεις; Κι αν είναι δύσκολο να απαντηθεί
ένα τέτοιο ερώτημα «ελαφρά τη καρδία», τουλάχιστον ας τεθεί ως ένα ζήτημα προς
αμφισβήτηση. Άλλωστε η αμφιβολία και η αμφισβήτηση είναι τα αρχικά βήματα για
να ακολουθήσει η άρνηση και η υπέρβαση. Κάποτε.
Διώνη Δημητριάδου
Αποσπάσματα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου