Ψυχανάλυση και ασυνείδητο Φαντασίωση του ασυνειδήτου D.H. Lawrence μετάφραση: Έφη Φρυδά εκδόσεις Printa η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr

Ψυχανάλυση και ασυνείδητο

Φαντασίωση του ασυνειδήτου

D.H. Lawrence

μετάφραση: Έφη Φρυδά

εκδόσεις Printa

η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr
https://diastixo.gr/kritikes/meletesdokimia/14372-psichanalisi-asinidito

Έχουμε ένα σωρό πράγματα να μάθουμε ακόμα, και κάθε βήμα της γνώσης είναι θάνατος του ανθρώπινου ιδεαλισμού που μας κυβερνά πια τόσο ανελέητα και τόσο ελεεινά. Πρέπει να πεθάνει. Και τότε θ α μ π ο ρ έ σ  ο υ μ ε να ελευθερωθούμε. Υπάρχει μήπως φριχτότερη τυραννία από μια μηχανικο-ιδανική ανθρωπότητα;

Έτσι ολοκληρώνει ο D.H. Lawrence το πρώτο δοκίμιο (Ψυχανάλυση και ασυνείδητο) από τα δύο που φιλοξενούνται στην έκδοση. Ξεκίνησε από μια ευθεία επίθεση στην Ψυχανάλυση, που έχαιρε μεγάλης εκτίμησης στις αρχές του 20^ου αιώνα κάνοντας αρχικά μια έμμεση επίθεση στην πλέον εμβληματική μορφή της νέας αυτής επιστήμης, τον Φρόυντ, αποκαλώντας τον –με περισσή θρασύτητα είναι αλήθεια– κομπογιαννίτη ψυχίατρο, για να τον ονομάσει  σε λίγο ξεκάθαρα. Οι οπαδοί της ψυχαναλυτικής θεωρίας, ωστόσο, είχαν υποδεχθεί ασμένως το μυθιστόρημά του «Γιοι και εραστές», το 1913, συγκαταλέγοντάς τον στους θιασώτες τους. Φυσικά  είχαν παρερμηνεύσει τις προθέσεις του σπουδαίου μυθιστοριογράφου. Οκτώ χρόνια μετά ο Lawrence δημοσίευσε το εν λόγω  δοκίμιο, το οποίο θεωρείται η κατάφωρη καταδίκη της Ψυχανάλυσης. Η τεράστια αντίδραση που προξένησε σε κύκλους ψυχαναλυτών, δημοσιογράφων και κριτικών τον έκανε να δημοσιεύσει ένα είδος συνέχειας· πρόκειται για το δεύτερο δοκίμιο της έκδοσης (Φαντασίωση του ασυνειδήτου), με το οποίο προχώρησε αναλυτικότερα σε διευκρινίσεις ως προς την άρνησή του να δεχθεί την Ψυχανάλυση αναπτύσσοντας τη δική του θεωρία σχετικά με τις κινητήριες δυνάμεις του ανθρώπινου ψυχισμού και αποφεύγοντας τις πιο ακραίες τοποθετήσεις του πρώτου δοκιμίου. Σ’ αυτό το δεύτερο δοκίμιο αναπτύσσει και τη θεωρία του γενικότερα για  τον κοινωνικό σχηματισμό και τους θεσμούς του καθώς παράλληλα του δίνεται η ευκαιρία να διατυπώσει εν συνόψει την ευρύτερη φιλοσοφική του στάση απέναντι στη ζωή και τις επιταγές της. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιεί την άποψη για τις  ψυχαναλυτικές θεωρίες ως αφορμή για να διατυπώσει τις θέσεις του συνολικά για τον κόσμο.

Το γεγονός ότι ο Lawrence δεν είναι ούτε φιλόσοφος ούτε ψυχίατρος ούτε κοινωνιολόγος, παρά ένας αυθεντικός μυθιστοριογράφος, δεν στερεί από τα δύο δοκίμιά του το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Το ριζοσπαστικό του πνεύμα που διαπνέει τα λογοτεχνικά του έργα είναι έκδηλο και σ’ αυτά τα δύο δοκίμια, τα οποία δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται με την αυστηρότητα επιστημονικών κειμένων (που φυσικά δεν είναι) αλλά με την αναγνωστική παραχώρηση που επιφυλάσσεται στα λογοτεχνικά έργα – δεν εννοώ με αυτό πως πρόκειται για λογοτεχνική κατάθεση, όμως γράφονται με την ελευθερία σε δομή, σε ύφος και σε γλώσσα που προσιδιάζει στη λογοτεχνία και καθόλου σε επιστημονική μελέτη. Ο συγγραφέας, κυρίως στο δεύτερο δοκίμιο, το πιο προσωπικό και ελεύθερο σε ύφος, απευθύνεται στον αναγνώστη του με διάθεση καθοδηγητική, προκειμένου να του δείξει πώς συντελείται η παραπλάνηση του και πώς μπορεί να ανακαλύψει τον σωστό δρόμο στη ζωή του. Γι’ αυτό και το πιο φιλικό ύφος που ξεφεύγει σε πολλά σημεία από τη λογική ενός δοκιμίου.

Για να το κάνει αυτό θα διατρέξει την έννοια της ηθικής, θα αναλύσει τη λειτουργία των αισθήσεων, θα θέσει σε άλλη βάση την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, θα προσδιορίσει τις επιλογές ανάμεσα στον κατώτερο και ανώτερο εαυτό – στην ουσία θα κατευθύνει τη σκέψη προς την αντιμετώπιση του πανίσχυρου ασυνειδήτου. Θα αποκαθηλώσει την αξία της σεξουαλικότητας ως βασικού ενστίκτου ασκώντας έτσι την κριτική του στη φροϋδική ανάλυση και θα προσδιορίσει τον σκοπό του ανθρώπινου όντος, που εκλαμβάνεται ως μια φυσική και εγγενής τάση προς την ουσιαστική δημιουργία – σ’ αυτή την τάση η σεξουαλικότητα ως ένστικτο έχει το δικό της μερίδιο, δεν είναι όμως η κινητήρια δύναμη. Μια ανατροπή, επομένως, της ψυχαναλυτικής θεώρησης του ανθρώπου στη βάση μιας αναγκαίας (;) θεραπείας των στοιχείων που εκ γενετής έχει, για παράδειγμα του λανθάνοντος οιδιπόδειου συμπλέγματος.

Σύμπλεγμα με τον πατέρα, σύμπλεγμα με τη μητέρα, όνειρα αιμομιξίας – τρίχες κατσαρές. Θα γλεντήσουμε λίγο μ’ αυτά και μετά θα τα ξεχάσουμε, όπως ξεχάσαμε τόσες και τόσες άλλες λέξεις του συρμού. Και θα βρεθούμε ακριβώς εκεί που ήμασταν και πριν – άμα δεν  είμαστε χειρότερα δηλαδή, με π ι ο π ο λ ύ σεξ στα μυαλά μας, πιο πολλή εσωστρέφεια, πιο πολλή ξεδιαντροπιά. (σελ. 219)

Για τον Lawrence υπάρχουν διαταραχές του ανθρώπινου ψυχισμού που δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ασθένειες της ψυχής (έτσι θεωρούμενης ως διαχωρισμένης από την υπόλοιπη υπόσταση του όντος) αλλά ως φυσικές διαφοροποιήσεις από άνθρωπο σε άνθρωπο. Το ενδιαφέρον εδώ είναι στη σύλληψη του όντος ως ενός ενιαίου όλου, και στην ουσία στην ανατροπή του αρχικού κατακερματισμού από το καρτεσιανό cogito ego sum, που διέσπασε την ολότητα σε σκέψη και σε ύπαρξη αποτελώντας την αρχή για τον περαιτέρω διαχωρισμό της σε μέρη. Αυτή η σκέψη, ωστόσο, μας πηγαίνει ακόμη πιο πέρα και δεν είναι του παρόντος.

Μια έκδοση σε άρτια μετάφραση από την έμπειρη Έφη Φρυδά, με κατατοπιστικό εισαγωγικό σημείωμα, επιμέλεια και σημειώσεις  από τον Άκη Καρατζογιάννη, που μας συστήνει μια άλλη όψη του  D.H. Lawrence. Μας επιτρέπει να δούμε τη θεώρηση του κόσμου του, που γέννησε τα εμβληματικά μυθιστορήματά του – και αυτά αντιμέτωπα με τη σφοδρή κριτική που άργησε να εννοήσει την επαναστατική του γραφή. Στο εξώφυλλο το έργο του ίδιου (A Holy Family, 1926) υπαινικτικά περιπαικτικό της κανονικότητας που διέπει τις κοινωνίες μας και ιδανικά συνταιριαστό με το περιεχόμενο των δύο δοκιμίων.

Διώνη Δημητριάδου