Ανθολογία ουκρανικής ποίησης Μιχάλης Πάτσης εκδόσεις Κουκκίδα η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

 

Ανθολογία ουκρανικής ποίησης

Μιχάλης Πάτσης

 εκδόσεις Κουκκίδα

η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal

στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ | Μια ποίηση δυναμική του τραύματος • Fractal

 

Μια ποίηση δυναμική του τραύματος

 

Η λογοτεχνία, και εν προκειμένω η ποίηση, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους τρόπους έκφρασης της ψυχής ενός λαού, ενσωματώνοντας τις βαθύτερες επιθυμίες, τα όνειρα, τους πόνους, τα τραύματα, τις διεκδικήσεις, τους αγώνες. Ακόμα κι όταν εκφράζει τον προσωπικό χώρο, αναπόφευκτα εμπεριέχει την προβολή του στο συλλογικό «πρόσωπο». Επίκαιρη όσο ποτέ η γνωριμία με την ποίηση της Ουκρανίας, προκειμένου να εννοήσουμε την ψυχή ενός λαού που μόλις στα τέλη του 20^ού αιώνα κέρδισε την ανεξαρτησία του. Η ποίηση αυτή δεν θα μπορούσε να μην έχει μέσα της την πίστη στον αγωνιζόμενο άνθρωπο, τη βαθιά επιθυμία για ειρήνη και ελευθερία. Ο Μιχάλης Πάτσης ανθολόγησε πενήντα έναν εκπροσώπους αυτής της ποίησης, εκκινώντας από τους κλασικούς ποιητές της (από το 1800) και φθάνοντας μέχρι σήμερα. Έτσι προσφέρει ένα ευρύ φάσμα, ώστε να αποτυπωθεί επαρκώς το ουκρανικό ποιητικό τοπίο. Εκτός από την ανθολόγηση, δικός του ο Πρόλογος, στον οποίο εντάσσει και μια σύντομη, ενδιαφέρουσα όμως, ιστορία της ουκρανικής λογοτεχνίας, αρχικά γραμμένη στην παλαιορωσική και τη σλαβονική γλώσσα. Από τον 19^ο αιώνα αρχίζει να επικρατεί η νέα ουκρανική γλώσσα, στη λόγια, επώνυμη λογοτεχνία, όπως και στη δημοτική, αλλά και στην επιστήμη και στην πολιτική. Με επιρροές από τα ευρωπαϊκά ρεύματα (ώς το 1917), την αναπόφευκτη αποδοχή του σοσιαλιστικού ρεαλισμού αλλά και τη συνειδητή άρνηση των αντιφρονούντων στις ιδεολογικές επιταγές του (1921-1991), με το πνεύμα της ανεξαρτησίας (από το 1991 και μετά) να διαποτίζει τις λογοτεχνικές δημιουργίες, αλλά και με την επιλογή της απεξάρτησης από τη ρωσική επιρροή (κυρίως από το 2014 και μετά), η ουκρανική λογοτεχνία δεν μπορεί παρά να παρουσιάζει μια πολύ ενδιαφέρουσα ποικιλία τόσο σε θεματική (με την αναγκαία συχνά ιδεολογική φόρτιση) όσο και σε τρόπο έκφρασης. Στο επίσης ενδιαφέρον Επίμετρο ο ανθολόγος και μεταφραστής εξετάζει τα βασικά χαρακτηριστικά της ουκρανικής ποίησης, όπως τον ελεγειακό της χαρακτήρα, την παρουσία πολλών ποιητριών, την πατριδοκεντρική θεματική, όπως και την απομάκρυνση από τις παραδοσιακές μορφές, ως ένδειξη αποστασιοποίησης από τις ρωσικές επιρροές. Ακολουθεί μια χρήσιμη πληροφοριακά καταγραφή της πορείας της ουκρανικής γλώσσας, ενδεικτική των γλωσσικών συγγενειών αλλά και των ιστορικών και πολιτικών συνθηκών που επιδρούσαν κατά περιόδους στη διαμόρφωσή της, φθάνοντας μέχρι σήμερα στη συνειδητή αφαίρεση όλων των ρωσικών επιρροών στο πνεύμα της «απο-αποικιοποίησης».

   Μελετώντας τα βιογραφικά στοιχεία των ποιητών και ποιητριών, κατανοούμε τα κριτήρια επιλογής του ανθολόγου, όπως, πέρα από τη λογοτεχνική αξία και το προσωπικό ύφος του καθενός, που διαμορφώνουν το πολύχρωμο τοπίο της ουκρανικής ποίησης, τις σχέσεις με άλλους λαούς (όχι πάντα σχέσεις ισότητας), τους αγώνες για την εθνική ταυτότητα, το τραύμα, εμφανές κυρίως στη σύγχρονη ποίηση, κ. λπ.

   Επιλέγω ενδεικτικά το ποίημα «Ανατριχίλα», γραμμένο το 2022 από τη δασκάλα και ακτιβίστρια Οξάνα Στόμινα, ως έκφραση της σημερινής ψυχής και καίρια μνεία του τραύματος του ουκρανικού λαού, μπροστά στο αδιέξοδο των πολιτικών σκοπιμοτήτων που ανενδοίαστα βιάζουν τη ζωή του· η ποίηση, πάντοτε παρούσα, εκφράζει με τον δικό της τρόπο τον χώρο και τον άνθρωπο, την τραγικότητα του ανθρώπου μέσα στον διαλυμένο χώρο, ώσπου και αυτή η ίδια να αυτοκαταργηθεί.

 

Νιώθω ανατριχίλα να το γράψω αυτό. Ταιριάζω ρίμα σημαίνει

Πάλι και πάλι να περπατώ πάνω στην καυτή στάχτη.

Να την πιάνω και να την κρατάω στην παλάμη μου,

Μαζί τους πεθαίνω κι εγώ, είμαι αιχμάλωτη μαζί τους,

Είμαι κάποια που ακόμα αναζητά,

Κάθομαι στο υπόγειο, στο χαράκωμα, κείτομαι στον τάφο.

Είμαι η τελευταία γιατρός στο νοσοκομείο.

Μητέρα, που ο γιος της βρίσκεται στο «Αζόφσταλ»,

Είμαι θαμμένη ζωντανή κάτω από τα συντρίμμια,

Για να γράψεις κάτι τέτοιο δεν χρειάζονται καθόλου λόγια

Για να γράψεις κάτι τέτοιο δεν αρκεί μόνο η καρδιά,

Για να γράψεις αυτό, χρειάζεται μόνο μίσος!

Γι’ αυτό γράφονται μόνο κακοί στίχοι

Και μετά όσο προχωράς, τόσο το χειρότερο.

 

Η απόδοση στη γλώσσα μας απηχεί τη σκληρότητα και την απόγνωση, άρα έχει επιτευχθεί ο στόχος της. Όπως, άλλωστε, γράφει ο Μιχάλης Πάτσης, σχολιάζοντας το μεταφραστικό εγχείρημα: «Η μετάφραση είναι μια πολύ επίπονη υπόθεση και πολύ δύσκολο να επιτευχθεί το μεταφρασμένο κείμενο να αποδίδει τη ζωντάνια του πρωτότυπου. Γι’ αυτό, ας έχουμε υπόψη μας πως μια τέτοια προσπάθεια ποτέ δεν σταματά, και η σημερινή εργασία είναι μέρος μιας ευρύτερης κοινής εργασίας πολλών, για τη γνωριμία με την ουκρανική ποίηση. Γι’ αυτό, άλλωστε, αρκετά ποιήματα φέρουν τη υπογραφή ξεχωριστών μεταφραστών».

 

 Διώνη Δημητριάδου