Παναΐτ Ιστράτι Κυρά Κυραλίνα Μετάφραση: Ρίτα Κολαΐτη Επίμετρο: Σταύρος Ζουμπουλάκης Εκδόσεις Μεταίχμιο η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

 

 

Παναΐτ Ιστράτι

Κυρά Κυραλίνα

Μετάφραση: Ρίτα Κολαΐτη

Επίμετρο: Σταύρος Ζουμπουλάκης

Εκδόσεις Μεταίχμιο

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

Panaït Istrati: «Κυρά Κυραλίνα» (diastixo.gr)

 

Τη γνωριμία με τον Παναΐτ Ιστράτι οι περισσότεροι την κάναμε μέσω του Καζαντζάκη, ως όνομα αρχικά και κατόπιν αναζητώντας τα γραπτά του. Λησμονημένος εν πολλοίς σήμερα, παρεξηγημένος κατά καιρούς, περιφρονημένος από πολλούς αλλά και εκθειασμένος για τον τρόπο γραφής του από άλλους. Οι εκδόσεις Μεταίχμιο φέρνουν στην επιφάνεια, σε μετάφραση από την έμπειρη Ρίτα Κολαΐτη, ένα από τα γνωστότερα έργα του (μάλιστα το πρώτο που εκδόθηκε στη Γαλλία, το 1924, στη γαλλική γλώσσα, και τον έκανε ευρύτερα γνωστό), την Κυρά Κυραλίνα, ένα μυθιστόρημα σε τρία μέρη/τρεις μεγάλες αφηγήσεις, χωρισμένο, με το καθένα από αυτά να μπορεί να εκληφθεί και ως νουβέλα.

Ο αφηγητής είναι ο Αδριανός, ο οποίος μεταφέρει αφηγήσεις του Σταύρου που αφορούν η πρώτη τον αποτυχημένο γάμο του, η δεύτερη τη μητέρα του και την αδελφή του (την Κυρά Κυραλίνα) και η τρίτη την περιπλάνηση του Σταύρου στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλα μέρη της Ανατολής. Όλο το βιβλίο παίρνει δικαιολογημένα τον τίτλο του από την ξεχωριστή μορφή της Κυράς Κυραλίνας, η οποία είναι το μόνο πλάσμα που ο Σταύρος αγάπησε και που, μετά την εξαφάνισή της, έθεσε μάταιο, όπως αποδεικνύεται, σκοπό της ζωής του να τη βρει. Όσο κι αν ο ίδιος ο Ιστράτι απέρριπτε τον χαρακτηρισμό που του απέδιδαν ως «μεγάλου παραμυθά» (φοβόταν μήπως τον πάρουν για αφηγητή ιστοριών μόνο), καθώς τον διαβάζεις με μια γλώσσα σε ακατάπαυστη ροή, με επιμέρους ιστορίες να ανοίγουν, εγκιβωτισμένες, δρόμο μέσα από την κύρια αφήγηση, σου θυμίζει τις Χίλιες και μία νύχτες, κι έτσι, ακόμα κι αν φοβηθείς τη σύγκριση, τουλάχιστον αποδέχεσαι τον χαρακτηρισμό του Ρομαίν Ρολλάν πως πρόκειται για έναν ιδιοφυή αφηγητή, «γεννημένο μυθογράφο της Ανατολής, που μαγεύεται και συγκινείται από τις δικές του διηγήσεις, κι αυτό τον συνεπαίρνει τόσο που σαν αρχινά μια ιστορία, κανείς δεν ξέρει, μήτε καν ο ίδιος, αν αυτό θα κρατήσει μια ώρα ή χίλιες και μία νύχτες». Ο Ρομαίν Ρολλάν είναι που τον ανακάλυψε, μαγεύτηκε από τη γραφή του, και τον παρότρυνε να εκδώσει τα γραπτά του, κάνοντας έτσι τη γνωριμία του αρχικά  με το γαλλικό κοινό.

Ο Ιστράτι δεν ακολουθεί στην ιστορία του την ευθεία/γραμμική χρονική αφήγηση, ξεκινώντας από τον αποτυχημένο γάμο του Σταύρου με τη Ρουμάνα Τινκούτσα, ως Ρουμάνος Ντόμνουλ Ισβοράνου, για να περάσει κατόπιν στην παιδική του ηλικία, ως Δραγομίρ (αυτό είναι το αληθινό όνομα του Σταύρου), δίπλα στη μητέρα και την πανέμορφη αδελφή του, την οποία αγαπά με πάθος, παρακολουθώντας την έκφυλη ζωή τους, καθώς οι δύο γυναίκες καθημερινά εναλλάσσουν τους ερωτικούς συντρόφους τους («μουσαφίρηδες», όπως τους ονομάζουν). Ο πατέρας, μαζί με τον μεγαλύτερο αδελφό τις κακοποιούν και τις δύο με βαναυσότητα. Ο  μικρός Δραγομίρ όταν απομείνει μόνος με την αδελφή του, θα παρασυρθεί και θα καταλήξει σκλάβος του Ναζίμ Εφέντη, προμηθευτή χαρεμιών, και θα χάσει για πάντα την αδελφή του, που θα πουληθεί σε χαρέμι. Δραπετεύει ο Δραγομίρ και μετά από νέες περιπέτειες καταλήγει στη Δαμασκό, όπου θα αλλάξει ταυτότητα, θα γίνει Έλληνας, με το  όνομά του πλέον να είναι Σταύρος. Ως Σταύρος θα γνωριστεί με τον πλανόδιο σαλεπιτζή μπαρμπα-Γιάννη, και πια μαζί θα περιπλανηθεί, μαθαίνοντας για λόγους επιβίωσης την τέχνη αυτή. Η συμπόρευσή του με τον «σοφό» γέροντα θα του αλλάξει τον τρόπο να βλέπει τη ζωή, θα τον διαμορφώσει πλέον ως ενήλικα.

 

Τη ζωή ενός ανθρώπου δεν μπορείς μήτε να την πεις μήτε να τη γράψεις. Τη ζωή ενός ανθρώπου που αγάπησε τη γη και τη διέτρεξε, είναι ακόμα πιο δύσκολο να τη χωρέσεις σε μια διήγηση. Κι αν ο συγκεκριμένος άνθρωπος ήταν ένας παθιασμένος, που γνώρισε όλα τα σκαλιά της ευτυχίας και της εξαθλίωσης περιδιαβαίνοντας τον κόσμο, τότε είναι σχεδόν αδύνατο να δώσεις μια ζωντανή εικόνα της ζωής του. Αδύνατο, πρώτα για τον ίδιο· και μετά, για όσους θελήσουν ν’ ακούσουν την ιστορία του. Η σαγήνη, η γλαφυρότητα, το ενδιαφέρον για τη ζωή ενός ανθρώπου με ψυχή δυνατή, θυελλώδη και συνάμα τυχοδιωκτική, δεν βρίσκεται πάντα στα πιο σπουδαία συμβάντα της ζωής του. Πολύ συχνά, η ομορφιά βρίσκεται στις λεπτομέρειες. Μα ποιος θέλει ν’ ακούει λεπτομέρειες; Ποιος τις απολαμβάνει; (σσ. 232-233).

 

Από όλη την αφήγηση του Σταύρου στον Αδριανό, διαφαίνεται η ακατάπαυστη επιθυμία του για την ελευθερία, στοιχείο που χαρακτηρίζει όλους τους ήρωες του Ιστράτι, ακόμα και αν το κόστος είναι μια αέναη περιπλάνηση σε αναζήτηση της ευτυχίας, μέσα από διαφορετικές ταυτότητες και εναλλαγή των εθνοτήτων – άλλωστε, ο Ιστράτι, γεννημένος το 1884 στη Βραΐλα της Ρουμανίας από Ρουμάνα μητέρα και Έλληνα πατέρα, δεν θα μπορούσε παρά να έχει μια (πρωτοποριακή για την εποχή του) διεθνιστική αντίληψη, η οποία αποτυπώνεται και στο έργο του. Ο ήρωάς του Δραγομίρ/Σταύρος/Ντόμνουλ νιώθει πατρίδα του όποιο μέρος μπορεί να του δώσει την αίσθηση της ελευθερίας, μιας νομαδικής ελευθερίας. Καθόλου τυχαίο, θα λέγαμε, ο Καζαντζάκης βρήκε στο πρόσωπό του ένα «σύντροφο των μακρινών ταξιδιών», όπως τον αποκαλεί σε επιστολή του από το Τόκιο, στις 19 Μαρτίου 1935. Η έκδοση συμπληρώνεται από Επίμετρο του Σταύρου Ζουμπουλάκη, με τον εύγλωττο τίτλο «Το βαρύ τίμημα της ελευθερίας».

Συγγραφέας με έκδηλη «ελληνικότητα», πλάνης των πολιτισμών, σε διάλογο του ελληνικού με τον βαλκανικό, με χαρακτηριστικά των γραφιάδων της Ανατολής, ιδιοφυής οπωσδήποτε στην εξέλιξη των μύθων του με διαρκείς ανατροπές, δικαιούται μια θέση ξεχωριστή ανάμεσα στους κλασικούς της γραφής. Οπότε, ευχής έργο, η υπενθύμιση της παρουσίας του από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Όπως γράφει στο Επίμετρο ο Ζουμπουλάκης «οι αναγνωστικές προτιμήσεις των ανθρώπων αλλάζουν, και από αυτή την αλλαγή άλλοι συγγραφείς του παρελθόντος κερδίζουν και άλλοι χάνουν». Θα συμφωνήσουμε μαζί του πως αυτή είναι η «παράδοξη μοίρα των βιβλίων».

Διώνη Δημητριάδου