Οι ανυπάκουες Ντζαϊλί Αμαντού Αμάλ μετάφραση: Άγγελος Μουταφίδης εκδόσεις Θίνες η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

 

Οι ανυπάκουες

Ντζαϊλί Αμαντού Αμάλ

 μετάφραση: Άγγελος Μουταφίδης

εκδόσεις Θίνες

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Πώς να ξεφύγεις από το στόμα του λύκου; • Fractal

 

Πώς να ξεφύγεις από το στόμα του λύκου;

 

«Στο τέρμα της υπομονής σε περιμένει ο παράδεισος». Αυτή η παροιμία περικλείει, μέσα σε μόλις οκτώ λέξεις, όλη τη φιλοσοφία της καταπίεσης, που εκκινεί από τα κοινωνικά στερεότυπα για τη θέση και τον ρόλο των γυναικών, αλλά, στενά συνδεδεμένη με τη θρησκεία, αποκτά μεγαλύτερη δύναμη να πείθει ακόμη και τις γυναίκες για το απαράβατο των δεσμεύσεων που τους επιβάλλονται. Αυτήν την τραγικότητα παρουσιάζει η Καμερουνέζα Ντζαϊλί Αμαντού Αμάλ στο σπονδυλωτό μυθιστόρημά της Οι ανυπάκουες. Μουσουλμάνα η συγγραφέας, από τη φυλή των Πελ, στο βόρειο Καμερούν, μέσα από τρεις φωνές γυναικών, θα αποτυπώσει όχι μόνον τις ιστορίες τους (σε σύνδεση μεταξύ τους) αλλά θα κάνει ένα καυστικό σχόλιο γενικότερα για τη θέση της γυναίκας στον σύγχρονο κόσμο. Είναι αλήθεια πως τέτοιες επιλογές θεματικής έχουν την αξία τους ακριβώς όταν ανοίγουν τον ορίζοντά τους για να συμπεριλάβουν όλες τις ομοειδείς περιπτώσεις. Και μπορεί, βέβαια, ο θεσμός της πολυγαμίας, για παράδειγμα (η ιστορία της τρίτης γυναίκας), να αφορά εν προκειμένω τη λωρίδα του Σαχέλ, στα νότια της Σαχάρας στην Αφρική, ωστόσο ως νοοτροπία (και όχι απαραίτητα ως θεσμός) αγγίζει όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου.

Διαβάζοντας τις τρεις ιστορίες, ακούγοντας την απόγνωση των τριών γυναικών, της Ραμλά για τον αναγκαστικό γάμο της με τον σύζυγο της Σαφιρά για να αποτελέσει τη δεύτερη νόμιμη σύζυγο, υποταγμένη τόσο στον άντρα της όσο και στην πρώτη σύζυγο, της Ιντού, που θα βιώσει τον απόλυτο τρόμο στα χέρια του δικού της άντρα και ξαδέλφου της, τέλος της ίδιας της Σαφιρά που πρέπει να αποδεχθεί την επαχθή γι’ αυτήν πολυγαμία του άντρα της, θυμώνουμε πολύ. Ο τρόπος γραφής της Ντζαϊλί κατορθώνει να μας κάνει μέρος της κάθε ιστορίας με την πρωτοπρόσωπη φωνή της κάθε γυναίκας να ιστορεί τη δική της απελπισία, έρμαιο των συνθηκών, των εθίμων, της νοοτροπίας της φυλής της. Θυμώνουμε για τον παραλογισμό των παραδόσεων, που διεκδικούν το απαραβίαστο, για τη θρησκεία που καλύπτει την αδικία με το κύρος της, εμφανίζοντάς το ως δίκαιο και μάλιστα με την ανάλογη ανταμοιβή, με τη στάση του κοινωνικού περίγυρου που είτε σιωπά είτε συνηγορεί υπέρ της αδικίας, για τη στάση (πόσο πιο οδυνηρή αλήθεια αυτή!) των ίδιων των γυναικών, που στην πλειοψηφία τους προσφέρουν το στήριγμά τους διαιωνίζοντας  όλες τις στερεότυπες αντιλήψεις.

Είναι, όμως, και η ανυπακοή, για την οποία μας προϊδεάζει ο τίτλος του βιβλίου. Πράγματι, θα δούμε την «ανυπακοή» της καθεμιάς. Η Ραμλά θα δραπετεύσει, η Ιντού θα οδηγηθεί στην ιδιότυπη «φυγή» μέσω της παράνοιας, στην οποία την οδήγησε η βία του συζύγου της και η απουσία της όποιας συμπαράστασης από τον περίγυρο, τέλος η Σαφιρά θα «κερδίσει» τη μάχη της πρωτοκαθεδρίας στην καρδιά του συζύγου της, όχι όμως για πολύ. Μέσα από αυτές τις εξελίξεις είναι φανερό πως μόνο στην πρώτη περίπτωση (της Ραμλά) μπορούμε να μιλήσουμε για πραγματική ανυπακοή, που μάλιστα φέρνει αποτέλεσμα. Πόσες, όμως, από τις ανάλογες περιπτώσεις γυναικών θα είχαν το σθένος να αντιδράσουν με αυτόν τον τρόπο και να κερδίσουν την ελευθερία τους; Δυσοίωνο, επομένως, το μήνυμα της γραφής αυτής, και δεν θα γινόταν διαφορετικά.

Η Ντζαϊλί Αμαντού Αμάλ επέλεξε δύσκολο θέμα, και το χειρίστηκε με τρόπο που αναδεικνύει τόσο το πρόβλημα στις αληθινές του διαστάσεις, όσο και την ικανότητα μιας γραφής σημαντικής. Μοιρασμένος ο λόγος σε ζωντανή αφήγηση αλλά και διάλογο, όπου χρειάζεται μεγαλύτερη αμεσότητα, γραμμική η ακολουθία του χρόνου, να μη διασπά την πλοκή, δραματικοί τόνοι που ακολουθούν και «συμπαραστέκονται» στη σκληρότητα των γεγονότων, χωρίς να τα υπερβαίνουν – όταν τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους, αυτός είναι ο ρόλος της γλώσσας, διαφορετικά καταλήγουμε σε μελοδραματισμούς που η καλή λογοτεχνία αποφεύγει. Στην απόδοση στην ελληνική γλώσσα, ο Άγγελος Μουταφίδης ανταποκρίθηκε στο απαιτητικό πρωτότυπο, όμως υπάρχουν κατά τόπους μερικές φράσεις ή λέξεις που προσιδιάζουν περισσότερο σε σύγχρονο ελληνικό πεζογράφημα με φρασεολογία του συρμού και, κατά τη γνώμη μου, υπονομεύουν κάπως το κλίμα, την ατμόσφαιρα μιας ιστορίας που αφορά μια διαφορετική κουλτούρα.

Κι ένα υπέροχο εξώφυλλο (σχεδιασμός: Αλέξανδρος Πολυχρονόπουλος), με τη γυναίκα σε στάση υποταγής, όλο το νόημα της υπομονής, που ως έννοια και, κυρίως, ως πράξη, διατρέχει όλο το βιβλίο. Άλλη μια σημαντική έκδοση από τις προσεγμένες εκδόσεις Θίνες, που συνεχίζουν τις σωστές επιλογές θεματικής.

 

Αποσπάσματα

 

Δεν είμαστε ούτε οι πρώτες ούτε οι τελευταίες κόρες που θα παντρέψουν ο πατέρας μου και οι θείοι μου. Άλλωστε, αυτό που τους προσφέρει μεγαλύτερη ικανοποίηση είναι το γεγονός ότι εκπλήρωσαν άψογα το καθήκον τους. Απ’ όταν ήμασταν παιδιά ακόμα, περίμεναν απλώς και μόνο τη στιγμή που θα κατάφερναν επιτέλους να ξεφορτωθούν  τις ευθύνες τους, παραδίδοντάς μας παρθένες σε κάποιον άλλο άντρα. (σ. 21).

 

Ήταν βέβαια κομματάκι βίαιος, αλλά είναι ένας νέος και βαρβάτος άντρας στα ντουζένια του. Άλλωστε, ήμουν όμορφη σαν ζωγραφιά! Δεν μπορούσε παρά να τα χάσει μπροστά σε τέτοια θέλγητρα. Ήταν  κυρίως πολύ ερωτευμένος! Μου άξιζαν επίσης συγχαρητήρια γιατί είχα φροντίσει να παραμείνω άσπιλη. Δεν είχα αμαυρώσει την τιμή της οικογένειάς μου.

Δεν είναι έγκλημα! Είναι μια νόμιμη πράξη! Συζυγικό καθήκον. Δεν είναι αμάρτημα. Κάθε άλλο. Είτε για μένα είτε για τον Μουμπάρακ, είναι ευλογία του Αλλάχ.

Δεν είναι βιασμός. Είναι απόδειξη αγάπης. (σ. 84).

 

Ο Αλ Χατζί ετοιμάζεται να ξαναπαντρευτεί και, όπως και την τελευταία φορά, θα ενημερωθώ από τρίτους.[…] Ναι, θα έρθει, αλλά για πόσο θα μείνει; Πόσο θ’ αντέξει; Προς το παρόν είμαι σίγουρη για τον εαυτό μου και τη θέση μου. Δεν θ’ αφήσω ποτέ καμία να μου την πάρει. Παραμένω ατάραχη. Ανεξάρτητα απ’ τα όπλα της, θα κερδίσω κι αυτή τη μάχη. (σ. 208).

Διώνη Δημητριάδου