Ο Φλοιός και ο Χυμός Υπέργειες και υπόγειες προσεγγίσεις σε λογοτεχνικούς τόπους Διώνη Δημητριάδου Εκδόσεις Κουκκίδα Γράφει ο Γιάννης Κόκκινος

 

Ο Φλοιός και ο Χυμός

Υπέργειες και υπόγειες προσεγγίσεις σε λογοτεχνικούς τόπους

Διώνη Δημητριάδου

Εκδόσεις Κουκκίδα

 

Γράφει ο Γιάννης Κόκκινος

 

Το μυστικό του συγγραφέα είναι οι λέξεις που του λείπουν

Βασικός άξονας της Διώνης Δημητριάδου στις κριτικές προσεγγίσεις των έργων με τα οποία καταπιάνεται είναι, όπως η ίδια μας είπε στην παρουσίαση, η αναζήτηση του μυστικού του κάθε συγγραφέα. Αξιοποιεί με τον τρόπο αυτό και αναδεικνύει την ανοικτότητα ενός έργου και παράλληλα κατατοπίζει τον υποψήφιο αναγνώστη υπαινισσόμενη τα πιθανά περάσματα από τον Φλοιό στον Χυμό. Παρεισφρέει, έτσι, στο κενό ανάμεσα στο έργο και τον συγγραφέα, κενό το οποίο, όπως επίσης υποστηρίζει, πάντοτε υπάρχει. Κάτι τέτοιο μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι μεταξύ αυτών των δύο πόλων, και παρά την αυτονόητη διασύνδεσή τους, υφίσταται μια διαρκής ένταση, που όμως απελευθερώνει τη δύναμη της γραφής εκλύοντας ενέργεια αξιοποιήσιμη αισθητικά και υπαρξιακά.

     Τί είναι πιο σημαντικό; Το ποίημα ή ο ποιητής; Είναι ο συγγραφέας κύριος του έργου του; Αποτελούν οι λέξεις κτήμα του ή μήπως κατέχεται από αυτές κι απεγνωσμένα προσπαθεί να πετύχει κάτι μαζί τους; Φερ’ ειπείν, να αποκτήσει ασφαλή πρόσβαση στην αλήθεια του, καθώς αυτή αποκαλύπτεται στην κάθε συγγραφική του πράξη – μια πράξη που μοιάζει περισσότερο να την ακολουθεί παρά να την αποφασίζει. Η έμπνευση, για παράδειγμα, όσο περισσότερο είναι γέννημα της τύχης, τόσο πιο δυνατή και στέρεη συγγραφική κατασκευή παράγει.

     Ψάχνει, λοιπόν, για το κενό η Διώνη Δημητριάδου, εμπιστευόμενη καταρχάς το λογοτεχνικό ήθος του συγγραφέα, ο οποίος δεν καμουφλάρεται πίσω από τις τεχνικές του, προσπαθώντας να το καλύψει, αλλά αντίθετα το στέργει. Στη συνέχεια, ψηλαφεί τις ρωγμές στον φλοιό του έργου και, αν χρειαστεί, τις προκαλεί με την κριτική της ματιά, αξιοποιώντας περισσότερο κι από τις γνώσεις τη διαίσθηση, καλά ακονισμένη απ’ τη δική της συγγραφική εμπειρία.

     Αν η κριτική είναι «η γραφή μετά τη γραφή», αυτό συμβαίνει γιατί ξεπερνά το στενό πλαίσιο της τυπικής βιβλιοπαρουσίασης και γίνεται λογοτεχνική ή δοκιμιακή, προσπαθώντας να συναντήσει τη γραφή πριν από τη γραφή, που είναι ο συγγραφέας. Γραπτό και ο ίδιος, φορέας –ως υποκείμενο– των σημαινόντων του άλλου, τόσο με τη μορφή πρωταρχικών όσο και στη συνέχεια τυχαίων καταγραφών στο ασυνείδητο. Βιδωμένος περισσότερο ή λιγότερο στέρεα στο γλωσσικό σύστημα κάποια στιγμή θα παρεκκλίνει, έστω για λίγο, αναλαμβάνοντας την ευθύνη του εαυτού του ως συγγραφέα ή την ευθύνη να γίνει ο ίδιος συγγραφέας-ποιητής του εαυτού του. Λογοτεχνικά, ριγμένος σε μία συγκεκριμένη παράδοση, μέτοχος συγκυριακός του συμβολικού οπλοστασίου ενός ρεύματος καλλιτεχνικού, φιλοσοφικού ή ιδεολογικού, γέννημα δηλαδή της εποχής του, αναζητά τον εαυτό του καλώντας τον να λειτουργήσει από-ολοποιητικά ως προς αυτήν μέσω του ενικού συγγραφικού συμβάντος. Αυτή η παρέκκλιση της συγγραφικής ενικότητας, άλλοτε μικρότερη κι άλλοτε μεγαλύτερη, απέναντι στην καθολικότητα του παραδεδομένου κάθε φορά λογοτεχνικού προτύπου, αποτελεί βασικό συγκροτησιακό όρο κατά τη διαδικασία κατασκευής ή ανάδυσης αυτού που ονομάζουμε «φωνή του συγγραφέα». Το σημείο, λοιπόν, που το ενικό κεντρίζει από-ολοποιητικά το καθολικό και παράγει τη συγγραφική φωνή είναι που κινητοποιεί την κριτική διαίσθηση και προκαλεί το ψάξιμο μέσα από τις ρωγμές και κάτω από τον φλοιό. Το ενδιαφέρον για ένα λογοτεχνικό ταλέντο με σημαντικό έργο δεν σταματά στην τεχνική, τις γνώσεις ή την καλή του πληροφόρηση αλλά επεκτείνεται στους τρόπους που επινοεί για να διαχειρίζεται τα σημαίνοντα που του έχουν δοθεί, τα χαράγματα που το στοιχειώνουν και, ακόμη βαθύτερα, στην έλλειψη που αιτιοδοτεί την επιθυμία του. Στο κενό που γεννά την ορμή η οποία τον παρασύρει στην εντατική και απεγνωσμένη αναζήτηση του ενός εκείνου σημαίνοντος, της μίας δικής του λέξης που θα στίξει τη στιχοπλημμύρα της εποχής του, ώστε να ανοίξει ο ορίζοντας για μιαν αυθεντική καταγραφή της υπαρξιακών του ερωτημάτων, επιβεβαιωμένων στην παρηγορητική συνενοχή του αναγνώστη.

     Κάθε έργο, κάθε βιβλίο, κάθε ποίημα είναι και μια πράξη χωρισμού του συγγραφέα από την παράδοση στην οποία φύτρωσε. Σε πρώτο χρόνο την παραλαμβάνει ώστε να δώσει εν συνεχεία στον εαυτό του την ευκαιρία να την αξιοποιήσει με το να την αρνηθεί. Και αυτήν ακριβώς τη συγγραφική ρήξη είναι που η κριτική διείσδυση αναζητά με το διπλό ρήγμα που επιφέρει, τόσο στον φλοιό του εξεταζόμενου έργο, όσο και στον φλοιό που περιβάλλει τον μέχρι τότε παραδεδομένο ή κατακτημένο τρόπο αντίληψης του/της κριτικού για το εκάστοτε λογοτεχνικό γεγονός. Είναι ακριβώς το σημείο που καθιστά ένα έργο διακριτό, ικανό να προκαλέσει την κριτική και να παραγάγει σκέψη. Γίνεται λόγος που γεννάει λόγο. Δημιουργεί την προϋπόθεση ώστε η συνάντηση με τον αναγνώστη να μπορεί να αποβεί ανακαινιστική, καθιστώντας τον μάρτυρα ενός συμβάντος υψηλής νοηματοδοτικής αξίας και επίπτωσης. Είναι σαν να τον προσκαλεί- προκαλεί να γράψει κι αυτός.

     Η Διώνη Δημητριάδου ανταποκρίνεται κατεξοχήν σε αυτό το κάλεσμα, άλλοτε σαν να ενδίδει, άλλοτε σαν να σηκώνει το γάντι και άλλοτε αλλιώς, με τον προσήκοντα σε κάθε περίπτωση τρόπο. Στα τριάντα τέσσερα κείμενά της που περιλαμβάνονται στο βιβλίο Ο Φλοιός και ο Χυμός-Υπέργειες και Υπόγειες Προσεγγίσεις σε Λογοτεχνικούς Τόπους, εκδ. Κουκκίδα, εύκολα παρατηρείται εφαρμοσμένη αυτή η διαφορετικότητα στις κριτικές της προσεγγίσεις. Πρόκειται για κείμενα που αφορούν το συνολικό έργο 34 Ελλήνων συγγραφέων και ποιητών, τα οποία είχαν δημοσιευθεί κατά μόνας σε λογοτεχνικά περιοδικά. Η Δημητριάδου, εξετάζοντας λεπτομερώς το εργοβιογραφικό σύνολο του κάθε δημιουργού, αναπτύσσει ένα ενδιαφέρον το οποίο, περνώντας μέσα από τις διακυμάνσεις και τις διάφορες φάσεις της λογοτεχνικής του ζωής, αναπτύσσεται περαιτέρω και επικεντρώνεται στον εντοπισμό της εσωτερικής εκείνης λογικής που εννευρώνει όλη αυτή τη διαδρομή. Είναι το μυστικό της γραφής, υπαρξιακά και λογοτεχνικά, του οποίου η ιδέα εμφανίστηκε τυχαία μπροστά της με τη μορφή ενός λεμονιού στο εξώφυλλο του βιβλίου της, όπως η ίδια μας πληροφόρησε στην παρουσίασή του. Πρόκειται για τον ζωγραφικό πίνακα της Φωτεινής Χαμιδιελή Το λεμόνι, που κοσμεί τη συγκεκριμένη έκδοση, την οποία προλογίζει η Ευσταθία Δήμου.

     Ποιο είναι λοιπόν το μυστικό; Με βάση τον παραπάνω συλλογισμό, θα τολμούσαμε να ισχυριστούμε ότι το μυστικό του συγγραφέα είναι οι λέξεις που του λείπουν. Τα σημαίνοντα που αναζητά για να έχει μια ολοκληρωμένη και εξαντλητική πρόσβαση στον εαυτό του. Ο χυμός, λοιπόν, κάτω από τον φλοιό είναι οι λέξεις που λείπουν και μας κάνουν να θέλουμε να γράψουμε κι εμείς.

(Λίγες σκέψεις για τη συγγραφή και την κριτική της λογοτεχνίας, με αφορμή το βιβλίο της Διώνης Δημητριάδου Ο Φλοιός και ο Χυμός-Υπέργειες και Υπόγειες Προσεγγίσεις σε Λογοτεχνικούς Τόπους, εκδ. Κουκκίδα, και την παρουσίασή του στο Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο).

 

*Ο Γιάννης Κόκκινος είναι ποιητής