Ο θάνατος του αστρίτη και άλλες ιστορίες του Δημήτρη Κανελλόπουλου εκδόσεις Κίχλη η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal http://fractalart.gr/o-thanatos-tou-astriti/

Ο θάνατος του αστρίτη

και άλλες ιστορίες

του Δημήτρη Κανελλόπουλου

εκδόσεις Κίχλη

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal http://fractalart.gr/o-thanatos-tou-astriti/

η ψυχή ενός τόπου

«Η πρώτη συλλογή διηγημάτων μου, με τίτλο "Ο θάνατος του αστρίτη και άλλες ιστορίες", αποτελεί προϊόν αφύπνισης της μνήμης για τον γενέθλιο τόπο. Σε αυτή την ανάκληση του κόσμου του χθες με ώθησε η φθορά των ήχων, των λέξεων, των εικόνων, καθώς και η απώλεια ανθρώπων, πραγμάτων και καταστάσεων στο πέρασμα του χρόνου».

Μια ανάκληση του κόσμου του χθες, όπως γράφει ο Δημήτρης Κανελλόπουλος στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, τον οδήγησε να αφηγηθεί τις ιστορίες από τον γενέθλιο τόπο του, τη Νεμούτα Ηλείας. Ανάλογες καταθέσεις γραφής έχουν μέσα τους συχνά μια παγίδα για τον συγγραφέα. Θυμάται αυτά που η μνήμη του επιλεκτικά κράτησε αφαιρώντας (συνειδητά ή όχι) τον σκληρό πυρήνα και κρατώντας ένα ωραιοποιημένο περίβλημα – ιαματική διαδικασία για τον ίδιο αλλά και αγαπητή ανατροφοδότηση μιας εικόνας που ο αναγνώστης θα ήθελε να διατηρεί για την «αγνή» ύπαιθρο. Στην περίπτωση, όμως, που θα παραμερίσει την εξωραϊσμένη απατηλή εικόνα και θα θελήσει να αγγίξει την αλήθεια των γεγονότων και την ψυχή των προσώπων, ανοίγει ένα πέρασμα για ένα τοπίο συγκλονιστικό. Αυτή είναι η περίπτωση του Κανελλόπουλου (γνωρίζοντας την πορεία του δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετική)· με ρεαλιστική γραφή, χρήση της ντοπιολαλιάς (στο τέλος παρατίθεται χρήσιμο γλωσσάρι) και με μια αυθεντική απόδοση των χαρακτήρων. Η αναφορά στα τοπωνύμια (τα περισσότερα με την τοπική τους ονομασία από ξένες προσμείξεις ή από οικογενειακά ονόματα, πριν να υποστούν κάποια απ’ αυτά την επέμβαση της ελληνοποίησης ή της επισημοποίησης) είναι ένα ταξίδι στον χώρο. Όσο για τα ονόματα των προσώπων, αυτά απηχούν τις πατροπαράδοτες συνήθειες: τα αντρωνυμικά ονόματα για τις γυναίκες – απότοκο μιας υποβάθμισης που ακόμα καλά κρατεί σε πολλά μέρη – τα υποκοριστικά που αντικαθιστούν εντελώς τα βαφτιστικά ονόματα κ.λπ.

Την κοίταζα μέσα στο φέρετρο, την ώρα που οι παπάδες, –τέσσερις τον αριθμό– έψελναν τα κατευόδια. Ακίνητη, με το πρόσωπό της σοβαρό, και τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος. Ευχαριστημένη που έκανε αυτό που έπρεπε πάνω στη γη, έφευγε ήσυχη για το μακρινό ταξίδι. Μπροστά μου περνούσαν σκηνές από τα παιδικά μου χρόνια, τότε που μ’ έπαιρνε ζαλιά και να σου την, πότε στην Κάπελη, πότε στις Αγριλιές, πότε στου Ρανταλιάνη, πότε στον Όχτο, πότε στα Σιωματάκια, πότε στου Ντελαλή. Ή άλλοτε που μου ’λεγε ιστορίες στο παραγώνι, σαν αυτή με τον αστρίτη. Η ματιά μου σταμάτησε στα σταυρωμένα χέρια της. Τότε, είδα το δείκτη του δεξιού της χεριού, ελαφρά ανασηκωμένο, να δείχνει καταπάνω, στον τρούλο. Ύστερα, τη σκέπασαν και τη σήκωσαν στον ώμο για τον Αι-Γιώργη.

Οι ιστορίες που αφηγείται ο Κανελλόπουλος απέχουν, όμως, από το να θεωρηθούν δείγματα ηθογραφίας. Άλλωστε πρέπει να πάμε κοντά εκατό χρόνια πίσω για να βρούμε τη νεοελληνική ηθογραφία – απαραίτητη κάποτε για το νεοσύστατο κράτος/έθνος που έψαχνε να ορίσει την ταυτότητά του. Τα στοιχεία που αναφαίνονται μέσα στις ιστορίες του βιβλίου τεκμηριώνουν τον ρεαλισμό της αφήγησης ή οδηγούν (σε κάποιες από αυτές) σε μια πιο νατουραλιστική εκδοχή γραφής.

Στο φόντο των ιστοριών τα γεγονότα που ταλάνισαν τον τόπο. Ο πόλεμος, η Κατοχή, ο Εμφύλιος και ο απόηχός του (σαν να μην τέλειωσε ποτέ), οι εξορίες στα ξερονήσια, ο διαχρονικός ξεριζωμός από τα πατρογονικά για τα ξένα (προσωρινά αλλά στο τέλος μόνιμα), η χούντα, τα πιο κοντινά. Με την αίσθηση πως δεν επηρεάζουν όμως σε βάθος την ψυχολογία των προσώπων, με τη μαστοριά του συγγραφέα να τα ωθεί όλα αυτά στο περιθώριο της αφήγησης (χωρίς όμως να τα αποκλείει) για να φέρει στο προσκήνιο τις πιο σταθερές παραμέτρους που καθορίζουν το ήθος και τη δράση των ηρώων του. Είναι μια ισορροπία ανάμεσα στα γεγονότα της ιστορίας και στα πρόσωπα/υποκείμενα, που ζουν στον μικρόκοσμό τους με την ψευδαίσθηση πως όλα αρχίζουν και τελειώνουν στα όρια του τόπου τους.

Σαν απολύθηκε από φαντάρος δεν έχασε την ευκαιρία. Κουτούπωσε κείνο το μπαχαλό του μπαρμπα-Τσίτουρα και το γκάστρωσε. Το γκάστρι δε φαινότανε, όταν όμως έφτασε ο καιρός να γεννήσει, παραλίγο να γίνει φονικό. Πρόλαβε τότε και το ’σκασε στη Γερμανία. Δεν ανέλαβε την ευθύνη ν’ αναγνωρίσει το νεογέννητο. Νύχτα έφυγε, καλοκαίρι του ’61, άρον άρον εργάτης στη Φραγκφούρτη. Έμεινε εκεί έξι εφτά χρόνια, λέγανε ότι έκανε κι άλλη φαμελιά. Ποιος ξέρει;

Δέκα ιστορίες που ψάχνουν τα ίχνη τα παλιά, χαμένα από καιρό. Ιστορίες αφηγημένες με έναν τρόπο που φέρνουν μνήμες σε συντοπίτες του συγγραφέα αλλά και δημιουργούν σε μας τους υπόλοιπους την αίσθηση μιας βιωμένης αφήγησης που οδηγεί αναλογικά σε μια βιωμένη ανάγνωση, γεμάτη από ήχους και χρώματα. Σε κάποιες ιστορίες αγριεύεσαι, γιατί είναι άγρια κι ανελέητη συχνά η ανθρώπινη φύση και δεν στέργουν να υποχωρήσουν στη λογική τα βίαια ένστικτα· σε άλλες γαληνεύεις βλέποντας πως η καλοσύνη, όταν βρει έδαφος να ανθίσει, μπορεί  να αφανίσει διαμάχες και κακίες που κρατούν χρόνια. Όλα αυτά θέλησε να δώσει ο Κανελλόπουλος, όπως ο ίδιος λέει:

Προσπάθησα να δώσω πνοή στο βλέμμα και στη φωνή των ανθρώπων μιας εποχής αλλοτινής. Γιατί στο βλέμμα και στη φωνή τους καθρεφτίζεται η ψυχή τους. Και αυτήν ακριβώς την ψυχή θέλησα να αναστήσω.

Ή όπως λέει ο ήρωας μιας ιστορίας:

Πολλές φορές το σκέφτομαι το παλιό το σπίτι μου. Τις νύχτες, το βλέπω συχνά στον ύπνο μου. Τα βαγένια, τα δικράνια και τις τριχιές, τις καπιστριάνες του αλόγου και τον πάγκο… Και τις μυρωδιές του και τα χρώματά του. Και το στοιχειό του, που σαν ξυπνούσε έκανε το σπίτι να τρέμει. Όλο αυτά σκέφτομαι, όλα αυτά που γλιστρούν και χάνονται στη μνήμη…

Άνθρωποι και πράγματα, μαζί όλα είναι οι τόποι· η ψυχή τους.

Εικαστικά η έκδοση συμπληρώνεται από σχέδια/μοτίβα της Εύης Τσακνιά που «συνομιλούν» με τις ιστορίες. Έξοχη επιλογή το εξώφυλλο με μια φωτογραφία του «μάγου» Fred Boissonnas, Ολυμπία-Αλφειός, 1903. Άλλη μια απόδειξη πως η αισθητική ενός βιβλίου δεν χρειάζεται πολλά· απλώς απαιτεί τη διάθεση να δεις το βιβλίο ως ένα όλον (από την επιλογή του χαρτιού, τη γραμματοσειρά, το εξώφυλλο, την επιμέλεια, το πληροφοριακό υλικό ως το περιεχόμενο) που δεν προδίδει την εμπιστοσύνη του αναγνώστη.

Διώνη Δημητριάδου